adorno, t. w. - minima moralia

5/19/2018 Adorno, T. W. - Minima Moralia

1/282


2/282

Theodor W. Adorno

Minima MoraliaSakatlanm Yaamdan Yansmalar

Theodor W. Adorno (1903-69) "Frankfurt Okulu" ya

da "Eletirel Kuram" olarak anlan dnce hareketininen nemli yelerindendir. Babas, Protestan la gemiYahudi kkenli bir arap imalats, annesi Fransz/Korsika kkenli bir opera sanatsyd. Katolik bir ailedengelen annesi tarafndan nfus kt ne W iesengrund-Adorno olarak kaydettirilen Adorno, 1943'ten itibarensadece an ne soyadn kullanmtr.

Frankfurt'ta mzik ve felsefe renimi grd. Siegfried Kracauer, Gyrgy Lukacs, Ernst Bloch ve Walter

Benjamin gibi dnemin radikal yazarlannn etkisi altnda Marksizme yaklat, ancak herhangi bir siyasal partiye katlmad. Dncesinin oluumunda asl nemlioian figrler, besteci Arnold Schnberg ile FrankfurtToplumsal Aratrmalar Enstits'nn yneticisi MaxHorkheimerdi. Adorno da 1930'larn banda Enstitye katld. Nazilerin Almanya'da iktidan almalarndansonra Ingiltere'ye, ardndan ABD'ye g etti. Burada,kendi ynetimindeki bir alma grubuyla, sonradan

ayn balkla yaymlanacak olan Otoriter Kiilik (The

Authoritarian Personality,1950) arabrmasn ynetti.Savatan sonra Frankfurt'a dnerek Horkheimer'le birlikte Enstit'y yeniden kurdu. Dier nemli yapttan,Philosophie derneuen Musik(1949; M odem MziinFelsefesi), Dialektik der Aufklaerung (Horkheimer ile,1947; Aydnlanmann Diyalektii, Kabala), NegativeDialektik (1960; Negatif Diyalektik) ve sthetischeTheorie'dk (1970; Estetik Kuram).

Metis'te eletiri dizisinde yazann bir makale sekisine de yer verdik: Edebiyat Yazlar,2004.


3/282

Metis Yaynlanpek Sokak No. 9, 34433 Beyolu, stanbulTel: 212 2454696 Faks: 212 2454519e-posta: [email protected]

www. metiskitap. com

Minima MoraliaSakatlanm Yaamdan YansmalarTheo dor W. Adorno

zgn Ad: Minima MoraliaReflexionen aus dem beschdigten Leben

Suhrkamp Verlag, Frankfurt/M., 1951 Metis Yaynlan, 2005

lk Basm: Ekim 1998Drdnc Basm: Mays 2005

Die Herausgabe dieses Werkes wurdeaus Mitteln von Inter Nationes, Bonn, gefrdert.

Bu eser Inter Nationes'in (Bonn)

katklanyla yaymlanmtr.

Yayma Hazrlayanlar: Garo Antikacolu,M ge Grsoy Skmen

Kapak Resmi: kinci Dnya Sava srasndaNazi subaylan eliinde Getto 'dan kanlanYahudiler, 1943.

Kapak Tasanm: Emine BoraDizgi ve Bask ncesi Hazrlk: Metis Yaynclk Ltd.Bask ve Cilt: Yaylack Matbaaclk Ltd.

ISBN 975-342-207-5
mailto:[email protected]:[email protected]


4/282

Theodor W. Adorno

Minima MoraliaSAKATLANMI YAAMDAN YANSIMALAR

evirenler:

Orhan Koak

Ahmet Doukan

metis


5/282


6/282

N D E K L E R

S U N U 1 3

B R N C B L M

1944

Marcel Prou st iin 2 1

im enli tms ek 22

Suda ba lk 2 3

Sonund a huz ur 25

Alla h sizden raz olsun D o k to r Bey 2 5

A n ti te z 2 7

They, the people 28

Sahteliin ekicil ii 29

Her eyd en nce, oc u um 3 0

Ayr lm - bi rle m i 31

Btn malm ve m lk m le 32

Incer pares 3 3

Koru ma, yardm ve tavsiye 34

Le bourgeois revenant 35Le nouve l avare 3 6

nceli in diy alek ti i zerin e 37

M lkiy et haklar 39

Evsizlere s na k 39

Kapy vurm adan gir in 41


7/282

Scruwwelpecer 42

Geri al nmaz, de itir i lm ez 44

K ur u n u n yannda ya da 45

Plurale cancum 47Tough baby 47

Z ihn im izd e onlara yer yok 48

English spoken 49

On p arle franais 5 0

Peyzaj 5 0

Cce mey ve 5 1

Pro domo nostra 5 2Bakla y ka rm ak 5 3

Vahiler daha soylu de ild ir 54

Ate h at tn d an u zak ta 5 5

Ba nd a-k ava k-y eller i-ese n-H ans 5 9

K lt re dn 5 9

lm e G tren Sal k 60

Haz i lkesin in berisinde 62

Dan sa dave t 64

Ego id dir 65

On dan hep sz et , ama hi d n m e 67

er de ve darda 69

Serbest d n ce 7 0

Haksz y ld rma 72Po st-S ok ratik ler iin 7 3

"Nasl da has talk l g r n yo r by yen h er ey" 7 4

D n m enin ahlak stne 76

De g u s tib u s esc d ispucandum 77

A na tol e France iin 7 8

Ahl ak ve zama nsal srala n 81

Boluklar 83


8/282

K N C B L M

1945

Aynann arkasna 87Leylek de bebekleri oradan get ir iyor 90

Ak l l n n ahm akl 90

Haydutlar 91

C re tkr l m balayn 93

Soyaac aratrm as 94

Kaz 94Hedda Gabler ' in gerek yaam 96

O nu ilk g rd m andan beri 98

Ah lak iin ksa not 99

Temyiz mahk emesi 100

Daha ksa su nu m lar 101

lm szln lm 102AhJak ve s lu p 104

Karn zil alm ak 105

M elange 105

ls zle lszlk 106

nsa nlar sana bak yo r 108

K k insanla r 108

Bilgisiz kan 110

Pseudomenos 1 11

kinc i hasat 112

Sapma 117

Mamut 118

Souk konu kseve rl ik 120

Gala yem ei 122

Ak art rm a 123

Tepe lerin ze rinde 125

In te lleccus sacrific ium in te lleccus 126

Tan 127

Byk ve k k 128


9/282

Mesafeyi ko ru m ak 130

Bakan Ya rdmc s 132

Zam an izelgesi 134

Muayene 135KiiUk Han s 136

Gre ku lb 138

Saf ola n 139

antaj 140

Sar ve dilsiz ler ok ulu 141

Vandallar 143

Resim siz resim kit ab 145Am all k ve o altm 146

Velvele 148

Ti tre im ayar 150

Ja nu s'u n saray 152

Monad 154

Vasiytt 156

A lt n ayar 157

Su r l 'eau 161

N C B L M1946-1947

Sera bi tk is i 165

Acele ie eyt an ka rr 166

Fun dalkt an geen olan 167

Golden Gate 169

Gz ap kapayn caya kadar 169

B tn k k iekler 170

N e eherehea,p lu s m on coeur 17 1

Prenses Kercenkele 173


10/282

L 'In u cile beauce 17 5

Constanze 176

Phile m on ve Baukis 177

Er dona ferentes 17 8Oyunbozan 179

Gnednen 182

Su ka tl m am arap 183

Duy imd i, nasl kt kalpli old u un u onu n 184

II servo padrone 18 7

Aaya, hep daha aaya 189Fazilet t im sali 190

R osenkava lier 192

O de tte iin requie m 194

Monogramlar 196

K t yolda 198

Bulmaca 199Olet 201

I.Q. 202

W is h fu l T h in k i n g 20 3

Geri lemeler 205

Mteriye hizm et 206

Monoton 208

Bykanne olarak ku rt 209

Pahal rprod ksiyon 213

En telekt el tarihe katk 214

Ju ve na lis ' in yanl 216

K urba nl k kuzu 219

Tehirci 220

K k aclar, b y k arklar 221

W ho is who 222

Gnder i len b i l inmiyor 224

Consecucio temporum 22 5

La nuance / encor' 226

Alm an arks da bu nu yapar 229


11/282

In nuce 2 30

Sihirl i Flt 232

Sana t nesnesi 23 3

Oyuncak dkk n 235N o v iss im u m O rganum 2 37

Sa ka tat l k 2 39

Abartmayn 242

Son bask 244

Gi zlic ilie kar tezler 247

Sui st im ale kar uyar 2 54

Son olara k 257

N OTLAR 25 9


12/282

M ax i in ,

kran ve Vaatle


13/282


14/282

S U N U

Burada dostuma baz paralarn sunabildiim kederli bilim, en eski

alardan beri felsefenin asl alan olarak grlm ama onun ynteme dnmesiyle birlikte dnsel ihmale, veciz keyfiliklere ve sonunda unutulua terk edilmi bir b lgeyle ilikilidir: Doru yaam retisi. Felsefecilerin bir zamanlar yaam olarak bildikleri ey, ncezel yaamn, sonra da sadece tketimin alan haline gelmitir: Maddiretim srecinin bir eklentisi olarak onun peinden srklenip giden,zerklikten veya kendine ait bir tzden yoksun bir eklenti. Yaamnen dolaysz hakikatini anlamak isteyen kii, onun yabanclam biimini incelemek, bireysel varoluu en gizli, en gzden rak noktalarnda bile belirleyen nesnel gleri aratrmak zorundadr. Dolayszolandan dolaysz biimde sz etmek, yarattklar kuklalar geip gitmi tutkularn ucuz mcevher benzeri taklitleriyle ssleyen o romanclar gibi davranmak olur. B ir makinenin paralarndan baka bir eyolmayan insanlar, byle romanlarda, hl zne olarak davranma ka

pasitesine sahip kiiler gibi sunulm aktadr bize - sanki hl onlarn eylemine bal olan bir ey varm gibi. Yaama bakmz, artk yaamolmad gereini gizleyen bir ideolojiye dnmtr.

Yaamla retim arasndaki -ilkini kincinin anlk bir grnneind irgeyen- bu iliki tmyle samadr. A ralarla amalar yer deitirmitir. Ancak, bu ahmak quid pro gwo'nun [bir eye karlk bir baka ey; alveri] farknda olan clz bir sezgi de henz yaamdan bsbtn silinmi deildir, indirgenmi ve alaltlm z, kendisini bir

yzeye dntren byye kar inatla direnmektedir. retim ilikilerindeki deimenin kendisi de, byk lde, sadece retimin yansma biimi ve gerek yaamn karikatr olan "tketim alannda" olup

bitenlere, demek insanlarn bilincinde ve bilindnda meydana gelen deimelere baldr. nsanlar, ancak retim e kar durarak, bu d

13


15/282

zenin iinde bsbtn erimeyi reddederek insana daha yakan birdnyann domasn salayabilirler. Tketim alannn kendi ktamalan iin savunduu yaam grn de tm yle silinecek olursa,mutlak retim btn vahetiyle egem en olur.

Yine de, yaam grne dnt lde, zneden yola kanbir dn de yanllardan kurtulamayacaktr. Tarihsel devinim inbugnk evresinde kazand kar konulm az nesnellik im dilik sadece znenin zlmesine yol at ve onun yerini de henz bir yenisialmad iin, bireysel deneyim u anda eski zneye dayanm ak zorunda kalmaktadr. Tarihsel olarak bitmi, mahkm olmutur bu eski zne: Hl kendi-iindir, ama artk kendinde de ildir.1zne hl kendizerkliinden emindir, ama toplama kamplarnn zneye aka gsterdii hileme imdi znellik biim inin kendisini de etkisi altna almaya balamtr. znel dnte, kendine kar eletirel bir uyanklk gelitirdii anlarda bile, duygusal ve ad bir yn vardr: Dnyann seyriyle ilgili bir yaknmay andnyordur - reddedilmesi gereken bir yaknma, ama samimi olmad iin deil, yaknan znenin buyaknma halinde tutulup kalmas 've bylece dnyann seyrine kendipayyla katlmas tehlikesine yol at iin. Kiinin kendi bilin duru

muna ve deneyimine sadakati, bireyseli aan ve yaplm olduu m addenin adn koyan o sezii inkr ettii lde, her an sadakatsizliednme olaslyla ykldr.

te, yntemiMinimaA/ora/a'nnkini de belirlemi olan Hegel deher dzeydeki znelliin srf kendi-iin-varoluuna kar gelitiriyordu savlarn. Yaltlm her eyden nefret eden diyalektik teori, aforiz-may da dpedz benimseyemez. En fazla, Tinin Fenomenolojisi'nn

nsznden alnma bir deyimle, birer "sylei" olarak ho grebilirbyle zdeyisel biimleri. Am a bunun zaman gemitir. Yine de, bukitap ne sistemin darda hibir eyin kalmasna izin veremeyen btnsellik iddiasn unutacaktr, ne de yine sistemin kendisinin bu iddiay elmelediini. Hegel, baka her durumda tutkuyla savunduu ilkeye zneyle ilikisinde hi sayg gstermemitir: Konunun iinde olmak ve "hep tesinde olmamak", "konunun ikin ieriine nfuz et

mek." Eer bugn zne kayboluyorsa, aforizmalar da "uucu ve geici olandaki zsel ve zorunlu olan grme" grevini stlenmek durumundadrlar. Hegelin pratiine kar ama dncesine uygun olarak,negatiflik zerinde srar eder aforizmalar: "Tinin yaam, ancak kendini mutlak paralanmlkta kefettiinde kendi hakikatine eriir.

14


16/282

Tin, bir eyin bo, geersiz ya da sahte olduunu syleyip baka bireye geen, bir pozitif olarak negatiften yz eviren bir g deildir.Tin ancak negatifin yzne dimdik baktnda, yuvasn orada kurduunda bir g haline ge lir."2

Hegel'in kendi seziine ters dmek pahasna bireyi kmseyii,bir paradoks gibi grnse de, liberal dnle zorunlu iieliindenkaynaklanyordur aslnda. Btn kartlklar boyunca i uyumunukoruyan bir btnlk anlay, srecin yneltici uraklarndan biriolarak grd bireylemeye, btnn kuruluunda yine de dahanemsiz bir rol vermeye zorlamtr onu. Tarih-ncesinde2 nesnel eilimin insanlar aarak, hatta bireysel nitelikleri ortadan kaldrarak

kendini ortaya koymasnn ve genelle tikel arasndaki barn -dncede kurguland halde-tarihte imdiye dein hibir zamangereklemeyiinin bilinci Hegel'de bir arp lmaya urar: Huzurlu biraldrszlkla bir kez daha tikelin tasfiyesi lehinde kullanyordur oyunu. Yaptnn hibir noktasnda btnn nceliine kukuyla yaklamaz. Hegel'in mantnda olduu gibi tarihte de kendi zerinde dnen yaltlmlktan yceltilmi btne geiin tartmal nitelii nekadar artarsa, varolann m erulatrlmas olarak fe lsefe de nesnel e ilimin zafer alayna o kadar byk bir evkle katlr. Bireyleme denentoplumsal ilkenin sonunda yazgsalln zaferine dnmesi de felsefeye bu adan yeterli vesile sunuyordur. Hegel, hem bujuva toplu-munu hem de onun temel kategorisi olan bireyi hipostazlatnrken,4ikisi arasndaki diyalektii yeterince altrmamtr. Btnln

kendini retmek ve yeniden-retmek iin tam da yelerinin birbirinekart karlar arasndaki balantlar kullandn klasik iktisatnyardmyla grebilmektedir elbet. Ama birey kategorisinin kendisi,Hegel iin ou zaman indirgenmez bir veridir: Tam da bilgi teorisinde zd, ayrtrd ey. Oysa bireyci bir toplumda geerli olan,genelin kendini tikellerin karlkl etkileimi araclyla gerekletirmesinden ibaret deildir; birey de znde top lumdan yaplmtr.

Bu yzden, toplumsal analizin bireysel deneyimden reneceiok ey vardr, Hegel'in teslim ettiiyle karlatrlamayacak kadarok; te yandan, byk tarihsel kategoriler de, ilenmesine yardmcolduklar onca sutan sonra, sahtekrlk aibesinden muaf saylamazlar artk. Hegel'in felsefesinin ekillenmesinden bu yana geen yz elli yl iinde, kar k gcnn bir ksm yeniden bireye gemitir.Bireyin deneyim zenginlii, i farkllamas ve canll, Hegelde

15


17/282

15

karlat o ataerkil ve kmseyici ilgiye samayacak kadar byktr bugn: Toplumun toplumsallamas bireyi ne kadar zayflatm ve temellerini rtmse bu zenginlik ve canllk da o kadar artmtr. Bireyin rme dnemindeki z-deneyimi ve karlatklar,bir kez daha bilginin kaynaklarndan biridir imdi - o birey ki, hi tnmadan kendini pozitif bir biimde egem en kategori olarak kurgulad btn bir dnem boyunca bu bilgiyi sadece karartmak ve bulandrmakla kalmt. Farklln silinmesinin bal bana bir ama ilanedildii bu totaliter korolar dneminde, kurtuluun toplumsal gcnn bile bir ksm geici olarak bireysel alana ekilmi olabilir. Eereletirel teori orada oyalanyorsa, sadece sulu bir vicdanla yapmyor-dur bunu.

Ama byle bir denemenin tartmal bir yn olduunu da inkredemem. Bu kitabn byk ksm sava srasnda, dnmenin zorunlu olarak dncelere dalmak ve seyretmek anlamna geldii bir dnemde yazlmt. Beni kovan iddet, bylece kendisini tam olarakanlamam da engellemi oluyordu. Sz edilemeyecek kadar korkunkolektif olaylar karsnda bireysel konulardan hl sz aabilmeninde b ir su ortakl ierdiini kendim e itiraf edememitim henz.

blmde de k noktas en dar haliyle zel alandr: Gmenaydnn zel alan. Buradan toplumsal ve antropolojik boyutlar dahabelirgin olan dncelere geilir; bunlar, psikoloji, estetik ve zneyleilikisi iinde bilimle ilgilidir. Her blmn sonundaki aforizmalarda, bu dnceleri felsefeye doru gelitirir, kesin ve kapsayc olmaiddias tamadan: Hepsinin amac, kurcalanmas gereken baz noktalar belirtmek veya daha sonraki bir zorlu dnme abas iin kkmodeller sunmaktr.

Bu kitabn yazlmasnn dolaysz vesilesi, Max Horkheimer'in 14ubat 1945'te kutlanan ellinci ya gnyd. Kompozisyon, d koullar nedeniyle ortak almalarmza ara vermek zorunda kaldmz

bir dnemde yapld. kran ve sadakati, bu kesintiyi yok sayarakgstermeyi amalyor kitap. Bir i diyaloga tanklk ediyor: Hibirdnce yok ki burada, onu kda geirmeye vakit bulmu adam kadar Horkheimer'e de ait olmasn.

Minima Moralia 'nn zgl yaklam, paylatmz felsefenin kimi ynlerini znel deneyim asndan sunma abas, paralarn, paras olduklar felsefenin taleplerini tam olarak yerine getirmem elerinide zorunlu klyor. Biimin balayc olmayan ve balantsz nitelii,

16


18/282

belirtik teorik tutarlln reddedilmesi, bunun bir ifadesidir. Ayn zamanda, bu azla yetini, ancak iki kii tarafndan gerekletirilebilecek

bir iin sadece biri tarafndan inatla srdrlm esinin dourduu hakszl da bir lde hafifletebilecektir belki. te yandan, bu ortak a

badan bugn de vazgemi deiliz.

17


19/282


20/282

B R N C B L M

1944

Yaam yaamyor.

Ferdinand Krnberger


21/282


22/282

1

M arcel P roust iin . Yeteneklerinden ya da zayflklarndan tr, sanat ya da dnr olarak "entelektel" uralara dalan zenginaile ocuklar, "meslekta" gibi tatsz bir szckle anlan kiilerle geinmenin hi de kolay olmadn greceklerdir. Sorun sadece bamszlklarnn kskanlmas, niyetlerinin ciddiyetinden kukulanlmasya da egemen glerin gizli temsilcisi olarak grlmeleri deildir.

ok kkl bir hnc yanstsalar da, bu tr kukularn ou zaman hide temelsiz olmad ortaya kar sonuta. Ama direncin asl kayna

baka yerdedir. Bugn zihinsel konularla uramann kendisi de "pratiklemi", departmanlar ve giri kstlamalaryla kat bir iblmnn geerli olduu bir ticari faaliyet haline gelmitir. Para kazanm ann getirdii alalmadan tiksindii iin zihinsel ura seen varlklkii, bu gerei kabul etmeye yatkn olmayacaktr. Bunun iin de ce

zalandrlr. Bir "profesyonel" deildir; bu yzden, kendi konusunune kadar iyi bilirse bilsin, hevesli amatrler snfna yerletirilir rekabeti hiyerari iinde; ve kariyer yapmak iin de at gzl takmak,en kat, en duyarsz uzmandan bile daha uzmanca davranarak kendikonusunun iine hapsolmak zorunda kalr. En ok fke uyandraney, ekonomik durumu sayesinde bir lye kadar gerekletirebildii iblmn askya alma isteidir: Toplumun dayatt ilemlerionaylamaya ok yatkn olmadn sezdirir bu istek, oysa otoriter yeterlilik anlay da bu trden tuhaflklara izin vermez. Resmi bir szlemeye bal olmadan alan zihni ortadan kaldrmann yollarndan

birid ir dncenin departm anlatnlm as. stelik hi zor deildir bunu yapmak, nk srf yapt iten zevk almakla bile iblmnyadsm olan kii, bu almann standartlan asndan birtakm ak-

2 1


23/282

lar vermi olacaktr, kendi stnlyle balantsz olmayan aklar.Bylece korunur dzen: Bazlar baka trl yaayamayacaklar iin

; oyuna katlmak zorunda kalr, baka trl yaayabilecek olanlar daoyuna katlmak istemedikleri iin darda braklr. Bamsz aydnla

rn terk ettii snf, kendi taleplerini tam da kaaklarn snd alanniinden ortaya srerek cn almaktadr sanki.

2

imenl i tmsek.' A nababalanm zla ilikilerimiz, skntl bir dnm geiriyor. Ekonomik iktidarszlk, bir zamanlar sahip olduklar o heybetli, rktc otoriteyi de ald onlardan. B ize zorla benimsetmeye altklar gereklik ilkesine,2 kolay vazgemeyenler karsnda her zaman gazaba dnebilen o ciddiyet ve aykla isyan e tmitik. Oysa imdi gen olduunu iddia eden ama btn tepkilerinde eskilerden ok daha yetikin, ok daha kaarlanm olduunu grdmz bir kuak var karmzda - o ask yzl, otoriter ve sarslmaz g

cn, hibir atmaya girmeksizin kendi isteiyle teslim olmu, feragat etmi olmasndan alan bir kuak. Belki tarihin her dneminde hissettii bir eydir insanlarn: Babalar kuann fiziksel gc azaldkaiktidar da anp zararszlar, ama ayn anda gen kuak da dahagenlerin soluunu duymaya balar ensesinde: Dmanca kartlklarla blnm bir toplumda, kuaklar arasndaki iliki, dipteki kabagcn varln gizleyemeyen bir rekabet ilikisidir hep. Ama bu, Oi-

dipus karmaasndan deil, dpedz baba katilliinden esinlenm i birmodele doru geriliyor bugn. Nazilerin simgesel canavarlklarndanbirinde, ok yallar ldrlmt. Byle bir ortam, anababalanmzlaaramzda, ge varlm ama artk aldantan uzak bir karlkl anlayn domasn salar, tpk mahkmlar arasnda olduu gibi. Bu gecikmi anlay glgeleyen tek ey, gemite henz ellerinde bir eyler varken bize yaptktan yardmn, gsterdikleri efkatin bir benzerini, imdi kendimiz de gsz olduumuz iin, onlara gsteremeyeceimizden duyduumuz korkudur. Onlara uygulanan iddet, onlannuygulad iddeti unutmamza yol aar. Bavurduklar ussallatnna-lar, kendi zel karlarn genel kar olarak aklamak iin bavurduklar o ok nefret ettiimiz yalanlar bile, onlarda hakikate uzanmak is

22


24/282

teyen bir eilim olduunu, her trl kukuya kar alanm ocuklarnn byk bir i rahatlyla yadsd bir kartl zmeye abaladklarn ortaya koyar. Yal kuan eskimi, tutarsz, gvensiz d-1nceleri bile, sonrakilerin parltl budalalndan daha verimli bir diyalog zemini sunar bize. htiyarlarmzn o nrotik tuhaflklar, ruhsalsakatlklar bile, bu hasta salkla, bu kural haline getirilmi ocuksulukla karlatrldnda, bir kiilik salaml, insanca abalar sonucunda elde edilmi bir zellik olarak grnr. O zaman dehetle farkna varrz: Gemite, dnyay temsil ettii iin ailemizle atrken,ou kez, kt bir dnyaya kar daha d a ktsnn gizli szcl

n yapmzdr aslnda. Bujuva ailesini amaya ynelen siyaset dabalar, ok zaman, onun daha da dallanp budaklanmasn salamakl a kalr; ve bazen de, toplumun lanetliiirem e hcresi olan aile, aynzamanda bir baka topluma ulamak iin verilebilecek en dnsz abalarn da besleyici hcresiymi gibi grnr bize. Aile tarihe karrama sistem ayakta kalrken, aileyle birlikte sadece burjuvazinin en etkili organ deil, bireyi bask altnda tutsa bile onu glendiren, hatta

belki onu yaratan diren de ortadan kayboluyor. Ailenin bitii, muhalefet glerini de felce uratyor. Ykselen kolektivist dzen , snfsztoplumun bir karikatrdr: Burjuvaziyle birlikte, bir zamanlar annesevgisinden g alan topyay da tasfiye etmektedir.

3

Suda balk. Tekelci sanayinin her eyi kuatan datm aygtncayerinden edilen dolam alan, bu iflastan sonra, tuhaf bir ikinci yaama kavutu. Arac mesleklerin ekonomik temelleri yok olurken, milyonlarca insann zel yaam da acentelerin ve araclarn yaamnadnyor; tm zel alan, ortada balanacak hibir i olmad halde,

her bakmdan ticari faaliyeti andran bir srecin iine ekiliyor. sizinden memuruna, yatrmlarn temsil ettii kiilerin her an gazabnahedef olabilecek kamu grevlisine kadar, btn bu tedirgin insanlar,her yerde hazr ve nazr olduunu sandklan yrtme gcne ancakduygudalkla, gayretkelikle, ie yarayarak ve bezirganca davranarakyaranabileceklerine inanyorlar: Bir "balant" olarak grlmeyenhibir iliki kalmayacak yaknda, ilkin "muteber olup olmadna ba

23


25/282

23

klmayan hibir arzu kalmayacak. Bir dolaym ve dolam kategorisiolan balantlar kavram, gerekte dolamn asl zemini olan pazardan ok, kapal ve tekelci hiyerariler iinde bulmutur gelime ortamn. Am a imdi btn toplum hiyerarikietii iin, gem ite zgr

ln hi deilse grntsnn varolduu her yerde bu kirli balantlarn redii grlyor. Sistemin akldl, bireyin ekonom ik yazgs kadar asalak psikolojisinde de ifadesini buluyor. Eskiden, meslekive zel yaam arasndaki o ok sulanan burjuva iblmne benzer

bir eylerin hl varolabildii bir dnemde -b ir iblm ki kayboluuna sevinelim mi zlelim mi bilemiyoruz imdi-zel alanda pratikamalar gden adama yontulmam bir sonradan grme olarak bak

lrd. Bugnse, belirgin bir art niyet sahibi olmadan zel faaliyetleredalmann bir terbiyesizlik, "ecnebilik", hatta kstahlk olduu dnlyor. Sulanan bir tutum haline geldi bir eyin peinde olmamak:Bu yamada bakalanna yardm edilmesine de ancak karlnda bireyin istenmesi kouluyla izin veriliyor. Saysz insan, mesleklerintasfiyesinden bir meslek yaratyor kendine. yi insanlar bunlar, herkesle kaynaan, herkesin sevdii makul insanlar, btn rezillikleri insanca bir hogryle balayan ve standartlamam her trl drty de derhal duygusal olarak damgalayan saduyulu insanlar, iktidarn btn koridorlarn, btn girdisini ktsn bilirler, en gizli niyetlerini sezerler ve gnll propagandistliini stlenirler, geim lerini debundan karrlar. Btn siyasal kamplarda rastlanr onlara, hatta sistemin yadsnmasnn fazlaca veri alnd ve bu yzden de kendinezg bir konformizmin, gevek ama incelikli bir konformizmin ser-pildii muhalif kampta bile. Belli bir iyi kalplilikle sempati toplarlar,

bakalarnn ilerine gsterdikleri o sevecen ilgiyle - speklasyon haline gelmi dierkmlk! Zekidirler, akacdrlar, duyarl tepkileri vardr: Eski bezirgann zihniyetini, bir gn ncesinin psikolojik keifleriyle sslemilerdir. Her konuda yeteneklidirler, akta bile, ama inanmadan. Aldatrlar, ama igdsel bir tepkiyle deil, ilke gerei aldatrlar: Kendilerini de bakalan na kaptrmak istemedikleri b ir kr olarak deerlendirdikleri iin aldatrlar. Bir ekme-itme ilikisi vardr

zekyla aralannda, bir dostluk-nefret balants: Dnceliler iinhem kkrtc bir konudurlar, hem de onlarn en byk dmandrlar.nk direncin son snaklarna da gizlice szarak, aygtn taleplerinden hl muaf kalabilmi saatleri k irletenle rde onlardr. G ecikmibireycilikleri, bireyin son kaln tlann da zehirlemektedir.

24


26/282

4

Sonunda huzur . Gazetelerin birinde bir iadamnn lmnn ardndan yazlm bir anma yazsnda u cmle gze arpyordu: "Vicdannn rahatl, kalbinin iyiliiyle yarrd." Kederli dostlann byledurumlarda kullanlan o atafatl slupla yaptklar bu gaf, iyi kalplimerhumun vicdani kaygdan yoksun olduunun byle bir dil srmesiyle azdan karlmas, cenaze alayn en ksa yoldan hakikatin alanna ulatryor. Eer ya ilerlemi bir insan son yllarnda eritiiolaanst huzurlu ruh halinden tr vlme.kteyse, yaamnn birialaklklar dizisi o larak getiine hkmedebiliriz. H eyecanlanma hu- 'yundan kurtulmutur. Vicdan rahatl, yce gnlllk olarak sunulur: Her eyi balayan nk her eyi fazlaca iyi anlayan birinin yce gnlll. Kiinin kendi sularyla bakalannnkiler arasndakialacak verecek hesab, yar daha nde bitirenin lehine bir sonulakapatlr, tnsan bu kadar uzun bir yaamdan sonra kimin kime nasl

bir ktlk yaptn ayrt etm e yeteneini de yitirmitir. Evrenselyanllk gibi soyut bir kavramn nda her trl som ut sorumlulukda silinir. Alakln cisimlemi hali olan adam, kendini adaletsizliin kurban olarak gsterir: Ah delikanl ah, toysun, dnyay daha hitanmyorsun... Ama sakinlie ve sevecen tavrlara daha orta yalarnda erien lerd e genellikle byle b ir huzurdan avans alyorlardr. Habisolmayan kiinin yaamnda grdmz ey sakinlik deildir; tam

tersine, zellik le yaln ve bakir bir katlk ve hogrszlktr. Dorunesneyi bulamayan sevgisi, ancak yanl nesneye duyduu nefretleifade edebilir kendini ve bu da onun nefret ettii eye benzemesineyol aar. Burjuvazi hogrldr oysa: nsanlar olduklar gibi sever,nk on larn olabileceklerinden nefret etmektedir.

5

A llah sizden raz o lsun D okto r B ey .' Zararsz hibir ey kalmad. Kk zevkler, dnme ykmllnden vareste tutulduunu sandm z btn o yaam belirtileri, artk yalnz dikkafal bir bnl, inat bir krl yanstmakla kalmyor, kendi kartlarna da

25


27/282

25

hizmet ediyorlar. ieklerin zerine den dehet glgesi alglanm ad anda bahar dal bile yalana dnr; "ne kadar ho!" gibi m asumbir nlem bile mide bulandracak kadar naho bir varoluun mazeretiolur. Artk gzellik ve avunu yo k tu r-k ork u n olan gren, ona daya

nabilen ve olumsuzluun avunusuz bilinci iinde yine de daha iyi birdnya olaslna bal kalan baktan baka. Btn doal, kendiliinden davranlardan, her trl tezcanllktan kukulanmak gerekir,nk varolann daha stn gc karsnda fazlaca bklgen b ir tavranlamna gelir bu. Eskiden yalnz kadeh tokuturma sahnelerindekendini gsteren rahatlk ve serbestliin dipte yatan o ktcl anlam,daha dostane duygulara da bulamtr artk. Trendeki rastlansal sy

leide, varaca anlamn cinayet olduunu bildiimiz halde tartmadan kanmak iin onayladmz birka sz bile oktan ihanetin iineekm itir bizi: Hibir dnce iletiimin dnda duramaz, onu yanlyerde, yanl bir uzlama iinde dile getirmek, doruluunu da yok etmek olur. G ittiim her film, btn uyanklma karn, biraz daha aptallatryor beni, biraz daha ktletiriyor. Kolay kaynama yeteneide, bu souk dnyada hl birbirimizle konuabileceimiz yanlsam asn beslemekle adaletsizliin suorta oluyor. ylesine sylenip ge

ilmi tatl szler ve geliigzel cevaplar, seslenilen kiiye verilendnlerle onun seslenende bir kez daha alaltlmasna yol aarak, suskunluun srmesine hizmet ediyor. Tatl szlln ve sokulganlniinde gizil bir boyut olarak hep varolan o habis ilke, asl vahetinieitliki zihniyette aa vurur. Alakgnlllk ve tenezzl birdir.Ezilenlerin zaaflarna ayak uydururken, aslnda bu zaaflarda iktidarnnkoulunu onaylam ve egemenliin uygulanabilmesi iin zorunlu

olan kabal, duyarszl ve iddeti kendimizde de gelitirmi oluruz. Eer bugn tenezzl jesti bir yana b raklmsa ve ortada grnensadece uyum ve kaynamaysa, bunun bir tek nedeni vardr: ktidarnbu kusursuz gizlenii, yadsd sn f ilikisinin daha da amanszcasrmesine hizmet ediyordur. Aydn iin, biraz olsun dayanma gsterebilmenin tek yolu kat b ir yalnzlk tr imdi. Her trl ibirlii, toplumsal katlma ve kaynamann btn insanca deeri, insanlk d koullarn sessizce onaylanmasn rten bir maskedir yalnzca. nsanlarn ektikleri aclardr asl paylalmas gereken: Onlarn haz ve elencelerine doru atlm en kk adm, aclarnn daha da iddetlenmesine yol aacaktr.

26


28/282

6

A n titez . nsanlara mesafeli davranan kiiyi bekleyen bir tehlikevardr: Kendisinin bakalarndan daha iyi olduunu sanmak ve topluma ynelttii eletiriyi de kendi zel karn gizleyen bir ideoloji olarak istismar etmek. Kendi yaamn doru bir varoluun elimsiz vekrlgan imgesine uygun olarak kurmaya abalarken, imgenin hem krlganln hem de hibir zaman gerek yaamn yerini tutamayacan aklndan karmamas gerekir. Ama iindeki burjuvann arl,

byle bir bilince bal kalmasn zorlatrr. Mesafeli gzlemci de ak

tif katlmc kadar dolanmtr dnyaya; ilkinin tek avantaj, bunu bilmesinden ve bird e her eit bilginin verebilecei o ok kk, ok snrl zgrlkten ibarettir. dnyasndan uzakl da ancak yine odnyann sunduu bir lkstr. ekilme ve uzaklama jestinin tam dayadsd dnyann baz zelliklerini tamasnn nedeni de budur.Kendisinde de burjuvannkinden ayrt edilemeyecek bir soukluk gelitirmek zorunda kalr. Monadolojik ilke,1- protesto ederken bile ege

men evrenseli iinde tamaktadr. Proust, fotoraflarda, bir dknbykbabasyla orta snftan bir Y ahudin inkinin , aralarndaki toplumsal stat farklarn unutturacak kadar birbirini andrdn sylemiti;

bu gzlem aslnda ok daha geni bir alanda da geerlidir: Bir anbirlii, bireysel varoluun mutluluunu, hatta manevi tzn oluturan btn ayrmlar nesnel olarak siler, ortadan kaldrr. Eitimin gerilemesinden sz ediyoruz, oysa Grimm'inkiyle ya da Bachofen'inkiy-

le2 karlatrldnda, kendi dzyazmza da kltr endstrisininkiniok andran baz syleyi zelliklerinin bizden habersiz szm olduunu grebiliriz. Latince ve Yunanca'ya da W olf ya da Kirchhoff3 kadar hkim deilizdir artk. Uygarln yeniden cehalete dntnbelirtiriz, ama kendim iz de mektup yazma sanatn unutur, Jean Pa-ul'dan4 bir metni, yazarn kendi dneminde okunmu olabilecei gibiokuma yeteneini yitiririz. Yaamn kabalamasna, hunharlamasna

bakarak rpeririz, ama nesnel olarak balayc bir ahlaktan yoksun olduumuz iin de, her admda, insani ller asndan barbarca olan,hatta iyi ailelerin o ok pheli deerleri asndan bile densizlik saylmas gereken davranlarn, konumalarn ve hesaplarn iinde buluruz kendimizi. Liberalizmin zlyle birlikte, burjuvazinin aslilkesi olan rekabet de, almak yle dursun, toplumsal srecin nes-

27


29/282

nelliinden taarak, bu srecin arpan ve itien atomlarnn bileimine ve bylece de bir bakma onun antropolojisine szmtr. Yaamn retim srecine baml klnmas, bizim kendi stn irade ve seiimizin sonucu sanmaya pek yatkn olduum uz o yalnzlk ve yal-

tlmlm bir benzerini zaten herkese bir aalanma olarak tattrmaktadr. Kendi tikel karlar sz konusu olunca her bireyin kendini

btn tekilerden daha iyi saymas da, bakalarna btn mterilerintoplam olarak kendinden daha ok deer vermesi kadar eski bir bileenidir bujuva ideolojisinin. Eski burjuva snfnn iflasndan beri buiki dnce de, hem bujuvazinin son dm anlan hem de son burjuvalar olan aydnlarn zihninde bir tr ikinci yaam srdrm tr. Aydn

lar, varoluun plak yeniden-retimi karsnda hl dnmeye yeltenmekle, ayncalkl bir grup olarak davranrlar; ama ii orada brakmakla da bu ayrcaln boluunu ilan etmi olurlar. zel varolu, insana yarar bir varolua benzem eye almakla ona ihanet eder, nk benzeyii genel gerekleme imknndan yoksun brakyordur vestelik bu gereklemenin kendisi de bamsz dnceye her zamankinden daha ok muhtatr. Kurtulmak imknszdr bu elikiden.Tek sorumlu davran biimi u olabilir: Kendi bireysel varoluumu

zu bir ideolojiye dntrmekten kanmak ve zel yaammz da enalakgnll, en iddiasz ve en grltsz biimde srdrmek amaartk iyi yetimi olmann b ir gerei olarak deil, bu cehennem de hlsoluyabilecek havay bulabiliyor olmann utancndan tr.

7

They, the people.1 Aydnlar daha ok birbirleriyle ekitikleriiin, kendilerinin insanln geri kalan ksmndan daha kt olduusansna kaplabilirler; bu bir yanlgdr oysa. Birbirlerini tandklarortam, ortamlarn en utan vericisi, en alaltcsdr: Rekabet iindekiricaclarn ortam. Bu yzden en tiksindirici yanlarn gstermek zorunda kalrlar birbirlerine. Baka insanlar, en bata da aydnn hep

hayranlkla sz ettii sade vatandalar, satacak b ir eyi olan ama mterilerin de kendi yasak blgesine girebileceinden hi endielenmeyen bir kii konumundayken bulurlar onu. A raba tamircisi ya da garson kz, kstahlktan kanmakta fazla zorluk ekmezler: Nezaket za

28


30/282

ten ilerinin gereidir, mecburdurlar kibar davranmaya. te yandan,cahil insanlar da mektuplarn yazdrmak iin aydnlara bavurduklarnda olduka iyi bir izlenim edinebilirler. Ama sade vatandalar toplumsal rnden paylarn alabilmek iin kendi aralarnda kavgaya gi-

rimeyegrsnler, edebiyatlarn ya da mzik ynetmenlerininkinikat kat aan b ir haset ve garez egemen olacaktr davranlarna. ahane mazlumlarn yceltilmesi, sonuta, onlar mazlumlatran ahanesistemin yceltilmesinden baka bir ey deildir. Kol emeinden bak olanlarn hakl sululuk duygulan, "krsal yaamn budalal"2iin bir mazeret haline gelmemelidir. Aydnlar hakknda yazan ve drstlk adna onlar sulayarak kt hretlerini kazandran da yine

aydnlardr - ama bylece yalan da pekitirmi olurlar. Bugnk an-ti-entelektalizm ve irrasyonalizmin byk ksm, ta Huxley'ye kadar, ileyiini anlamakszn rekabetten yaknan ve bylece onun anaden aydnlarca balatlmtr. En asli alma alanlarnda, tat twam asP bilgeliine uzak kalmlardr. Sonradan Hint tapnaklarna dolumalarnn nedeni de budur.

8

Sahtel iin ekici l ii . Mutfak personeline duyulan bir amor in-tellectualis[dnsel ak] vardr, kendilerini kuramsal almalara yada sanatlara adam kiileri hep bekleyen bir tehlike, bir tr gnaha

ar: Kendilerine ynelik tinsel taleplerini gevetme, standartlarndrme ve hem konularnda hem de ifade biimlerinde, salim zihinlereddetmi olduklar her trden kt alkanla yeniden dnme ars. Aydn iin, kltr alannda bile artk hibir sabit, garantili kategorikalmamtr, gnn hayhuyu da binlerce talebiyle zihinsel younlamaya mdahale etmektedir, bu yzden bugn biraz olsun kaydadeer

bir eyler ortaya koyabilmek iin harcanmas gereken aba nerdeyse

hi kimsenin altndan kalkamayaca kadar arlamtr. Uyumluluun btn reticilerce hissedilen basnc da aydnn kendi standartlarn drmesine yol aan bir baka etmendir. En genel anlamyla zihinsel z-disiplinin merkezidir bugn zlme srecine giren. Kiinin dnsel yeterliliini oluturan tabular, btn o yaanm deney

birikintileri ve aka dile getirilm emi seziler, her zaman birtakm

29


31/282

i drtlere kar mcadele halindedirler; mahkm etmeyi rendiimiz ama ancak sormayan ve sorgulanmayan bir otorite tarafndankontrol altnda tutulabilecek kadar gl drtlerdir bunlar. gdsel

'yaam iin geerli olan, zihinsel yaam iin de geerlidir: Belirli bir

renk ya da ses bileimini baya ve yavan bularak kullanm aktan kanan ressam ya da besteci de, baz basmakalp ya da bilgie ifade biimlerinden ac duyan yazar da, aslnda kendi iindeki bir blgenin

bunlara doru aktn bildii iin bu kadar iddetli bir tepki gsteri-yordur. Bugnk kltrel amuru yadsyabilmek iin, parmak ularmzda uyandrd o rahatsz edici kanty duyabilecek kadar ona

bulam, ama ayn zamanda onu reddedebilecek gc de yine bu bulama iinde kazanm olmak gerekir. Bu g kendini bireysel diren

olarak ortaya koysa da sadece bireysel bir olgu deildir: Gl b ir dnsel vicdann iinde, aldaki sperego kadar, toplumsallk nnn da

pay vardr. yi toplum ve iyi yurttaa ilikin bir anlaytan doar byle bir vicdan. Bu anlay snmeye, silinmeye yz tutarsa -kim hlkrce inanabiliyor ki ona! - zihnin alalma drts de frensiz kalr ve

barbar kltrn getirip bireyin iine yd btn tortu yze kar:Yarm eitim, geveklik, teklifsizlik, kabalk. Genellikle "insanlk"

olarak, bakalarnca anlalma istei ya da dnyevi sorum luluk olarakgerekelendirilir bu. Ama zihinsel z-disiplinden vazgei fazla kolaybir fedakrlktr: Bu fedakrla "katlanan" kiinin kendine duyduugveni ciddiye almamz mmkn olmaz. En arpc rnek de maddidurum lan deimi aydnlardr: Sadece yazyla para kazanmann doru olacana kendilerini szm ona zorla inandrdklar anda, gemitetantanal szlerle reddettikleri ucuz eylerden zerre kadar farkl olmayan bayalklar retmeye koyulurlar. Tpk eski-zengin m ltecilerinkendi lkelerinde yapmak isteyip de gze alamadklar o bencil c imrilie yabanc topraklarda balamalar gibi, ruhsal ynden yoksullaanlarda kendi cennetleri olan o cehenneme sevinle dalarlar.

9

H er eyden nce, o cu um . 1 Yalann ahlak d olmasnn nedeni, kutsal ve dokunulmaz hakikati inemesi deildir. Onlan daha dakeye sktrp yok etmek amacyla yelerinin azndan ikenceyl

30


32/282

laf alan bir toplum, hakikat zerinde hak iddia edemez. Tmel hakikatsizlik tikel hakikat zerinde srar ederse, onu kendi kartna dntrm olur. Yine de, her yalann iinde itici bir ey vardr ve bunun bilinci, krbala alanm olsa bile, zindanclarn daha iyi tann

masn salayacaktr. Asl yanllk, ar drstlktr. Yalan syleyen adam utan duyar, nk her yalan, hakikat ve drstle vglerdzerken bir yandan da yaamak iin insan yalan sylemeye zorlayan bir dnyann alaltclm retir ona. Bu utan, daha incelmi,daha karmak kiiliklerin yalanlarnda gedikler aar. Beceriksizceyalan sylerler; kardaki kii asndan yalan bir ayba, bir kabahatedntren de bu beceriksizliktir. Yalan syleyenin onu aptal sand

n gsterir bu, bir horgr belirtisidir. Bugnn usta pratisyenlerininelinde, gereklii arptmaktan ibaret olan eski drst ve masum ilevini yitirmitir yalan. Kimse kimseye inanmamakta, herkes her eyiniyzn bilmektedir. Yalan syleyen adamn asl sylemek istedii,karsndaki insana da onun kendisi hakkndaki dncelerine de kaytsz olduunu hissettirmektir. B ir zam anlar liberal bir iletiim aracolan yalan, her bireyin, kendi evresinde buz gibi bir atmosfer olutu

rarak bu atmosferin sma iinde semirmesini salayan kstahlkyntem lerinden biri haline gelmitir bugn.

10

A yr lm - b irlem i. nsanca gerekelerini yitirmi olduu birada yine de yaamaya devam eden evlilik kurumu, bugn genellikle bir sakalma hilesi olarak kullanlyor: ki suorta, aslnda kokumu bir bataklkta birlikte yaarken, birbirlerine yaptklar ktlnsorumluluunu da darya yneltiyorlar. Kirden uzak tek evlilik tarz, iki ein de bamsz bir yaam srdrd, cebri bir ekonom ik kar ortaklna katlanmak yerine birbirlerine kar sorumluluklarn

zgrce kabullendikleri bir evlilik olurdu. Bir kar ortakl olarakevlilik, ilgili taraflarn alalmas anlamna gelir her zaman; ve ylehain bir dnyadr ki bu, farknda olanlar bile kanam az byle bir alaltan. Bu nedenle, ahlakszlktan uzak bir evliliin ancak zel karlarnn peinde komak zorunda olmayanlara, demek zenginlerezg bir imkn olduu da sylenebilir. Ne var ki sadece biimsel, ii

31


33/282

bo bir imkndr bu, nk kar peinde komak tam da bu ayrcalkl kesimlerde bir ikinci doa haline gelmitir - mutluluk da dahil hi

bir ayrcala tutunmaya almazlard eer byle olmasayd.

11

Bt n m alm ve m lkm le. Boanma, iyi huylu, yumuak bal,eitimli insanlar arasnda gerekletiinde bile, dedii her eyi kaplayan ve solduran bir toz bulutu kaldrr ou kez. Mahremiyetin alan, paylalm yaamn o biraz dalgn, korunmasz gveni, iliki ko-

parld anda ldrc bir zehire dnmtr sanki. nsanlar arasndaki yaknlk, sabrdr, hogrdr, saplantlar ve tuhaf huylar iin birsnaktr. Aa karldnda iindeki zaaf nn da belli eder ve boyanmada da byle bir aa kma kanlmazdr. Gvenin btn envanterine el koyar boanma. Daha nce sevgi ve zenin gstergeleriolan eyler, barn ve karlkl uzlamann imgeleri, bamsz deerler olarak serbest kalrken, ktcl, souk, habis ynlerini de gsterir

ler. Profesrler, ayrldktan sonra, kanlarnn dairelerine gizlice girerek yaz masalarnn ekm ecelerinden b ir eyler anrla r ve hali vaktiyerinde kadnlar da eski kocalannn vergi kaaks olduunu ifaederler. Evliliin u evrensel efkatsizlik iinde insanca hcreler kurmann son imknlarndan biri olduu sy lenebilir belki; ama evrenselde evliliin bozulm asyla kendi cn alr: Kural d kaldn sandmz eye el koyarak onu haklarn ve mlkiyetin yabanclam taleplerine baml klar, hayali bir gvenlik iinde yaam olanlaralaya alr. Tam da en korunmu olan ey hunharca m eydana karlarak tehir edilir. Ayrlm ift daha nce ne kadar "cm ertse", m lkiyet ve ykm llk gibi eylere ne kadar az kafa yormusa, alal dao kadar sefilce olur. nk ekimenin, svgnn ve sonu gelmeyenkar atmalarnn asl gelime ortam, tam da bu hukuksal olarakbelirsiz, tanm lanmam alandr. Evlilik kurumunun altndaki btn okaranlk temel; karsnn emei ve mlkiyeti zerinde kocann o bar

barca iktidar; b ir erkei yatm aktan vaktiyle zevk duyduu bir kadnlaevlenmeye zorlayabilen ve bir ncekinden daha az barbarca olmayano cinsel bask - ev yklnca btn bunlar da mahzenlerden ve temellerin arasndan srnerek gn na karlar. Daha nce iyi evrense

32


34/282

li1kapal ve kstlayc bir balln iinde bulmu olanlar, imdi toplumun basks altnda, dardaki kstlanmam ktln evrenseldzeninden hi farkl olmayan alaklar olarak grmek zorunda kalrlar kendilerini. Evrensel, evlilikte tikelin utan lekesi olarak aa vu

rur kendini, nk bu toplumda tikelin, demek evliliin, doru evrenseli gerekletirmesi imknszdr.

12

In ter p a r e s .1 Ero tik nitelikler alannda btn deerlerin tersyzoluu nerdeyse tamamlanmak zere. Liberalizmde, bizim zamanmza gelinceye kadar, varlkl kesimlerden evli erkekler, kapal bir ortamda yetimi mazbut elerinden alamadklar doyumu, arkc kzlarda, bohem kadnlarda, Viyanal ssse Maderde ["tatl dilberler"]ve cocotte'larda ["hafifmerep kadnlar"] a ram a alkanlndaydtlar.Toplumun rasyonellemesiyle birlikte, bu kaamak mutluluk imkn

da ortadan kalkt. Cocotte'\ar ortadan kayboldu, ssse Madel'in deAnglo-Sakson lkelerinde ve teknik bir uygarla sahip teki toplum-larda belki de zaten hibir karl yoktu. Buna karlk, bugn birerasalak gibi kitle kltrne yapan arkc kzlar ve bohem kadnlarnda bu kltrn mantna smsk balandklarn grebiliyoruz; o kadar ki, btn ehvetiyle bunlarn anarisine, kendi mbadele deerlerini zgrce belirleyilerine koan adam, ertesi sabah, kadn asistan

olarak kendi yanna almasa bile, hi deilse tand bir film patronuna ya da senariste tavsiye etmeye sz vermi olarak uyanma riskinigze almak zorunda kalyor. Bugn, hesapsz ak andran bir eylerehl istek duyan kadnlar, tatl kaamaklar uruna kocalarnca ihmaledilmi olan o hanmefendilerin arasndan kyor sadece. Kocalarnn kusurian yznden onlarn gznde anneleri kadar skc olmayadevam etseler bile, kendilerinden esirgenen eyi onlar bakalarna verebiliyorlar hi deilse. oktan frijitlemi hafifmerep kadn i dnyasn temsil ederken, iyi yetitirilmi mazbut e zlemle dolu amahi de romantik olmayan bir cinsellii stleniyor. Demek sosyete hanmlar da kendi onursuzluklarnn onuruna eriiyorlar sonunda - ortada ne sosyetenin, ne de hanmlarn kald bir anda.

33


35/282

13

Koruma, yardm ve tavsiye. Btn mlteci aydnlar sakat kalm insanlardr ve kendi gururlarnn kapal odasnda bu gerei birdenbire anlayarak daha da sarslmak istemiyorlarsa eer, zay flklarn en bata kendi kendilerine itiraf etmeleri yerinde olur. Sendikalarnya da otomobil trafiinin yapsn ne kadar iyi bilirse bilsin, kendisiiin her zaman anlalmaz kalacak bir ortam iinde yayordur mlteci aydn; yanlmaya, yolunu armaya yargldr hep. Kitle kltrnn tekelci ortamnda kendi bireysel varoluunu srdrmek iin giritii abalarla nesnel ve sorumlu bir alma arasnda almas imknsz bir uurum vardr. Kendi dili elinden alnm, bilgisini besleyen ta

rihsel boyut da budanmtr. Bu tecrit durumu, yelerine gvenmeyen, farkl olarak damgalananlara dmanca davranan kapal siyasalgruplarn olumasyla daha da arlar. Toplumsal rnn yabancuyruklularn payna den ksm her zaman yetersizdir ve bu yzdende genel rekabetin iinde kendi aralarnda umutsuz bir ikincil ekimeye girmek zorunda brakr-onlar. Kiide izi kalmamas imknszdr bunun. Dolaysz gdmn alalndan muaf kalabilmi adam bi

le, zel bir leke olarak tar bu muafiyeti; Toplumun yaam sreciiinde, geree demeyen, hayali bir varolu. Yurtsuzlar arasndakiilikiler, toplumun yerleik yeleri arasndakilerden bile daha zehirlidir. Btn vurgular yanltr, btn perspektifler arpk. zel yaam,

bir vampir gibi, her zamankinden daha hrsl, daha gz dnm birhalde ne kar: Artk varolmad iin, hl canl olduunu kantlamaya abalamaktadr. Kamu yaam, telaffuz edilmeyen bir ballkyeminine indirgenir - genel platforma ballk. Yakalamann, el koy

mann ve hrsla yiyip bitirmenin manik ama souk bak yerleir gzlere. Tek are, kendimizle ve bakalaryla ilgili tanlar yapmay srdrmektir: G zlerimizi amak, olup bitenleri anlamak ve bylece kyametten kanamasak bile onu o korkun iddetinden, demek krlkten arndrmaya almak. ok ihtiyatl olmak gerekir bu noktada,zellikle de kiisel dostlarn seilmesinde - seim diye bir ey hlmmknse tabii. Kudret sahiplerine yanamaktan ve onlardan "bir

eyler beklemekten" zellikle kanmak gerekir. M uhtemel avantajlara dikilmi gz, btn insan ilikilerinin lmcl dmandr, bu ilikilerden dayanma ve ballk doabilir, ama pratik kar kayglarndan asla. Kudretlilerinin ayna imgeleri de daha tehlikesiz deildir:

34


36/282

Uaklar, yaltaklar, dilenciler: Kendilerinden daha iyi durumda olanlara, ancak mlteci ekonomisinin koullarnda gelime imkn bulabilen bir eski zaman rindliiyle yaranmaya alanlar. Bunlar kendi koruyucularna baz kk avantajlar salayabilirler, ama bu avantajlar

kabul ettii anda da onu aa ekerler - o da buna ok yatkndr zaten, yabanc bir lkede kendisi de aresiz olduu iin, her gn bu trden avantajlar kollamaktadr. Avrupa'da batini jes t ou zaman en kaba kiisel k ar iin bir bahaneydi belki; yine de bugnn mltecilikkoullarnda, zahitlik dncesi, kendisi de birok yerinden su alan

pejmrde bir kavram olsa bile, hl en kabul edilebilir can filikas olarak grnyor. Ama pek az kiinin nnde denize dayankl b ir rnek

olduunu da teslim etmek gerekir. Yolcularn ou iin, alktan lmek ya da ldrmak tehlikesi demektir byle bir kurtulu.

14

Le bou rg eo is reven a n t.1 Yirminci yzyln ilk yarsnn Faistrejimleri, eskimi bir ekonomik biimi pekitirirken, onu srdrmekiin gerekli olan terr de artrdlar; dzenin akld nitelii artk bs

btn gze batar hale gelmiti nk. zel yaam da payn ald bundan. O kapal, havasz zel alan, tikel karlarn partizanl, oktanmiadn doldurmu aile biimi, mlkiyet hakk ve kiilikte yansmas-dsal otoritenin glendirilmesiyle birlikte btn bunlarn da vadesi uzad. Am a rahatsz bir vicdan da elik etti buna, yanllk ve sahteliin artk hi bastrlamayan bilinci de elik etti. Burjuva deerlerinde bir zamanlar iyi ve temiz olan her ey, bamszlk, sebat, basiret,ihtiyatllk gibi zellikler btnyle rd, kirlendi. nk burjuvavarolu biimleri hunharca korunurken, ekonomik nkoullar anpgitmiti. Mahremiyet, aslnda gizliden gizliye zaten zde olduumahrumiyete brakt yerini btnyle. Tikel karlara o inat balla imdi bir fke de karyor: Daha farkl, daha iyi bir dnyay artktasarlayamamamn fkesi. Masumluklarn yitirdikleri anda_habilei-1yor burjuvalar. Kk baheyi sanki epeydir bir "emlak" haline gelmemi gibi u anda bile efkatle sulayan am a girmek isteyebilecek ya

bancy da korkuyla geri eviren el, siyasal mltecinin snma ta lebini de reddetmitir oktan. imdi nesnel olarak tehdit altnda olduu

35


37/282

iin, yneticilerin ve asalaklarnn znellii dc tmyle insanlk dbir ierik kazanmaktadr. Bylece gerekletirir kendini snf: Dnyann gidiine yn veren tahripkr iradeyi stlenerek, kyamet habercisihortlaklar gibi yaamaya devam etmektedir burjuvalar.

15

Le nouvel a v a re .1 tki eit tamahkrlk vardr. Birincisi, kadimolandr: Kiinin hem kendinden hem de bakalarndan her eyi esirgemesine yol aan tutku. Bu tipin fizyonomik zelliklerini Molierelmszletirmi, Freud da onu makatsal karakter2 kavramyla aklamtr. nl cimride, masallarn o klk deitirmi halifesinin sofuluk maskesini andran gizli milyoner dilencide buluruz bu tipin en mkemmel rneini. Onun koleksiyoncuyla, manik kiilikle ve nihayet

byk kla ilikisi, Gobseck'in Esther'le ilikisi gib idir.3 Gazetelerinyerel haberlerle ilgili stunlarnda, hl zaman zaman rastlanabilecekbir tr antikadr. Zamanm zn cim risiyse kendisine hibir eyi, ba

kalarna her eyi pahal gren kiidir. Edeerlik hesaplaryla dnrve btn zel yaamn o yasaya, kiinin aldndan azn vermesiniama yine de bir eyler almasn salayacak kadarn vermesini ngren yasaya baml klmtr. Btn iyi davranlarna apak bir "gerekli mi, zorunda mym?" sorusu elik eder. Bu tip, grd bir iyiliin "cn almak" iin gsterdii telala ele verir kendini: Her masrafn karlnn alnd mbadele zincirinde hibir kayp halkaya ta

hamml yoktur. Btn ilerini akta ve rasyonel bir tarzda yrtt iin de, Harpagon ve Scrooge'dan farkl olarak, sulanmas ya daaklnn elinmesi imknszdr.4 nsafsz olduu kadar da dost canlsdr. Gerektii zaman, yadsnmaz bir biimde dorunun yanna geerve doruyu yanla dntrr. Eski cimrinin o sefil agzllnnkurtarc bir yan vard: Kasadaki altnlar zorunlu olarak hrszlar daekiyordu. Hatta u da sylenebilir: Tpk erotik bir sahip olma arzusunun ancak kiinin kendini teslim etmesiyle tatmin edilebilmesi gibi,eski pintiliin tutkusu da ancak fedakrlk ve kaypla dindirilebiliyor-du. Yeni cimriler zahitliklerini artk bir gnah gibi deil, bir erdem g ibi yayorlar oysa. Sigortalarn yaptntlar.

36


38/282

16

n ce li in d iy a le k ti i zer in e .1 Domakta olan sanayi toplumun-

da her trl insani ilikinin imknszlaacan sezen Goethe, Wilhelm Meister'in Yolculuk Yllar'nda, incelii, yabanclam insanlararasndaki kurtarc uyarlanm a olarak sunmaya almt. Vazgeiten ayrlamayacak bir ey olarak grnyordu bu uyarlanma ona; btnsel temastan, tutkudan ve katksz mutluluktan el ekilecekti. nsani olan, G oethe iin, tarihin sorgu lanmaz akn, ilerlemenin insanlk d niteliini, znenin snmleniini kendi davas gibi olumiayan

bir z-sn rlama anlamna geliyordu. Gelgelelim o dnemden bu yanaolup bitenler, Goethe'vari bir vazgeiin doyum olarak grnmesineyol aacak trdendir. Bu arada incelik ve insanlk da -bunlar ayneydi onun iin- Goethe'ye gre bizi gitmekten alkoyacaklar noktaya kendileri gitmilerdir. nk artk bildiimiz gibi kesin bir tarihseln vardr inceliin. Burjuva bireyinin kendini mutlakiyeti zorun sultasndan kurtard andr bu. zgr ve tek bana, sadece kendine he

sap vermektedir birey; te yandan, mutlakiyetin gelitirdii hiyerarik sayg ve dncelilik de eski ekonomik temelinden ve korkutucugcnden syrlmtr ama imtiyazl grup lar iinde bir arada yaamaykatlanlabilir klacak kadar da varln korumaktadr henz. Mutlaki-yet ile liberallik arasnda bu ilk bakta paradoks gibi grnen etkileim, sadece Wilhelm Meister'de deil, Beethoven'in geleneksel kompozisyon rglerine kar tavrnda, hatta mantkta Kant'n nesnel ola

rak balayc fikirleri znel olarak kurgulamasnda bile gsterir kendini. Beethoven'in dinam ik ve patlayc sergilemeleri izleyen dzenlizetlemelerinde, Kant'n skolastik kategorileri bilincin birliinden karsamasnda aka "incelikli" olan bir yn vardr. nceliin koulu,eski salamln ve yekpareliini oktan yitirmi ama yine de srpgiden konvansiyondur. Onarlmaz bir yknt halinde, sadece biimlerin parodisinde yaayp gidiyordur: Cahillerin yararlanmas iin keyfi

olarak dzenlenmi veya gemiten derlenmi bir grg kurallar demeti, gazetelerin gnll "grg danmanlarnn" hep tledii trden - eref saatlerinde bu konvansiyonlara can vermi olan anlamaysa imdi araba sahiplerinin ve radyo dinleyicilerinin gz kapal kon-formizmine brakmur yerini. Trensel nn g, ilk bakta incelie yarayacak gibidir. zerk olmayan ve zarar verecek lde dsal

37


39/282

kalan her eyden kurtulduunda incelikli davrann da artk sadeceher insani durumun kendi zgl gereklerini dikkate almas beklenir.Ama byle bir zgrlemi incelik, nom inalizmin her balamda karlat zorluklarn ortasna decektir. ncelik dpedz trensel kon

vansiyonlara boyun emek anlamna gelmiyordu: Daha sonraki hmanistlerin ironikletirdii de tam bu trden konvansiyonlard. ncelikli tavr, kendi tarihsel zemini kadar paradoksald aslnda. Konvansiyonun yetkisiz kalm iddialaryla bireyin babozuk ynelileri arasnda bir uzlama -ge rek te imknsz bir uz lam a- istiyordu. nce likli davrann konvansiyondan baka ls yoktu. Konvansiyon, nekadar kuruyup solmu bir halde olursa olsun, bireysel hak iddiasnn

tzn oluturan evrenseli temsil ediyordu. Farklarn ayrtnlmasdrincelik. Bilinli sapmalardan oluur. Am a zgrlemi -a yntn laca- bir evrensel ka lmam - incelik, bir mutlak olarak karsna dikildii bireyi cezbetmeyi de baaramaz ve sonunda mutlaka hakszlk ederona. Neyin tartlp neyin tartlmayacan belirleyen hibir kuralnkalmad bir dnyada, artk iyi yetimenin doal gerei saylmayan"salnz nasl" sorusu mtecessislik ya da kt niyetlilie, nazikkonular karsnda suskunluksa bombo bir aldrszla dnr.Bylece birey de incelie kar dmanlk -sebepsiz de olmayan birdmanlk- beslemeye balar: Szgelimi belli bir kibarlk biimi,kendisiyle bir insan olarak konuulduu duygusunu vermekten ok,insanlk d durumunu sezdiriyordur ona ve kibar kii de sr f kibarlsrdrd, bu alm ayrcal devam ettirdii iin nezaketsiz grnme riskiyle kar karyadr. zgrlemi ve tmyle bireysellemi incelik sonunda sadece bir yalan haline gelir. Bugn inceliin bi

reydeki sahici ilkesi, hakknda konumay sahiden reddettii eydesakldr: Her bireyde cisimleen fiili ve daha ok da potansiyel g.Kiilere teklifsiz davranma ve onlar olduklar gibi kabul etme ne risinin ardnda gayretke bir "yerine oturtma" istei yatyordur aslnda:Bireyi ve nndeki olaslklar, azndan kan her szn ierdiizmni kabulleniler araclyla, gittike katlaan evrensel hiyerariiindeki yerine yerletirme istei. nceliin nominalizmi, en evrensel

olann, demek kaba dsal gcn, en mahrem durumlarda bile galipgelmesine yardm eder. Konvansiyonu yararsz, gn gem i ve dsal bir ss olarak bir yana atmak, her eyin en dsal olann, bir dolaysz egemenlik dnyasn olumlamak anlamna gelir. Bu incelik karikatrnn bile bugnn laubali ahbapavuluu -k i zgrln kt

38


40/282

bir akaya dnmesidir- sonucunda ortadan kalkmasnn yaam daha da katlanlmaz klmas, insanlarn bugnk koullarda birlikte yaamasnn ne kadar imknszlatn gsteren rneklerden sadece bir

tanesidir.

17

M lk iye t ha kla r. Gemite, pazar ilikilerini hesaplayabilen ki

inin kendi yaamn belirlemesi bir lde mmknd. Bugnsebyle bir ey iin anlaml bir ereve yok. ste lik herkes iin geerlibu. Ne kadar gl olursa olsun, ilke olarak herkes bir nesne durumunda imdi. Generallik meslei bile artk yeterli korunma salayamyor. Faist ada hibir anlama genel kurmay kararghn havasaldrlarna kar gvenceye alacak kadar balayc deil; gelenekselihtiyatllklarna bal kalan generalleri ise Hitler ipe ektiriyor, an

Kay ek kuruna dizdiriyor. Btn bunlara bakarak u sonuca varabiliriz: Sa kmak isteyen kii -sakalmann tuhaf, sama bir yan davar, o arl dleri and ryor biraz, dnyann sonunu yaayp da sonradan bir evin bodrum katndan srne srne ktmz dler i- heran kendi yaamna son vermeye de hazr olmaldr. Zerdtn "zgrce seilmi lm" ngren o cokulu, en doktrininin vardkasvetli hakikat budur. zgrlk daralp bzlerek saf olumsuzlua

dnm, art nouveau gnlerinde "gzel lm" olarak bilinen eyde, lmden ok daha korkun eylerin olduu bir dnyada, yaamann sonsuz alalyla lmenin sonsuz azabn ksa kesme isteine indirgenmitir. - nsanln nesnel sonu, sadece baka bir addr bunun:Birey olarak bireyin, insan trn temsil ederken, tr gerekletirmesini salayabilecek zerklii yitirdiini anlatmaktadr.

18

Evsiz lere s nak. zel yaamn dt durumu, sahnesine bakarak anlayabiliriz. Szcn allm anlamyla barnak, artk im

knszdr. inde bydmz geleneksel evler ekilmezlemitir:


41/282

Orada yaanan her konforun bedeli bilgiye ihanettir bugn, en kksnma duygusuna bile aile karlarnn kfl kokusu karmaktadr.Bir tabda rasazerinde ina edilen o modem, ilevsel konutlarsa, uzmanlarn zevksizler iin imal ettii, ilerinde yaayanlarla hibir ba

lants olmayan yaama kutulardr, ya da yolunu ararak tketimalanna girmi fabrika tesisleri - zaten snp gitmi olan bam sz varolu zlemine taban tabana zttr btn bunlar. Modern insan tpkhayvanlar gibi yerde uyumak istiyor, demiti bir Alman dergisi, Hit-ler'den nce, kahince bir mazohizmle: Yatakla birlikte, dle uyanklk arasndaki eii de ortadan kaldryor. Uykusuzlar her an grevearlabilirler, her eye hazr ve dirensizdirler, ayn anda hem dikkatli hem bilinsiz. Sahici ama satn alnm bir eski konakta snak

arayan kii kendini diri diri mumyalam olur. Bir otel ya da pansiyona tanarak kendi ikametghmzn sorumluluundan kama abasda mlteciliin dardan dayatlm koullarnn bilgece bir seim ola rak grnmesini salar. En ar darbeyi yiyenlerse, he r yerde olduugibi, seme imknna sahip olmayanlardr. Kentin knt blgelerinde deilse bile, yarn yerini kmeslere, arabalara, vagonlara, kamplara ya da dpedz ak havaya brakabilecek kulbelerde yaam akta

drlar. Ev, gemite kalmtr. alma ve toplama kamplar kadar,Avrupa kentlerinin bom balanmas da, teknolojinin ikin gelimesiyleeve oktan biilmi olan hkmn sonunda infaz edilmesidir sadece.Evler eski konserve kutulan gibi kullanlp atlacak eylerdir artk.Gerekletirilme frsat bir kez karldktan sonra sadece burjuva yaamnn kklerini rtm ekle kalan sosyalist toplum da sahici b ir barnak imknn yok etmektedir. Bu srece hi kimse direnemez. Kii,dar anlamyla zanaate ne kadar kar olursa olsun, mobilya tasarm

ve i dekorasyona ilgi duymaya balad anda bir kitap koleksiyoncusunun o fazla ssl zevklerini de benimsemeye baladn farkeder. Belli bir uzaklktan bakldnda, Viyana Atlyeleri ile Bauhausarasndaki fark o kadar byk deildir.1Saf ilevsel izgiler, ilev veamalarndan kurtularak, Kbizmin temel yaplar kadar sslemeciolmaya balamlardr bugn. Btn bunlarn karsnda, balanmam, askda brakan bir tavr hl en doru davran biimi olarak g

rnmektedir: Toplumsal dzenle kendi ihtiyalarmz elverdii srece zel yaammz srdrmek, am a onun hl toplumsal bir dayanave bireysel bir anlam olduu yanlsamasna kaplmamak. "Ev sahibiolmamam, iyi talihimin bir paras bile saylabilir," diyordu Nietzs-

40


42/282

che en Bilim'dc.Bugn eklememiz gerekir: Kendi evimizi ev olarakgrmemek, orada kendimizi "evimizde" hissetmemek, ahlakn bir parasdr. Bugn bireyin kendi mlk karsnda dt zor durumu biraz olsun gsterir bu - hl herhangi b ir mlk kalmsa tabii. Oyna

mak zorunda olduumuz oyun udur: Artk zel mlkiyetin kimseyeait olmadn, nk tketim mallarnn bu kadar bollat koullarda hi kimsenin bunlann kstlanmas ilkesine tutunmaya hakk olmadn, ama yine de srf mlkiyet ilikilerinin krce srdrlmesinehizmet eden o bamllk ve muhtalk durum una dmemek iin bilekiinin baz eylere sahip olmak zorunda olduunu grm ek ve dile getirmek. Ama bu paradoksun tezinin varaca yer ykmdr: Nesneler

karsnda, sonunda insanlara da ynelen sevgisiz bir umursamazlk.Antitez ise, telaffuz edildii anda, rahatsz bir vicdanla sahip olduklar eylere tutunmak isteyenlerin ideolojisine dnr. Yanl yaam,doru yaanamaz.

19

Kapy vurmadan girin. Teknoloji, jestlerle birlikte insanlarndadak iklemesine , kesinlemesine ve hunharlamasna yol ayor, insan hareketlerini her trl duraksamadan, dncelilikten ve edeptenarndryor. Onlar nesnelerin amansz ve denebilirse tarih d taleplerine baml klyor. Bylece, szgelimi bir kapy yavaa, sessizce

ama skca kapatma yetenei de yitiriliyor. A rabalarn ve buzdolapla-nnnk iler arplarak kapatlmak zorunda; kimi kaplarsa kendiliklerinden kapanyor, ieri girenleri arkalarna bakmama ve kendilerini ka-;bul eden evi korumama gibi nezaketsizliklere mahkm ederek. Yeniinsan tipini anlamak istiyorsak, onu evresindeki nesneler dnyasnnsrekli etkisine m aruz kalan, sisteminin en derin noktalarnda bile oradan izler tayan bir varlk olarak dnmemiz gerekir. Artk ieri

doru alacak pencerelerin yerinde sadece saa sola itilecek srglcamlarn olmas zne iin ne demektir? Yumuak kap mandallarnnyerinde dner tokmaklarn olmas, avlulann ortadan kalkmas, sokakkapsnn nndeki birka basaman ve bahe duvarnn yokolmasacaba nasl etk ilemitir onu? Srf motorunun gcnden tr, sokaklarn haaratn, yayalar, ocuklar ve bisikletlileri ezip geme isteini

41


43/282

bir kez olsun iinde duymam src var mdr? Makinelerin kendikullanclarndan talep ettikleri hareketler de Faist zorbalkta grdmz o vahi, sert, huzursuz savrukluk ve dengesizlii iermitir ou zaman. Yaantnn kuruyup gitmesinin bir nedeni de u olmal:

Nesnelerin saf ilevsellik yasasnn buyruuna girmekle aldklar biim, onlarla temas sadece ileticilie indirgemekte ve gerek insanlarn hareket zgrlnde gerekse nesnelerin zerkliinde herhangi birfazlala, eylem nnn iinde tketilmeyecek ve yaantnn ekirdeiolarak varln srdrecek herhangi bir arta izin vermemektedir.

20

Struwwelpeter .1 Hume, kendisinden daha dnyevi yurttalarnnkarsnda, epistemolojik dn, kibar beylerin hibir zaman iltifat etmedii o "saf felsefeyi" savunm ak zorunda kaldnda, u m uhakem eye bavurmutu: "Titizlik ve kesinlik her zaman gzellie yararldr, doru akl yrtme de ince duygulara."2 Bu szn kendisi de bir

pragmatizm ieriyordu geri, yine de pratiklik konusunda btn sylenmesi gerekenleri rtk bir biimde ve tersten giderek sylyor.Yaamn pratik dzenleri, insana yararl gibi grnseler de, bir krekonomisinde ancak insani niteliklerin kreltilmesine hizmet edebi- -lirler ve yaygnlatka da btn efkatli ilikilerin paralanp kopm asna yol aarlar. nk insanlar aras efkat, amasz ilikilerin deolabileceini bilmek demektir aslnda: Amalarn kavgasna batmkiilerin hl sezebildii bir avunu kayna, eski imtiyazlardan miras

alnm ama imtiyazsz bir dzen vaadini de ieren bir sezi. mtiyazn bujuva aklnca ortadan kaldrlmas, sonunda bu vaadi de yokediyor. Eer zaman para demekse, zamandan, en ok da kendi zamanmzdan tasarruf etmek ahlakl b ir davran olarak grnr ve byle

bir tutumluluk da bakalarna kar dncelilik olarak aklanr: Ak-szl davranm, hibir eyi gizlememiizdir. Birbirleriyle alverilerinde insanlar arasna sokulan her trl rt, sadece nesnel olarak

btnlemekle kalm ayp bundan gnen de duyduklar aygtn ileyiinde bir arza olarak grlr. Karlkl apka karmak yerine bir"meraba"nn aina kaytszlyla selam lamak, mektup yazmak yerine hitapsz ve imzasz ofis ii yazmalar gndermek, insani temasta

42


44/282

bagste rm i bir hasta ln rastgele belirtile rid ir sadece. Yabanclama tam da insanlar arasndaki mesafenin kaldrlmasnda gsterirkendini. nk ancak birbirlerini alverile, tartma ve uygulamay

la, denetim ve ilevle usandrmaktan kanabildikleri srece insanlararasnda dsal b iim lerin o hassas telkari balantlar oluabilir ve isel olan da ancak bu d biimlerde billurlaabilir. Jung'un izleyicileri

gibi kimi gericiler bunu bir lde sezmilerdir. G. R. Heyer'in3 Era-nos denemelerinden birinde u cmleye rastlyoruz: Uygarln ekillendirici e tkisine hen z fazlaca m aruz kalmam topluluklarn ayrtedici zelliklerinden biri, konuya dolayszca yaklamamalar, hattaondan sz etmekten bir sre kanmalardr; sohbet, byle insanlararasnda, asl konusuna sarmallar izerek adeta kendiliinden vanr."Bugnse dz izgi, iki nokta arasnda olduu gibi iki insan arasndada en ksa yol saylmaktadr. Tpk son zamanlarda prefabrik ev duvarlarnn tek para olarak imal edilmesi gibi, insanlar arasndaki duvarn harc da on lar b irbirinden ayr tutmann basncy la ortadan kaldrlmak tadr. Fark l olan hibirey artk anlalamamakta, ef garsoneli dem i bir V iyan a spesiyalitesi olarak deilse bile, ocuksu b irg-

ven ya da yersiz b ir yaknlama olarak grlmektedir. Faydac dzen,i yemeinin balangcnda hal hatr sormak iin sylenen birkacm leyle, kendi kartn bile devralp soutmutur. nsanlarn birbirileriyle konuma yeteneini yitirmeleriyle iten sz etmenin ayp saylm as as lnd a ayn eydir. Her ey zaten i olduu iin, "i" szcn aza almak da yasak tr - aslm bir insann evinde "ip" szcnn telaffuz edilememesi gibi tpk. Merasimin, eski tarz nezaketin,

bo gevezelik olduundan -k im i zaman hakl da o larak- kukulanlanamasz sohbetin o szde demokratik tasfiyesiyle birlikte, insan ilikilerinin artk hibir eyi tanmsz brakmayan o szde netleme vesay dam lam asyla b irlikte, plak vahet de yaam a egemen olmaktadr. H i duraksam adan, uzun boylu dnm eden ve yan konulara sapmadan sylen en d olam basz szde, Faist ynetimde dilsizlerin suskunlara verdii komutun biim ve tnsn bandan beri andran bir

eyler vardr. nsan lar arasndaki ilikilerde h er trl ideolojik sslemeyi kaldran yalnln kendisi de insanlara nesne gibi davranmann

ideolojisine dnm tr oktan.

43


45/282

21

Geri alnmaz, de i tir ilme z. Hediye verme detini unutuyoruz.

Mbadele ilkesinin ineniinde anlamsz ve inanlmas g bir eyvar; zaman zaman ocuk lar bile kukuyla bakyor hediye verene, sanki hediye onlara sadece fra ya da sabun satmak iin bavurulan birhileymi gibi. Bunun yerine hayr demeklerim iz var artk, resmi ltufkrlklarmz ve toplumun grnrdeki yaralarn gzlerden saklamakiin yaptmz planl almalarmz var. Bu trden rgtl almalarda insanca drtlere yer yoktur; ve zaten bata her zam an aalayc bir ey vardr: Datlr, haka bltrlr, ksaca onu alan bir

1nesne durumuna drr. Kiisel hediyenin bile, ngrlm bteyetitizlikle bal kalarak, kardaki insan iyice tartarak ve mmkn olanen az abay harcayarak gerekletirilen bir toplumsal ilev durum unadt, aklc bir nezaketsizlie dnt sylenebilir. Vermeninasl sevinci, alann da sevincini hayal edebilmekten geliyordu. Se-

mek, zaman ayrmak, zahm ete katlanmak, tekini bir zne olarak gr-' mek demektir bu: Savrukluun ve geliigzelliin tam tersi, ite bunu

kimse yapamyor gibi imdi. Olsa olsa, kendilerinin de sevebileceieyleri veriyorlar, ama tabii birka derece daha ktsn. Vermeninyozlamas, o i karartc icattan, "hediyelik eya'1diye retilen eylerden de anlalabiliyor; kiinin ne vereceini bilmedii nk aslnda vermek istemedii varsaymna dayanyor bu yeni icat. Bu rnlerde alclar kadar balantsz. Bandan beri birer uyuturucuydularpazarda. Verilen hediyeyi deitirme hakknnsa undan baka anlamyok: "Al bunu, sana ait, ne istersen yap onunla, eer houna gitmediy-

se geri verip yerine baka bir ey al, benim iin hi fark etmez." stelik normal hediyeler vermenin yol at skntl mahcubiyetle karlatrldnda, satlabilirlik ilkesinin bu mutlaklatrlmas bile dahainsanca seenei temsil ediyor, nk hi deilse alcnn kendi kendine bir hediye almasna imkn veriyor - byle bir ey hediyenin doasna aykr olsa bile.

rnleri yoksullarn bile eriebilecei bir yaknla getiren retim

patlamas yannda, hediye vermenin yozlamas nemsiz, bu konudadnmek de duygusallk saylabilir. Ne var ki, bir bolluk ortamndahediye gereksizlese bile -stelik, bu da bir yalandr, hem zel hemde toplumsal b ir yalan, nk bugn bile hayalgcmz biraz al-

44


46/282

trmakla mthi sevindiremeyeceimiz hi kimse yoktur- insanlardavermemenin yaratt bir boluk olacaktr. Vermeyen insann en vazgeilmez yetileri dumura urar; nk katksz iselliin tecrit hcresinde deil, ancak darda, nesnelerle canl bir temas iinde gelie

bilir bu yetiler. Vermeyen insanlarn yaptklar her eyden bir soukluk yaylr: Gereken efkat szc sylenmemi, beklenen dncelidavran gsterilmemitir. Bu soukluk, kaynakland kiileri de r-

pertmeye balar sonunda. Btn efkatli, iyi ilikiler, hatta belki deorganik doann bir paras olan o barma bile, bir hediyedir. Fazla ,mantkl dnd iin bu yeteneini yitiren kii, kendini de eyle-lirir ve donar.

22

Kurunun yannda ya da. Kltrel eletirinin en eski ve en merkezi motiflerinden biri, yalan konusudur: Kltr, insana yaraan bir^toplumda yaand yanlsamasn yaratmakta, btn insan rnleri-:

nin temelinde yatan maddi koullan gzlerden saklamakta ve rahatlatp uyuturarak, varoluun kt ekonom ik belirleniminin srp gitmesine hizmet etmektedir. Kltrn de bir ideoloji olduu dncesidir

bu ve ilk bakta hem burjuva iddet doktrin ince hem de onun muar-znca paylald, demek hem Nietzsche hem de Marx tarafndan savunulduu sanlr. Ama ite, insan yalana kar uyaran btn nasihatler gibi bu dncenin kendisi de ideolojiye dnmeye pek yatkn

dr. zel yaam alannda grebiliriz bunu. Para dncesi ve peinden getirdii btn atmalar, kanlmaz biimde, en efkatli, enerotik, en yceltilmi ruhsal ilikilere bile szar. Bu yzden, kltreleletiri de, tutarllk mantna ve doruluk ruhuna bal kalmak adna, btn ilikilerin aka ve amanszca kendi maddi kkenlerine indirgenmesini, taraflarn karlarna gre olumu bir maddi balantya eitlenmesini talep edebilir. nk anlam, bildiimiz gibi, kken

den bamsz deildir ve maddi olan rten ya da dolaymlandran hereyde samimiyetsizliin, duygusalln, demek gizli ve bu yzdenok daha zehirli olan karn izini semek de hi zor deildir. Gelgele-lim, davranlarmzda bu ilkeye radikal bir biimde bal kalrsakeer, yanl olanla birlikte doru olan da silmi, evrensel pratiin dna-gszc e de olsa- tama abalaryla daha soylu bir dnyaya ili

45


47/282

kin btn o hayalci tasarlar da yok saym ve bylece kltrn dolayl olarak hizmet ettii sylenen o barbarl en dolaysz biimdearm oluruz. Nietzsche'den sonraki kltr eletirmenlerinde bukayma aka grlr; Spengler en iyi rnektir. Ama Marksistler de

pek kanamamlard r bu tutumdan. Kltrel ilerlemeye duyulan oSosyal Demokratik inantan arnp da barbarln gleniiyle karkarya kaldklarnda, "nesnel eilim" adna o barbarl savunmanoktasna savrulabilmekte ve kendi can dmanlarn kurtarc olarakgrmeye balamaktadrlar - bu dman, "antitez" olduu iin, kendisiistemese de yknn iyi bir sonla noktalanmasna gizemli bir biimdehizmet edecektir! Bu bir yana, bir yalan olarak grlen tine karmaddi enin vurgulanm as da, daha nce bir ikin eletiriden ge iril

mi olan o siyasal iktisatla tuhaf, kukulu bir akrabaln domasnayol aar: Yeralt dnyasyla polis arasndaki yaknl andran bir akrabalk. topya bir yana brakldktan ve teori-pratik birlii art koulduktan sonra hepimiz fazla pratikletik. Teorinin iktidarszlndanduyulan kayg, her eye kadir retim srecinin nnde eilmek vebylece de sonunda teorinin sahiden iktidarsz olduunu kabullenmek iin bir gereke salar. Bu garezin belirtilerine en has Marksist

sylemde bile rastlanabilir; bugn de ticari zihniyetle ciddi eletirelyargnn, kaba maddecilikle kaba olmayannn gittike birbirini andrmaya balad grlmektedir, o kadar ki zneyle nesneyi ayrt etmekiyice zorlamtr. - Kltrn gerekten de tmyle yalana dnmeye balad bugnn koullarnda, bu ikisini birbiriyle zdeletirmeabas daha da uursuzlamakta ve her trl m uhalif dnceyi zay fdrmekten baka bir amaca hizmet etmemektedir. Maddi gerekliin sadece mbadele deerleri dnyasndan, kltrnse bu dnyann

egemenliini yadsyan her eyden olutuu sylenirse, varolan varolmaya devam ettii srece byle bir yadsmann da bir yanlsamadanibaret kalaca dorudur elbet. Ancak, zgr ve adil mbadeleninkendisi de bir yalan olduu iin, onu yadsmak ayn zamanda hakikatadna da konumak demektir: Met dnyasnn yalannn karsnda,onu yadsyan yalan bile bir tr dzeltici haline gelir. Kltrn imdiye kadar baarsz kalm olmas, kurunun yannda ya da ocaa atar-

casna bu baarszl srdrmenin gerekesi olamaz. Ayn yazgypaylaan insanlar, kendi maddi karlar konusunu geitirmek ya dabu karlarn dzeyine inmek yerine, kendi ilikileri zerinde dnerek karlar zmlem eli ve bylece amaldrlar.

46


48/282

Plurale tantum .' Toplum, ada bir kuramda ne srld gi

bi, eitli dolaplar"dan o luuyorsa eer, onu en iyi temsil eden modelde kolektifin tam tersi olan eydir: Monad olarak birey. Her bireyinkesinlikle tikel olan karlarnn izini srmekle, sahte bir toplumdakolektifin doasn da incelemi oluruz. Farkl drtlerin gereklik ilkesine cevap veren b ir ego'nun nderlii altnda rgtleniini de iselletirilmi bir haydut etesi olarak dnmek mmkndr: efiyle,adamlaryla, trenleriyle, ballk yeminleriyle, ihanetleriyle, kar

atmalaryla, entrikalaryla ve btn girdi ktsyla bir haydut etesinin iselletirilmi biimi. Bunu anlamak iin, bireyin evresine hararetle kafa tuttuu o patlama anlarn, fke nbetlerini gz nne getirmek yeter: fkeli insan kendi benliinin ete efi olarak belirir hep:Tongaya basmama emrini vermitir bilindna, iindeki grup adnakonumann gveniyle gzleri parldamaktadr. Kii kendi saldrganln ne kadar benimserse, toplumun baskc ilkesini de o kadar iyi

temsil eder. Belki de asl bu anlamda dorudur u ilke: En bireyselolan, en genel olandr.

2 3

24

Tough baby.1 Belli bir erkeklik jesti vard r ki, is ter kendimizdefark edelim ister bakalarnda, kukuyla karlamamz gerekir. Bamszln, ynetme gcne gvenin ifadesidir - btn erkekleringizli suortakl. Eskiden, efendinin kaprisi denirdi buna, korkulu bitsaygyla; bugnse demokratikletirilmitir ve en sradan banka memuru bile nasl yapldn film kahramanlarndan renmektedir.Byk model, gece ge vakit bekr dairesine dnen ve g'zli klandrmay aarak hemen kendine bir viski soda hazrlayan, smokinli,yakkl erkektir: Kstah dudaklarn telaffuz etmekten kandn,maden suyunun dikkatle kaydedilmi kprme sesi syler bize: Sigara duman, deri ve tra kremi kokm ayan her eyi, zellikle de kadnlar kk grmektedir - onlar da tam bu yzden dayanlmaz lde ekici bulurlar onu. nsan ilikilerinin ideal biimi bir erkek kulbd

47


49/282

ona gre: O ok zenli vicdanszln arenas. Byle adamlarn -dah adorusu modellerinin; nk gerek yaamda pek az bire bir karl

bulunur bu tipin: insanlar bugn bile kendi kltrlerinden daha iyid ir - hazlarnda, elencelerinde gizil bir iddet sezilir he r zaman. Ba

kalarn hedef alan bir tehdit olarak grnr bu iddet, ko ltuuna yaylm adamn oktandr ihtiya duymad kiilere ynelmi bir tehdide benzer. Gemite kendisine ynelttii iddettir aslnda. Her haz-zn eski bir acy kendinde koruduu ve srdrd doruysa eer,burada da ac, ona dayanabilmi olm ann gururu biiminde, dorudandoruya, dntrlmemi bir kalp olarak, hazza ykseltilmitir: araptan farkl olarak, her viski yudumu, her puro nefesi, organizmannbu kadar sert uyarmlara almak iin bastrm ak zorunda kald tiksinmeyi anmsatr hl ve haz olarak kaydedilen de sadece budur. Serterkek, sahiden de filmlerde sunulduu gibidir demek ki: Bir mazo-hist. Sadizminin temelinde bir yalan yatar ve ancak yalan syleyerekgerek sadiste, basknn ajanna dnebilir. Ama bu yalan da, kendini ztcinselliin onaylanabilecek tek biimi olarak sunan bastrlmecinsellikten baka bir ey deildir. Oxfordda iki tip renci sivrilir:Sert erkekler ve entelekteller; kinciler, srf bu kartlktan tr,

otomatik olarak kadnslkla zdeletirilir. Ynetici katmann, diktatrle yol alrken, bu iki uca doru kutuplatna inanmak gerekir.Bu blnme, btnlemesinin de srrdr: Sevinsizlikte birlemi olmann sevinci. Sonuta asl kadns olanlar sert erkeklerdir, on lar gibiolduklarn kabul etmemek iin hanmevlad kurbanlara ihtiya duyarlar. Totalitarizm ve ecinse llik birlikte yrr. zne, kerken, kendi cinsinden olmayan her'eyi de yadsmaktadr. Gl erkek ile uysalocuk kartlar, tahakkmn eril ilkesini en katksz biimiyle uygulayan bir dzende kaynarlar. stisnasz her eyi, szmona zneleri bile, kendi nesnelerine dntrmekle, bu ilke de btnyle edil-ginleir, kadnslktan ayrt edilm ez olur.

25

Z ihn im izde on lara y e r yok. Mltecilerin eski yaamlarnn silindiini biliriz. Eskiden tutuklama emriydi, bugnse zihinsel yaantdr lkeden lkeye tanamayan. eylememi olann, saylp lle-

48


50/282

meyenin yaam da son bulmaktadr. Ancak, eyleme bununla da yetinmeyerek kendi kartna, dolayszca fiilileemeyen yaama da yaylyor: Sadece dnce ve anmsama olarak srp giden eylere.Bunlar iin zel bir terim de icat edildi: "zgemi". Soru formunda,

cinsiyet, ya ve meslein altnda grlebilir. Yaam, ihlali tamam lansn diye, birlemi istatistikilerin zafer otomobiline balanp srklenmektedir ve artk gemi bile korunamamaktadr bugnden, onuanmsam akla b ir kez daha unutulua teslim eden bugnden.

26

Engl ish spoken .' ocukluumda, ailemin ahbaplk ettii bazyalca ngiliz hanmlar sk sk kitap armaan ederlerdi bana: Genler iin hazrlanm, renkli, resimli kitaplar, b irde maroken kapl, kk, yeil bir ncil. Armaan verenlerin dilinde yazlmt hepsi:Okuyup okuyamayacam hibiri dnmemiti. Gz alc resimleri,

balklar, vinyetleri ve deifre edilmesi im knsz metinleriyle bu kitaplarn zel eriilmezlii, byle nesnelerin kitap deil de reklam olduunu dndrrd bana; amcamn Londra'daki fabrikasnda rettii trden makineleri tantan reklam lar belki de... Anglo-Sakson lkelerinde yaamaya ve ngilizce'yi anlam aya baladktan sonra da bu izlenimim silinmedi, tersine glendi. Brahms'n b ir arks vardr, szleri Heyse'nin bir iirinden alnm: O Herzeleid, du Ewigkeit!/ Sel-

bander nur ist Seligkeit [Ey yrek yaras, ey sen sonraszlk! / Ben-tekidir ancak bahtiyarlk]. En yaygn Amerikan basmnda yle olmu bu dizeler: "O misery, e ternity!/But two in one were ecstasy" [Eyac, sonsuzluk! / ki gnl b ir olunca ancak mutluluk]. Asl metindekikadim, tutkulu adlar, popler bir parann slogan szlerine dntrlmtr, parlatp sslemek amacyla. Bu szcklerin yayd neonklar altnda, kltr de reklamdan baka bir ey olmadn ortaya

koymaktadr.

49


51/282

On pa rle franais.* Cinsellikle dilin ne kadar i ie gemi oldu

unu yabanc dilde pornografi okuyarak anlayabiliriz. De Sade' kendi dilinden okurken szle gerek duyulmaz. gdsel olarak anlalr, hibir okuldan, hibir evden, hibir edebi deneyimden renilmeyecek olan o karanlk, kaygan mstehcen deyimler; tpk ocukluktacinsellikle ilgili en dolayl sz ve gzlemlerin bile zihinde gerekibir temsil halinde hemen billurlamas gibi. Hapsedilmi tutkular, budeyimlerle gerek adlarna kavutuklar anda, kendi bastnlm lklan-nn barajndan taar gibi kr dilin bariyerlerini amakta ve kar konulmaz bir iddetle anlamn en irek hcresine kadar szmaktadrlarsanki: Orada yine kendi benzerleriyle karlamak zere.

2 7

28

Peyzaj. Amerikan manzarasnn kusuru, romantik yanlsamannne srd gibi tarihsel anlarn eksiklii deil, insan elinin hibirizini tamamasdr. Sadece ekilebilir topran yetersizliiyle, ouzaman bodur allardan yksek olmayan ilenmem i ormanlarla da snrl deildir bu durum, asl yollarda belli eder kendini. Manzaranniine ylece yerletirilmi gibidir yollar; dzgnlk ve genilikleri nekadar etkiliyse, parltl izleri de o yabanl ve zengin bitkisel evrekarsnda o kadar ilgisiz ve hunhar grnr. fadesizdirler. Ayak yada tekerlek izini bilmezler, otlaklara ya da aalklara geii salayacak yumuak patikalar yoktur kenarlarnda; demek insan elinin ya daen yakn aletlerinin dokunuunu hissetmi eylerin o yumuam, yattrc, batmayan dokusundan da yoksundurlar. Sanki hi kimse okamamtr manzarann salarn. Rahatlatlmamtr, rahatlatmaz. A lglan da byledir. Hzla giden arabann iinden grd eyi kaydetmez gz nk; silinen manzara da kendi tadndan daha fazla

iz brakmaz.

50


52/282

29

Cce meyve. Proust nazikti: Kendini yazardan daha zeki sanma

mahcubiyetinden kurtaryordu okuru.

On dokuzuncu yzylda Almanlar dlerinin resmini yaptlar; sonuher zaman sebzeydi. Franszlannsa bir sebze resmi yapmalar bile yetiyordu, ortaya kann bir d olmas iin.

Anglo-Sakson lkelerinde fahieler, gnahla birlikte, getirecei ce

hennem azabn da ikram ediyor gibi grnrler.

Amerikan manzarasnn gzellii: En kk diliminde bile, ifade olarak, tm lkenin usuz bucakszl belirir.

Mlteciliin anlarnda, av eti rostolarnn belli bir tad vardr: Hayvan sanki Freischtz'n1tlsml kurunlaryla vurulmu gibi bir tat.

Psikanalizde sadece abartlar dorudur.

Mutlu olup olmadmz rzgrn sesinden anlayabiliriz. Mutsuz insana evinin korunakszlm anmsatr bu ses, onu ku uykularndan,huzursuz dlerinden uyandrarak. M utlu adam iinse korunmuiuu-nun arksdr: fkeli uultusunda, artk ona kar etkisiz olduunu

itiraf eden fslty da iitir,

Dlerimizden tandmz o sessiz grlt, uyank saatlerimizde gazete balklarndan sald rr bize.

Efsanenin kyamet habercisi, radyoda yayor bugn. Zorunlu olarakduyurulan nemli olaylar her zaman felaketlerdir. Solemn szc,

ngilizce'de hem trensel hem de tehlikeli anlam na gelir. Spikerin gerisindeki toplumun gc, kendiliinden dinleyicilere ynelmekte, onlar hedef almaktadr.

Yakn gemi her zaman felaketlerden artakalm bir yknt olarakgrnr bize.

51


53/282

Tarihin eyada beliren ifadesi, gemi azabn davurumudur sadece.

Hegel'dez-bilin, kendi benliinden emin olmann hakikatiydi: "Hakikatin doal topra", Fenomenoloji'ninszckleriyle. Bunu artk an

layamaz hale geldiklerinde de burjuvalarda hi deilse servet sahipliinin gururundan doan bir z-bilin vard. Bugnse z-bilincin tekanlam, ego zerinde dnmenin mahcubiyeti ve iktidarszlnnfark edilmesidir: Kendinin bir hi olduunu bilmek.

"Ben" dem ek birok insan iin daha imdiden bir kstahlk haline gelmitir.

Gznzdeki kym k en iyi bytetir.

En baya insan, en ycesinin zaaflarn sezebilir; en aptal da en zekisinin dnndeki hatalar.

Cinsel ahlakn ilk ve tek illcesi: Sulayan her zaman suludur.

Btn, yanltr.2

30

Pro doino nostra ' Geen savata2 -k i hepsi gibi o da kendindensonrakilere kyasla sakin, huzurlu grnr- eitli lkelerin senfoni

orkestralarnn amatac sesleri susturulduunda, okla sakatlanmseyrek bir oda topluluu iinAskerin yks 'n yazd Stravinski. Eniyi yapt olacakt bu, tek inandrc gerekstc manifesto: O dsel,sarsntl, dipten vuran iddet, mzii bir negatif hakikatin dolaylarnada ulatryordu. Yoksulluktu parann nkoulu: Resmi kltr parampara edebilmiti nk onun maddi zenginliklerine ulamas yasaklandndan kltr hep zehirleyen gsteriilikten de uzak kala

biliyordu. kinci savatan sonraki dnsel retim iin de bir ders kar buradan - bir sava ki Avrupa'da brakt ykmn derecesini omziin boluklar bile ngrememitir. lerleme ve barbarlk kitlekltrnde yle i iedir ki bugn, ancak o kltre ve teknik aralar

52


54/282

daki ilerlemeye kar barbarca bir perhiz geri getirebilir barbarlk dkoullar. Sahte zenginlikleri ve pahal retimi reddetmeyen, renklifilmleri ve televizyonu, milyoner dergilerini ve Toscanini'yi3 geri evirmeyen hibir sanat yaptnn, hibir dncenin sakalma ans

yoktur. Kitlesel retim iin tasarlanmam olan eski medya yeni birdeer kazanyor bu koullarda: Bakln ve doalamann deeri.Ancak byle bir medya aabilir trstlerin ve teknolojinin birleik cephesini. Kitaplarn oktandr kitaba benzemekten kt bir dnyada,gerek kitap da bir kitap olamaz artk. Burjuva an balatan, matbaann icadysa eer, imdi ona mimeografla, yaynn bu tek kibirsiz biimiyle son vermenin zamandr.

31

Baklay karm ak. Sosyalizmin en onurlu davran biimi olandayanma da hasta. Eskiden, kardelik sylemini geree dntr

mekti dayanmann amac: Onu bir ideoloji olduu genelliin iinden karmak ve sadece tikele, dmanca kartlklarla belirlenmi birgenellik dnyasnn iinde dayanmann tek temsilcisi olan Parti'yezg bir gereklik olarak srdrmek. Kendi yaamlarn berabercetehlikeye atan bir grup insan temsil ederdi dayanmay; elle tutulurbir imkn karsnda kendi kiisel tasalarn daha nemsiz sayan insanlar, bylece soyut bir dncenin buyruuna girmeden ama kiisel

bir umut da beslemeden yaamlarn birbirleri iin feda edebiliyorlard. z-korunumdan byle feragat edilmesinin nkoulu, bilgi ve kararverme zgrlyd: Bunlar yoksa, o kr tikel kar yeniden ortayakar hemen. Ancak, dayanma zamanla Parti'nin binlerce gz olduu inancna, gl olduu dnlen ii mfrezelerine -bunlar daoktandr niformallamtr- kaydolmaya, tarihin akntsna katlmaya dnmtr. B ylece kazanlan herhangi b ir geici gvenliin

bedeli de srekli korku, dalkavukluk, kvrtm a ve karndan konumadr: Dmann zaafn snamakta kullanlabilecek enerji, kiinin kendiliderinin kaprislerini, olas tepkilerini tahmin etme abalarnda harcanmaktadr; bu lider, eski dmandan daha ok korku salyordur yreklere, nk iki tarafn liderlerinin de kendi astlarna hi danmadan aralarnda anlaabileceklerini gizliden gizliye sezebilmektedir ki

53


55/282

i. Bunun baka bir yansmas da fark edilebilir insanlar arasndakiilikilerde. Gerek mminleri -bunlar, jestlerinin ve konumalarnntanmlanmas g bir zelliiyle tanrlar birbirlerini, parola yerine geen bir tr tok szl teslimiyetilikle- birletirdii grlen o hayali

bildiriyi im zalamad halde bugn geerli olan ablonlara gre peinen ilerici olarak snflandrlan kii hep ayn deneyi yaayacaktr. Or-todokslar da onlara fazlaca benzeyen sapmalar da bir dayanma beklentisi iinde yaklarlar ona. Aka ve gizlice, ilerici antlamayanmsatrlar. Ama ayn dayanmann en kk bir kantn onlardanbekledii ya da toplumsal acdan kendi payna den ksma hi deilse sempatiyle yaklamalarn istedii anda, kendisine srt ev irdik lerini grr: Kilise ulularnn eski itibarlarna yeniden kavutuu bir a

da maddecilikten ve ateizmden geriye kalan budur. Bu rgt adam lar, drst entelektelin aa kp onlar iin kendini tehlikeye atm asn isterler; ama kendilerinin de aa kabileceini sezer sezmez onu

bir kapitalist, ok gvendikleri ve kullanmay umduklar o drstlde gln bir duygusallk ve budalalk olarak grmeye balarlar. K utuplayor dayanma: Bir ta kaacak yerleri olmayanlarn umutsuzsadakati, br uta zindanclardan uzak durmak ama hrszlan da kz

drmak istemeyenlere uygulanan fiili antaj.

32

Vahi ler daha soylu dei ldir . Afrikal ekonomi politik rencilerinde, Oxford'daki Siamllarda ve daha genel olarak kk buju-

va kkenli alkan sanat tarihi ve mzikologlarda bir eilim grlr: Yeni malzemenin zmleniini, yerleik, kabullenilmi ve onaylanm olan her eye kar lsz bir saygyla birletirmeye pek heveslidirler. Uzlamasz bir kafa, ilkelciliin, ge kalmln ya da"kapitalist olmayan diinya"nn tam tersidir: Deneyim vardr temelinde, tarihsel bir bellek, titiz bir zek ve en nemlisi de belli bir doygunluk. Radikal gruplara sonradan katlan o deneysiz genlerin bir kez

gelenein gcn hissettikten sonra kamp deitirdikleri ok grlmtr. Gelenekten nefret edebilmek iin ona sahip olmak gerekir.Avant-garde sanat hareketlerine proleterlerden ok zppelerin yatknoluu, siyaset iin de anlaml bir ipucu verebilir bize. Ge kalanlarn

54


56/282

ve yeni gelenlerin rktc bir yatknl vardr pozitivizme -Hindistandaki Cam ap mritlerinden Alman ustalar Matthias Grnewald ve Heinrich Schtz'n inanl hayranlarna kadar hepsinde grlr bu.1Psikolojiden hi anlamayanlarn ne srebilecei bir eydir,

dta kalmann sadece nefret ve hn uyandrd; fazla sahiplenici vehogrsz bir ak da doabilir buradan ve baskc kltrn uzaktatuttuu insanlar kolayca onun en inat savunucular kesilebilirler. BirSosyalist olarak "bir eyler renmek", kltrel miras denen eydenpay almak isteyen iide bile bir yanks iitilebilir bunun; ve Bebel'le-

rin2 zevksiz bilirbilmezlii de kltr anlamamalarndan ok, onu grnrdeki deeriyle kabul etmeye, onunla zdelemeye tene olula

rnda -ve bylece anlamn da arptmalarnda- belli eder kendini.Sosyalizmin ne byle bir dnme ne de teorik olarak pozitivizmedmeye kar genel bir muafiyeti vardr. Uzakdou'da Marx kolaylkla Driesch ve Rickert'in igal etmedii yeri alabilir.3 Bat d toplum-larn sanayi toplumunun atmalarnn iine ekilmesinin -k i ok daha nce yaplmas gerekirdi- asl kazanlsnn, yaam standardndabeklenebilecek hafif bir ykselii bir yana brakrsak, bamszlna

kavumu halkn kendisinden ok, rasyonel olarak gelitirilmi retim ve iletiim olmasndan korkulur. Daha yal uluslar, kapitalizmncesi halklardan mucizeler beklemek yerine, onlarn onaylanm hereye ve Bat'nn baarlarna duyduklar o ksa grl, enge itah

adorno, t. w. - minima moralia

Documents