adios pluto (planet chhungkua tangin pluto hnawl … ralte adios...adios pluto (planet chhungkua...

2
62 Science Vision Vol. 6, No. 3 © 2006 MIPOGRASS July - September Science Vision 6(3) 2 - 3 : Adios Pluto Adios Pluto (Planet chhungkua tangin PLUTO hnawl a ni ta) Lalbiakkima Ralte Govt. Mizo Higher Secondary School, Aizawl Khawvela vansang lam pang chanchin zirtute inzawmkhawm pawl lian ber, International Astronomical Union (IAU) chuan ni 14-26 August 2006 khan General Assembly vawi 26-na chu Czech Republic khawpui Praque ah an nei a. He khawmpui lian hmang hian ram hrang hrang 75 atangin Astronomer 2500 chuang zet an fuankhawm a. He khawmpui hian a rel pui ber mai chu Pluto chungchang a ni a. Astronomer rual ten nasa taka an sawiho hnu ah hun rei tak Planet chhungkua a lo awm tawh Pluto chu Planet atanga hnawl in Dwarf Planet ah an dah ta zawk a ni. Chutichuan zirlaiten Solar system a planet pakua awm anga an zir thin chu pariat tih tur a lo ni ta a nih chu. Kum zabi 19-na tawp lam khan American Astronomer lar tak Percival Lowell chuan he Pluto hi hmuhchhuah tumin nasa takin a bei a, mahse hlawhtlinna tak tak a neih hma in 1916 khan a boral san ta a. A hnu kum 14 ah American Astronomer tho Clyde Tombaugh chuan Lowell a zawnna atanga degree 6 a hla ah a hmuchhuak ta a ni. He a thil hmuhchhuah hi Lowell-a piancham ni tak, 13 th March 1930 khan khawvel hriat a puanzar a lo ni ta a. Rom ho thihna pathian hmingchawiin a hmingah Pluto tih a ni. Pluto hi a lianlo hle a, a kiar lai ber hawlhtlang pawh 2280 km chauh a ni a, tin, a rih zawng chu lei rih zawng hmun zali a then a hmun khat chauh a ni bawk. Ni (Sun) atanga a hlat zawng chu 39.44 AU (Astronomical Unit, chu chu 14,96,03,500 km vel) a ni. Vawikhat Ni a helkual chhung pawh kum 248.6 lai a tling bawk. Ni a helna kawng hi Planet dang zawng aiin a sawl a, a orbit engemaw chen phei chu Neptune orbit chhungah inrin lut in a chang chuan Neptune ai pawhin Ni a hnaih zawk thin. Hei hi Planet atanga an paih na chhan lian ber a ni. Kum 1979 atanga 1999 (kum 20) chhung zawng khan neptune aiin Ni a hnaih zawk a. A hnu kum 230 a lothleng leh tur a ni bawk. Planet dang zawng khi chuan Ni an hel danah an orbit plane a inang tlang viau a, Pluto orbit plane erawh chu a dang ho ai in degree 17 laiin a awn a, heihi Planet atanga an paihna chhan dang pakhat a ni. Tin, Pluto pawnlawi (surface) khi a hu (vapour) a chang hma tak, frozen compound kan tih mai methane, carbon monoxide leh nitrogen chawhpawlh ten an siam a ni a. Hmun tamtak chu vur chikhat Nitrogen Ice an tih chuan a bawh chuk bawk. Planet dang zawngte chu an thla (moon) tenen a an Common Centre of Gravity chu planet taksa chhungah a awm vek a. Hetiang ang lo tak hian Pluto leh a thla Common Centre of Gravity chu a thla nena an inkar boruak (space) ah daih a awm thung. Heihi planet atanga an hnawlna chhan dang leh a ni bawk. Kum 1978 khan US Naval Observatory Astronomer James Christy chuan

Upload: duongtuyen

Post on 18-Jun-2018

222 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Adios Pluto (Planet chhungkua tangin PLUTO hnawl … Ralte Adios...Adios Pluto (Planet chhungkua tangin PLUTO hnawl a ni ta) ... Planet chhungkua a lo awm tawh Pluto chu Planet atanga

62

Science Vision Vol. 6, No. 3 © 2006 MIPOGRASS July - September

Science Vision 6(3) 2 - 3 : Adios Pluto

Adios Pluto

(Planet chhungkua tangin PLUTO hnawl a ni ta)

Lalbiakkima Ralte

Govt. Mizo Higher Secondary School, Aizawl

Khawvela vansang lam pang chanchin zirtute inzawmkhawm pawl lian ber, International

Astronomical Union (IAU) chuan ni 14-26 August 2006 khan General Assembly vawi 26-na

chu Czech Republic khawpui Praque ah an nei a. He khawmpui lian hmang hian ram hrang

hrang 75 atangin Astronomer 2500 chuang zet an fuankhawm a. He khawmpui hian a rel pui ber

mai chu Pluto chungchang a ni a. Astronomer rual ten nasa taka an sawiho hnu ah hun rei tak

Planet chhungkua a lo awm tawh Pluto chu Planet atanga hnawl in Dwarf Planet ah an dah ta

zawk a ni. Chutichuan zirlaiten Solar system a planet pakua awm anga an zir thin chu pariat tih

tur a lo ni ta a nih chu.

Kum zabi 19-na tawp lam khan

American Astronomer lar tak Percival Lowell

chuan he Pluto hi hmuhchhuah tumin nasa

takin a bei a, mahse hlawhtlinna tak tak a neih

hma in 1916 khan a boral san ta a. A hnu kum

14 ah American Astronomer tho Clyde

Tombaugh chuan Lowell a zawnna atanga

degree 6 a hla ah a hmuchhuak ta a ni. He a

thil hmuhchhuah hi Lowell-a piancham ni tak,

13th March 1930 khan khawvel hriat a puanzar

a lo ni ta a. Rom ho thihna pathian

hmingchawiin a hmingah Pluto tih a ni.

Pluto hi a lianlo hle a, a kiar lai ber

hawlhtlang pawh 2280 km chauh a ni a, tin, a

rih zawng chu lei rih zawng hmun zali a then

a hmun khat chauh a ni bawk. Ni (Sun) atanga

a hlat zawng chu 39.44 AU (Astronomical

Unit, chu chu 14,96,03,500 km vel) a ni.

Vawikhat Ni a helkual chhung pawh kum

248.6 lai a tling bawk. Ni a helna kawng hi

Planet dang zawng aiin a sawl a, a orbit

engemaw chen phei chu Neptune orbit

chhungah inrin lut in a chang chuan Neptune

ai pawhin Ni a hnaih zawk thin. Hei hi Planet

atanga an paih na chhan lian ber a ni. Kum

1979 atanga 1999 (kum 20) chhung zawng

khan neptune aiin Ni a hnaih zawk a. A hnu

kum 230 a lothleng leh tur a ni bawk.

Planet dang zawng khi chuan Ni an hel

danah an orbit plane a inang tlang viau a, Pluto

orbit plane erawh chu a dang ho ai in degree

17 laiin a awn a, heihi Planet atanga an paihna

chhan dang pakhat a ni. Tin, Pluto pawnlawi

(surface) khi a hu (vapour) a chang hma tak,

frozen compound kan tih mai methane, carbon

monoxide leh nitrogen chawhpawlh ten an

siam a ni a. Hmun tamtak chu vur chikhat

Nitrogen Ice an tih chuan a bawh chuk bawk.

Planet dang zawngte chu an thla (moon) tenen

a an Common Centre of Gravity chu planet

taksa chhungah a awm vek a. Hetiang ang lo

tak hian Pluto leh a thla Common Centre of

Gravity chu a thla nena an inkar boruak (space)

ah daih a awm thung. Heihi planet atanga an

hnawlna chhan dang leh a ni bawk.

Kum 1978 khan US Naval

Observatory Astronomer James Christy chuan

Page 2: Adios Pluto (Planet chhungkua tangin PLUTO hnawl … Ralte Adios...Adios Pluto (Planet chhungkua tangin PLUTO hnawl a ni ta) ... Planet chhungkua a lo awm tawh Pluto chu Planet atanga

63

Science Vision Vol. 6, No. 3 © 2006 MIPOGRASS July - September

Adios Pluto

Pluto thla (moon) ni a ngaih hmasa ber chu a

hmuchhuak a, a hmingah Charon a vuah a.

Chumi hnu ah a dang pahnih Nix leh Hydra

pawh hmuhchhuah a ni leh tawh bawk.

Neptune orbit pawn lam, Neptune orbit atanga

teh a 10 AU a thui huam chhungah khian vur

hlawm ang chi sakhat lian tak tak 100 chuang

lai hmuh a ni a. Hemi chuam chhung hi

Planetary scientist pakhat Gerad Kuiper hming

chawiin Kuiper Belt an vuah a. He belt ah hian

Pluto pawh hi a awm a ni.

Tin, he belt a awm vur ang chi sakhat

lian pui pui awm te khi Kuiper Belt Object

(KBO) tih a ni. KBO hmasa ber chu Dave

Jewitt leh Jane Luce ten an hmuchhuak a, a

hmingah 1992QBI an vuah. KBO dang pawh

an hmuchhuak zel a, chung zingah chuan

Varuna, achhah zawng hawlhtlang ringawt

pawk 1000 km te, Quaour, hawlhtlang a 1250

km te, kum 2004 a hmuhchhuah Sedna,

hawlhtlang a 1800 km te, July 29 2005 a

NASA in an hmuhchhuah Pluto aia lian zawk

hawlhtlang a 2398 km lai mai a hming a

2003UB313 an vuah te anni. NASA phei hi

chuan Planet 10-na hmuchhuak ta ang hialah

an in ngai nghe nghe. Scientist tam takin he

thil hi Planet ah an ngai thei lova, mahse a aia

te zawk Pluto lah chu Planet a chhiar a ni bawk

si. Heta tang phei hi chuan Pluto

chungchangah inhnialna thuk tak a lo

irhchhuak ta a. IAU General Assembly vawi

26-na chuan Pluto chu ui tak chungin Planet

atangin an hnawl ta a. Kuiper Belt a KBO

pakhat anga chhiar a lo ni ta a ni. ADIOS

PLUTO.

Pluto Charon

Pluto seen from New Horizon spacecraft

Pluto system seen from one of the candidates

moon. Pluto is large disk just right of centre,

Charon is smaller disk just right of pluto.

Pluto