adios pluto (planet chhungkua tangin pluto hnawl … ralte adios...adios pluto (planet chhungkua...
TRANSCRIPT
62
Science Vision Vol. 6, No. 3 © 2006 MIPOGRASS July - September
Science Vision 6(3) 2 - 3 : Adios Pluto
Adios Pluto
(Planet chhungkua tangin PLUTO hnawl a ni ta)
Lalbiakkima Ralte
Govt. Mizo Higher Secondary School, Aizawl
Khawvela vansang lam pang chanchin zirtute inzawmkhawm pawl lian ber, International
Astronomical Union (IAU) chuan ni 14-26 August 2006 khan General Assembly vawi 26-na
chu Czech Republic khawpui Praque ah an nei a. He khawmpui lian hmang hian ram hrang
hrang 75 atangin Astronomer 2500 chuang zet an fuankhawm a. He khawmpui hian a rel pui ber
mai chu Pluto chungchang a ni a. Astronomer rual ten nasa taka an sawiho hnu ah hun rei tak
Planet chhungkua a lo awm tawh Pluto chu Planet atanga hnawl in Dwarf Planet ah an dah ta
zawk a ni. Chutichuan zirlaiten Solar system a planet pakua awm anga an zir thin chu pariat tih
tur a lo ni ta a nih chu.
Kum zabi 19-na tawp lam khan
American Astronomer lar tak Percival Lowell
chuan he Pluto hi hmuhchhuah tumin nasa
takin a bei a, mahse hlawhtlinna tak tak a neih
hma in 1916 khan a boral san ta a. A hnu kum
14 ah American Astronomer tho Clyde
Tombaugh chuan Lowell a zawnna atanga
degree 6 a hla ah a hmuchhuak ta a ni. He a
thil hmuhchhuah hi Lowell-a piancham ni tak,
13th March 1930 khan khawvel hriat a puanzar
a lo ni ta a. Rom ho thihna pathian
hmingchawiin a hmingah Pluto tih a ni.
Pluto hi a lianlo hle a, a kiar lai ber
hawlhtlang pawh 2280 km chauh a ni a, tin, a
rih zawng chu lei rih zawng hmun zali a then
a hmun khat chauh a ni bawk. Ni (Sun) atanga
a hlat zawng chu 39.44 AU (Astronomical
Unit, chu chu 14,96,03,500 km vel) a ni.
Vawikhat Ni a helkual chhung pawh kum
248.6 lai a tling bawk. Ni a helna kawng hi
Planet dang zawng aiin a sawl a, a orbit
engemaw chen phei chu Neptune orbit
chhungah inrin lut in a chang chuan Neptune
ai pawhin Ni a hnaih zawk thin. Hei hi Planet
atanga an paih na chhan lian ber a ni. Kum
1979 atanga 1999 (kum 20) chhung zawng
khan neptune aiin Ni a hnaih zawk a. A hnu
kum 230 a lothleng leh tur a ni bawk.
Planet dang zawng khi chuan Ni an hel
danah an orbit plane a inang tlang viau a, Pluto
orbit plane erawh chu a dang ho ai in degree
17 laiin a awn a, heihi Planet atanga an paihna
chhan dang pakhat a ni. Tin, Pluto pawnlawi
(surface) khi a hu (vapour) a chang hma tak,
frozen compound kan tih mai methane, carbon
monoxide leh nitrogen chawhpawlh ten an
siam a ni a. Hmun tamtak chu vur chikhat
Nitrogen Ice an tih chuan a bawh chuk bawk.
Planet dang zawngte chu an thla (moon) tenen
a an Common Centre of Gravity chu planet
taksa chhungah a awm vek a. Hetiang ang lo
tak hian Pluto leh a thla Common Centre of
Gravity chu a thla nena an inkar boruak (space)
ah daih a awm thung. Heihi planet atanga an
hnawlna chhan dang leh a ni bawk.
Kum 1978 khan US Naval
Observatory Astronomer James Christy chuan
63
Science Vision Vol. 6, No. 3 © 2006 MIPOGRASS July - September
Adios Pluto
Pluto thla (moon) ni a ngaih hmasa ber chu a
hmuchhuak a, a hmingah Charon a vuah a.
Chumi hnu ah a dang pahnih Nix leh Hydra
pawh hmuhchhuah a ni leh tawh bawk.
Neptune orbit pawn lam, Neptune orbit atanga
teh a 10 AU a thui huam chhungah khian vur
hlawm ang chi sakhat lian tak tak 100 chuang
lai hmuh a ni a. Hemi chuam chhung hi
Planetary scientist pakhat Gerad Kuiper hming
chawiin Kuiper Belt an vuah a. He belt ah hian
Pluto pawh hi a awm a ni.
Tin, he belt a awm vur ang chi sakhat
lian pui pui awm te khi Kuiper Belt Object
(KBO) tih a ni. KBO hmasa ber chu Dave
Jewitt leh Jane Luce ten an hmuchhuak a, a
hmingah 1992QBI an vuah. KBO dang pawh
an hmuchhuak zel a, chung zingah chuan
Varuna, achhah zawng hawlhtlang ringawt
pawk 1000 km te, Quaour, hawlhtlang a 1250
km te, kum 2004 a hmuhchhuah Sedna,
hawlhtlang a 1800 km te, July 29 2005 a
NASA in an hmuhchhuah Pluto aia lian zawk
hawlhtlang a 2398 km lai mai a hming a
2003UB313 an vuah te anni. NASA phei hi
chuan Planet 10-na hmuchhuak ta ang hialah
an in ngai nghe nghe. Scientist tam takin he
thil hi Planet ah an ngai thei lova, mahse a aia
te zawk Pluto lah chu Planet a chhiar a ni bawk
si. Heta tang phei hi chuan Pluto
chungchangah inhnialna thuk tak a lo
irhchhuak ta a. IAU General Assembly vawi
26-na chuan Pluto chu ui tak chungin Planet
atangin an hnawl ta a. Kuiper Belt a KBO
pakhat anga chhiar a lo ni ta a ni. ADIOS
PLUTO.
Pluto Charon
Pluto seen from New Horizon spacecraft
Pluto system seen from one of the candidates
moon. Pluto is large disk just right of centre,
Charon is smaller disk just right of pluto.
Pluto