บทท 2 แนวคด ทฤษฏ และงานวจยทเกยวของ

ผวจยไดศกษาแนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของเพอน ามาทบทวนถงเนอหาทส าคญตรงตามวตถประสงคการวจยในครงน สามารถสรปเนอหาสาระส าคญได ดงน 2.1 การทองเทยวเชงศาสนา

2.2 การพฒนาศกยภาพแหลงทองเทยว 2.3 ประวตวดรอบบงแกนนคร

2.1 การทองเทยวเชงศาสนา 2.1.1 ความหมายของการทองเทยว การทองเทยว (Tourism) เปนค าทมความหมายกวาง มไดหมายเฉพาะเพยงการเดนทางเพอพกผอนหยอนใจ หรอเพอความสนกสนานบนเทงเรงรมย ดงทสวนมากเขาใจกน การเดนทางเพอการประชมสมมนา เพอศกษาความร เพอการกฬา เพอการตดตอธรกจ ตลอดจนการเยยมเยอนญาตพนองกนบวาเปนการทองเทยวทงสน ฉะนนปรากฏการณเกยวกบการทองเทยวในปจจบนจงเปนภาพใหญทมการขยายตวเพมขนตามล าดบ จนกระทงมผกลาววา ธรกจการทองเทยวในทกวนนเปนธรกจทใหญทสดในโลก หากเทยบกบธรกจอนๆ ดวยกน เพอความเขาใจเกยวกบการทองเทยวมากขนผวจยไดศกษาความหมายตางๆ ของค าวา “การทองเทยว” ดงน การทองเทยว (Tourism) (กลวรา สวรรณพมล, 2548) เปนค าทมความหมายกวางแตสามารถก าหนดไดโดยมเงอนไขทส าคญ 3 ประการ ซงเปนเงอนไขตามหลกสากลโดยเฉพาะขององคการการทองเทยวระหวางประเทศ คอ 1) ตองเปนการเดนทางจากทอยอาศยปกตไปยงทอนเปนการชวคราว 2) ตองเปนการเดนทางดวยความสมครใจ 3) ตองเปนการเดนทางดวยวตถประสงคใดๆ กตามทมใชเพอประกอบอาชพหรอหารายไดในการนน สรเชษฎ เชษฐมาส (2541) กลาวถง การทองเทยวเปนการเดนทางจากทอยอาศย/ภมล าเนา ไปยงสถานทอยหางไกล โดยมวตถประสงคเพอการพกผอน ศกษาเรยนรเกยวกบสงแวดลอม และองคประกอบตางๆ ของสถานทท เดนทางผานไปหรอสถานททองเทยวท เขาไปหรอหา

10

ประสบการณแปลกใหม ซงเปนสงทไมไดพบเหนในชวตประจ าวนในภมล าเนาของตนเองและจะตองการพกคางแรมในสถานทเหลานน

ยศพล ณ นคร (2543) กลาวถง การทองเทยวเปนการเดนทางจากถนทอยประจ าของตวเองไปสสถานทแหงใหม โดยมวตถประสงคเพอความสนกสนาน ทศนศกษา พกผอน หรอ การเยยมเยอน และท าใหผเดนทางเกดความพอใจ โดยจะเกดขนในชวงระหวางเวลาวางของผเดนทาง โดยจะตองมการพกคางแรมในสถานทเหลานน

ธระวทย พรายแยม (2545) กลาววาการทองเทยว หมายถง การเดนทางออกจากทพกเปนการชวคราว เพอพกผอน หรอท ากจกรรมอน ๆ

นาถฤด มณเนตร (2545) กระบวนการทองเทยว คอ กจกรรม (Activity) ทางเศรษฐกจทมความส าคญเพมขน ขณะทอตสาหกรรมเจรญเตบโตกมความเปลยนแปลงและซบซอนมากขน รปแบบดงเดมทมวนหยดยาวก าลงถกทดแทนโดยการเพมความถและการพกอาศยส นลง กจกรรมตาง ๆ กถกเปลยนแปลงใหมความนาสนใจในการเรยนรสงใหม เปนสวนบคคลมากกวาการมงผลตภณฑคนจ านวนมาก นกทองเทยวยงคงมงเนนแหลงทองเทยวทมคณภาพดานสงแวดลอม การเพมคณคาของเงนและการบรการลกคาทดกวาเดม จากค าจ ากดความตางๆ ขางบน ผวจยสรปไดวา “การทองเทยว” หมายถง การเดนทางของบคคลจากสถานทซงเปนทอาศยอยประจ าไปยงสถานทอนเปนการชวคราว และเดนทางกลบไปสถานทอาศยเดม โดยการเดนทางนนไมใชเพอประกอบอาชพโดยตรง แมวารปแบบของการทองเทยวบางประเภทจะมเรองของอาชพ หรอธรกจการงานเขามาเกยวของอยบาง เชน การทองเทยวในรปแบบของการจดประชม การจดสมมนา การจดฝกอบรม นกทองเทยวหรอผเดนทางทองเทยว มกจะมเหตผลหรอประเภทของจดมงหมายในการเดนทางทแตกตางกนออกไป โดยมปจจยประกอบทเปนตวสนบสนน หรอแรงผลกดนทเปนสวนบคคลซงไมเทากน ปจจยเหลานไดแก เงน รายได เวลา โอกาส ครอบครว การไดรบขอมลขาวสาร และความสนใจสวนบคคล เชน สนใจเรองราวของวฒนธรรม ประเพณ ประวตศาสตร สงแวดลอม นนทนาการ หรอความตองการทจะไดรบประสบการณทแปลกใหม เปนตน ซงไมวาจะเดนทางดวยเหตผลใดกตาม สงทนกทองเทยวตางกคาดหวงทจะไดรบ คอ ความสข ความสนกสนาน ความเพลดเพลน ความร และประสบการณใหมทสนองตอบความตองการสวนบคคลทมอย 2.1.2 ความส าคญของการทองเทยว การทองเทยวไดสงผลตอผประกอบการทางธรกจหลายประเภท ไดแก ธรกจการขนสง ทพกแรม อาหารและเครองดม ธรกจบรการอนๆ ทงโดยตรงและโดยออม เชน การผลตสนคาเกษตรกรรมและหตถกรรม การกอสราง รวมทงกจการสาธารณปโภคของรฐ นอกจากนยงม

11

ความส าคญตอสงคมในทองถนทมการทองเทยวและยงขยายสงผลไปถงระดบประเทศและโลกดวย ซงสามารถแยกใหเหนความส าคญเปนดานๆ ดงน (กลวรา สวรรณพมล, 2548) 1) ความส าคญตอเศรษฐกจ 1.1) กอใหเกดรายไดเพมขน การทองเทยวจากนกทองเทยวตางประเทศมสวนชวยใหประเทศไดรบรายไดในรปของเงนตราตางประเทศ และรายไดดงกลาวกมลกษณะเชนเดยวกบการสงสนคาออกไปขายในตางประเทศ แตเปนสนคาออกประเภท “ไมเหนตวสนคา” (Invisible Export) ซงมผลใหการเงนระหวางประเทศดยงขน เชน ประเทศเมกซโก สเปน ออสเตรย สหรฐอเมรกา และบางประเทศกสามารถด าเงนมาพฒนาประเทศจนสามารถทดเทยมกบประเทศขางเคยง เชน อตาล ลกเซม เบรก เปนตน 1.2) การชวยใหคนมงานท ามากขน รายไดจากอตสาหกรรมทองเทยวเปนรายไดทกระจายไปสประชากรทวประเทศ ดงนนภมภาคตางๆ กมการพฒนาเพมขนมการสรางสงใหม เกดอาชพใหมและมความตองการแรงงานจ านวนมาก 1.3) ชวยใหฐานะการเงนระหวางประเทศ โดยเฉพาะในดานดลการช าระเงนดยงขน เพราะรายไดจากนกทองเทยวจากตางประเทศเปนไปในรปของการขายสนคาและบรการภายในประเทศ แตอยางไรกตาม การทองเทยวของชาวไทยททองเทยวภายในประเทศกมความส าคญเชนเดยวกนในการชวยลดปญหาการน าเงนตราออกไปใชนอกประเทศ 1.4) การทองเทยวมบทบาทในการกระตนใหเกดการผลต และยงกอใหเกดการน าทรพยากรของประเทศมาใช และการทองเทยวเปนอตสาหกรรมทไมสนเปลองวตถดบมากนก 1.5) การทองเทยวมบทบาทในการสรางสรรคความเจรญไปสภมภาคตาง ๆ เปนตวน าใหเกดการลงทนในหมวดอตสาหกรรมอน ๆ รวมทงการพฒนาแถบภมภาคของรฐบาลในดานโครงสรางพนฐาน (Infrastructure) ท งสาธารณปโภค ถนนหนทาง การประปา การตดตอสอสาร ไฟฟา เปนตน 2) ความส าคญตอสงคมและวฒนธรรม 2.1) ชวยใหสภาพแวดลอมของทองถนดยงขน หากสถานทใดมปญหาในเรองเกยวกบสภาพความเสอมโทรม ความสกปรก หรอความไมปลอดภย กจะไมเปนทประสงคทนกทองเทยวจะเดนทางไป เพราะนกทองเทยวประสงคจะไปสมผสสภาพธรรมชาตของทองถน ความสะดวกสบายทพอควรและมความปลอดภย 2.2) ชวยใหประชาชนไดเหนความส าคญของศลปวฒนธรรมประเพณของแตละทองถนทเดนทางไปถง ซงเปรยบเสมอนการท าใหเกดความเขาใจอนดระหวางประชาชนและมสวนในการเสรมสรางสมพนธไมตรความเขาใจอนดระหวางเจาของประเทศและผมาเยอน เชน การให

12

การตอนรบตามประเพณไทย การชวยเหลอนกทองเทยว การจดเทศกาลประเพณตาง ๆ นอกจากนการทองเทยวท าใหรบทราบถงอารยธรรมทแตกตางออกไป ขณะเดยวกนผทอยในทองถนกไดรบทราบถงสงแปลกๆ ใหมๆ ทคนเดนทางไปมพฤตกรรมหรออารยธรรมเปนเชนไร เพอน าเอาสวนทดมาปรบปรงแกไขใหดยงขน 2.3) การทองเทยวชวยขจดปญหาความแตกตางเหลอมล าระหวางสงคมเมองและสงคมชนบท เปนการลดปญหาการยายถนทอยอพยพเขามาหางานท า หรอเสยงโชคในเมองใหญ ๆ ของประชาชนจากชนบท ฉะน น ผ วจ ย จงสรปไดวาการทองเทยวมสวนเสรมสรางฐานะและพฒนาความกาวหนาใหกบประเทศ ทงทางดานการเมอง เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมประเพณไทย 2.1.3 ปจจยทมอทธพลตอการทองเทยว 1) ทรพยากรการทองเทยว ประเทศไทยอดมสมบรณดวยทรพยากรการทองเทยวซงหมายถงสถานททองเทยว กจกรรม และวฒนธรรม ประเพณ ทสะทอนใหเหนถงอารยธรรมทองถนทมลกษณะเดน 3 ประการ คอ 1.1 ประเภทธรรมชาต มความสวยงามตามธรรมชาต เชน ภเขา น าตก ถ าเขตรกษาพนธสตวปา และอทยานแหงชาต 1.2 ประเภทประวตศาสตร โบราณวตถสถาน และศาสนา ไดแก โบราณสถานพพธภณฑ 1.3 ประเภทศลปวฒนธรรม ประเพณ และกจกรรม รปแบบในลกษณะพธ งานประเพณ ความเปนอยวถชวต 2) ความปลอดภย นกทองเทยวจะค านงถงความปลอดภยตอชวตและทรพยสนเปนส าคญ 3) โครงสรางพนฐานสงอ านวยความสะดวกหลก เชน ถนน สะพาน สนามบน สถานรถโดยสาร ไฟฟา ประปา ระบบสอสารททนสมย 4) สงอ านวยความสะดวก เชน การคมนาคม พธการเขาเมองและบรการขาวสาร ทพก รานอาหาร บรการน าเทยว 5) สนคาของทระลก ตองมการควบคมคณภาพ ก าหนดราคา สงเสรมการใชวสดพนบาน การออกแบบทมเอกลกษณ การบรรจหบหอทสวยงาม 6) การโฆษณา การเผยแพรและการประชาสมพนธทรพยากรธรรมชาต ซงจะสงผลตอการพฒนาการทองเทยวใหมความมนคง และสามารถแขงขนกบนานาประเทศได

13

2.1.4 ความหมายของการทองเทยวเชงวฒนธรรม

ความหมายของวฒนธรรม ไดมนกวชาการท งชาวไทยและชาวตางประเทศไดใหความหมายค าวาวฒนธรรมไวอยางหลากหลาย ดงน พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2525 (ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต, 2537) ไดใหความหมายของ วฒนธรรมได 4 นย คอ เปนสงทท าใหเจรญงอกงามแกหมคณะ, เปนวถชวตของหมคณะ, เปนลกษณะทแสดงถงความเจรญงอกงาม ความเปนระเบยบเรยบรอย ความกลมเกลยวกาวหนาของชาต และศลธรรมอนดของประชาชน, เปนพฤตกรรมและสงทคนในหมผลตสรางขนดวยการเรยนรจากกนและกนและรวมใชอยในหมพวกของตน เสนห จามรก (ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต, 2537) กลาววา วฒนธรรม คอ พระเทพเวท (ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต, 2537) ใหความหมายวฒนธรรมวา 1) วฒนธรรมเปนผลรวมของการสงสมสงสรางสรรคและภมธรรม ภมปญญาทถายทอดสบตอกนมาของสงคมนน ๆ 2) วฒนธรรม หมายรวมถงวถชวต ความเปนอยท งหมดของสงคม ตงแตภายในจตใจ มคานยม คณคาทางจตใจ คณธรรม ลกษณะนสย แนวความคด และสตปญญาออกมา จนถงทาทและวถปฏบตของมนษยตอจตใจและรางกายของตน ลกษณะความสมพนธระหวางมนษย ตลอดจนความรความเขาใจ ทาท และการปฏบตของมนษยตอธรรมชาตแวดลอม 3) วฒนธรรม คอ ประสบการณ ความร ความสามารถ ทสงคมนนมอย หรอเนอตวทงหมดของสงคมนนเอง ประเวศ วะส (2537) ไดใหความหมายของวฒนธรรมวา หมายถง การปฏบตหรอพฤตกรรมของชมชนหรอวถชวตของชมชน ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต (2537) ไดใหความหมายของวฒนธรรมไวหลายนย ดงน 1) วฒนธรรมเปนวถการด าเนนชวตของสงคมเปนแบบแผนการประพฤตและการแสดงออกซงความรสกนกคดในสถานการณตาง ๆ ทสมาชกในสงคมเดยวกนสามารถเขาใจและซาบซงรวมกน 2) วฒนธรรม เกดขนจากการประพฤตปฏบตรวมกน เปนแนวทางเดยวกนอยางตอเนองของสมาชกในสงคม มการสบทอดเปนมรดกทางสงคมตอกนมาจากอดต หรออาจเปนสงประดษฐคดคนสรางสรรคขนมาใหม หรออาจรบเอาสงทเผยแพรมาจากสงคมอน ทงหมดน หากสมาชกยอมรบและยดถอเปนแบบแผนปฏบตรวมกน กยอมถอวาเปนวฒนธรรมของสงคมนน

14

3) วฒนธรรมยอมเปลยนแปลงไปตามเงอนไขและกาลเวลา เมอมการประดษฐหรอคนพบสงใหม วธใหมทใชแกปญหาและตอบสนองความตองการของสงคมไดดกวา ยอมท าใหสมาชกของสงคมเกดความนยม และในทสดอาจเลกใชวฒนธรรมด งเดม การจะรกษาไวซงวฒนธรรมเดมจ าเปนตองปรบปรงเปลยนแปลง หรอพฒนาวฒนธรรมน นใหเหมาะสม มประสทธภาพตามยคสมสมย 4) วฒนธรรมของแตละกลมชนในสงคมใหญ ยอมมเนอหา รปแบบ บทบาทและหนาทแตกตางกนไป หากวาความแตกตางนนไมกอใหเกดผลเสยหายตอสงคมโดยสวนรวมแลว กสมควรใหกลมชนทงหลายมโอกาสเรยนรวฒนธรรมของกนและกน เพราะสภาพความแตกตางอยางนเปนธรรมชาตของวฒนธรรม นคม มสกะคามะ (2540) ไดใหความหมายของวฒนธรรมวาคอ รปแบบการด ารงชวต สรางสม เปลยนแปลง ปรบปรงหรอสรางขนเพอความสขกายสบายใจ ในการด ารงชพทงท าใหสงคมรวมกนอยอยางเอออาทรตอกนกอใหเกดความรกสามคคในหมคณะ เอกวทย ณ ถลาง (2544) กลาวถงวฒนธรรมวา เปนประสบการณสงสมของมนษยทสบทอดและเปลยนแปลงอยเสมอตามเหตปจจย เปนองครวมของทกสงทกอยางทมนษยสรางขนอนเนองมาจากมความสมพนธกบธรรมชาต สมพนธกบสงเหนอธรรมชาตและสมพนธกบมนษยกนเอง มความหลากหลายและเปลยนแปลงไมหยดย ง สพตรา สภาพ (2525) กลาววา วฒนธรรมมความหมายครอบคลมถงทกสงทกอยางอนเปนแบบแผนในความคดและการกระท าทแสดงออกถงวถชวตของมนษยในสงคมของกลมใดกลมหนง หรอสงคมใดสงคมหนง มนษยคดสรางระเบยบ กฎเกณฑวธการในการปฏบต การจดระเบยบ ระบบความเชอ ความนยม ความร และเทคโนโลยตาง ๆ ในการควบคมและใชประโยชนจากธรรมชาต Edward B.Tyler, (1871) กลาวถงวฒนธรรมวาเปนภาพรวม ทมลกษณะซบซอน ประกอบดวยความร ความร ศลปะ จรยธรรม กฎหมาย ประเพณ รวมถงความสามารถ อปนสยตาง ๆ ทมนษยไดมาในฐานะทเปนสมาชกของสงคม จากความหมายดงกลาว อาจสรปไดวา วฒนธรรม หมายถง วถการด าเนนชวตหรอแบบแผนในการด าเนนชวตของคนในสงคม ซงไดจากการอยรวมกน เรยนรซงกนและกน การแสดงออกรวมกน เปนทยอมรบและถอปฏบตสบทอดตอกนไปในสงคมนน

15

ความส าคญของวฒนธรรม ไดมนกวชาการใหความหมาย ดงน ฉตรทพย นาถสภา (2531) ไดกลาวถงความส าคญของวฒนธรรมวา คณคาของวฒนธรรมพนบานไมใชอยทจะเปนการปฏบตตอเนองกนมาเทาน น แตอยทคณคาทางดานจตใจ ดานความรสก ดานทเราเรยกวาพลงศลธรรม วฒนธรรมพนบานมคาศลธรรม มคาทางศลธรรม มคาทางจตวญญาณส าหรบคนไทย เพราะเปนคณคาทางจตใจทสงผลกระทบสวนลกทสดของความรสก สงนจะน าไปสเอกลกษณและการรวมกลม ซงมผลกระทบสวนลกทสดของความรสกสงนจะน าไปสเอกลกษณและการรวมกลม ซงมผลตอการพฒนาทงทางดานเศรษฐกจและสงคมของทองถนอนจะน าไปสการพฒนาประเทศโดยรวม วระ อ าพนสข (2532) ไดกลาวไววา วฒนธรรม เปนตวเชอมประสานระหวางคณธรรมของศาสนาและการศกษา เพอสรางคนใหมคณภาพของคนในชาต รวมแกปญหาและพฒนาสงคมซงตนเปนสมาชกอย จงถอไดวา วฒนธรรมเปนหลกในการประพฤต ปฏบตของสมาชกของสงคม ซงอาจจะชวยปองกน ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต (2537) ไดกลาวถงความส าคญของวฒนธรรมไว 3 ลกษณะ ดงน 1) วฒนธรรมเปนทงพนฐาน และเครองมอส าหรบสรางเสรมความสามคคกลมเกลยวและความเปนปกแผนในหมประชาชน วฒนธรรมจะชวยชกน าใหคนประพฤตศล ปฏบตธรรมและพรอมทจะเผชญชวตรวมกนบนผนแผนดนเดยวกนทงในยามสขและยามทกข 2) วฒนธรรม เปนกรอบและเปนแนวทางในการด าเนนชวตทเหมาะสมกบสภาพแวดลอม จงถอไดวา วฒนธรรมเปนหลกในการประพฤต ปฏบตของสมาชกของสงคม ซงอาจจะชวยปองกนและแกไขปญหา ตลอดทงตอบสนองความตองการของสมาชกและของสงคมได 3) วฒนธรรม เปนเอกลกษณ เปนลกษณะเดนประจ าชาต หรอประจ าหมคณะ ซงมสวนชวยใหชนในชาตมความรสกเปนพวกเดยวกน อนจะท าใหบงเกดความรกสามคคกน และอาจจะสงผลตอการรวมพลงของหมคณะ และธ ารงไวซงความมนคงของชาต องคการการศกษา ศาสนา วฒนธรรม แหงสหประชาชาต (ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต, 2544) ไดแบงวฒนธรรมออกเปน 5 สาขา ดงน 1) สาขาศลปะ ไดแก วรรณศลป ทศนศลป ศลปะการแสดง ภาษา วรรณกรรม เปนตน 2) สาขามนษยศาสตร เชน ความเชอ พธกรรมตาง ๆ 3) สาขากฬาและนนทนาการ ไดแก การละเลนตาง ๆ ฟนดาบ มวยไทย กระบ กระบอง เปนตน

16

4) สาขาชางฝมอ เชน การทอผา การจกสาน 5) สาขาคหกรรมศลป ไดแก การเยบปกถกรอย การท าอาหาร ความสามารถในการดแลเดก เปนตน พระราชบญญตวฒนธรรมแหงชาต พ.ศ. 2485 แบงวฒนธรรมออกเปน 4 ประเภท ดงน 1) คตธรรม (Mora culture) เปนวฒนธรรมทเกยวกบหลกของการด าเนนชวตในสงคม และสวนใหญเปนเรองของจตใจ โดยเนนทางคณธรรม ศลธรรม เพราะถอวาเปนสงจ าเปนของชวตมนษย เชน ความขยนหมนเพยร ความเสยสละ ความรกใครสามคคในกลมความซอสตย 2) เนตธรรม (Legal culture) เปนวฒนธรรมเกยวกบกฎหมาย กฎเกณฑของสงคมหรอขนบธรรมเนยมประเพณ ทสงคมสวนใหญยอมรบวามความส าคญเทาเทยมกบกฎหมาย 3)วตถธรรม (Material culture) เปนวฒนธรรมทเกยวกบวตถ เครองมอเครองใชตาง ๆ ในการด ารงชวต เชน เครองนงหม บานเรอน ยารกษาโรค โบราณวตถ เปนตน 4) สหธรรม (Social culture) เปนวฒนธรรมทางสงคม ซงรวมถงคณธรรมตางๆ ทท าใหมนษยเราอยรวมกนอยางผาสก รวมทงระเบยบมารยาททพงปฏบตตอกนในสงคมทกชนด นอกจากน ศาสตรดานสงคมวทยา แบงวฒนธรรมออกเปน 2 ประเภท ดงน 1) วฒนธรรมทางวตถ (Material culture) ไดแกวตถอนเกดจากมนษยสรางขน เชน อาคารรานเรอน วด ศลปกรรม ประตมากรรม ตลอดจนสงของเครองใชในชวตประจ าวน 2) วฒนธรรมทางจตใจ หรอวฒนธรรมทไมเกยวกบวตถ (Non-Material culture) เปนแบบแผนในการด ารงชวต และเปนแบบอยางของการปฏบต หรอแนวทางแหงความคด ความเชอในอดมการณ ศลธรรมจรรยา ธรรมเนยม ประเพณ ปรชญา กฎหมาย ภาษาและพธการตางๆ จากความหมายและความส าคญของวฒนธรรมขางตน ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต (2537) ไดกลาววาวฒนธรรมทองถนมคณคาตอเศรษฐกจ เพราะดวยความแตกตางของวฒนธรรมแตละชมชนทองถน ทแสดงลกษณะเดนเฉพาะตวของชมชนทองถนนน เปนสงทดงดดใจใหกลมคนตางถนแสดงความสนใจ และมความตองการเขามาสมผสเรยนรหรอทองเทยว ศกษาวฒนธรรมดงกลาว การเดนทางเขามาของกลมคนตางถนหรอนกทองเทยว ท าใหเกดการตดตอสมพนธ แลกเปลยนระหวางกลมคนตางถนและกลมคนในชมชนในทองถนซงน าไปสการเรยนรและไดรบอทธพลทางวฒนธรรมซงกนและกน เชน คนในชมชนทองถนอาจไดรบอทธพลทางวฒนธรรมดานการแตงกาย การสรางความสมพนธทางเพศ การบรโภค ในขณะเดยวกนกลมคนตางถนกอาจจะไดรบอทธพลทางวฒนธรรมดานการละเลน หรอการใชเครองประดบจากกลมคนในทองถนเชนกน

17

นอกเหนอจากการสมพนธเรยนรกนทางวฒนธรรมซงกนและกนระหวางกลมคนตางถนและกลมคนในทองถนแลว การเดนทางเขามาในชมชนทองถนหนงๆ ของกลมคนตางถนเพอการทองเทยว ศกษาวฒนธรรม กจะท าใหเกดการสรางรายได หรอการเตบโตทางเศรษฐกจใหแกคนในทองถนนนๆ เนองมาจากการขายสนคาทางวฒนธรรมของทองถน ตลอดจนการด าเนนงานทางธรกจอนๆ ทเกยวของ เชน การจดทวรทองเทยว ธรกจโรงแรม เปนตน 2.1.5 แนวคดเกยวกบการทองเทยวทางวฒนธรรม การทองเทยวเชงวฒนธรรม (Cultural Tourism) เปนการทองเทยวทเกาแกทสด ในทศนะของการทองเทยวยคใหม ซงมความเปนมาตงแตสมยโรมน เปนการทองเทยวของกลมคนกลมหนงตามแหลงประวตศาสตร แหลงวฒนธรรม การเขารวมกจกรรมเฉพาะกจและงานรนเรงตาง ๆ หรอการเขาพพธภณฑ เปนตน การด าเนนกจกรรมเหลานถอเปนการทองเทยวทเกยวของกบวฒนธรรมและการทองเทยวเชงวฒนธรรมไดใหประโยชนทงนกทองเทยวและชมชนทเปนเจาบานดวย ไดมผ อธบายและใหความหมายเกยวกบการทองเทยวทางวฒนธรรมไวดงน McIntoch and Goelder (2529) ใหความหมายการทองเทยวทางวฒนธรรมวา เปนการทองเทยวทมวตถประสงคเพอสรางความคนเคยกบประชาชนในทองถนอนๆ หรอประเทศอน ๆ เพอทจะเขาใจ ซาบซงตอวฒนธรรมของประชาชนเหลานน การทองเทยวแบบน เปนการกอเกดความร และการตดตอสอสาร ซงมความส าคญอยางยงตอการสรางความเขาใจของคนทงโลกเขาดวยกน อนน าไปสการอยรวมกนอยางสนต Reisinger (2537) กลาววา การทองเทยวทางวฒนธรรมเปนการทองเทยวทเนนความสนใจพเศษในการสบคน และแสวงหาประสบการณการมสวนรวมในวฒนธรรมใหมๆ ทงในดานความงาม สตปญญา อารมณ และจตใจ Howel (2536) กลาววา การทองเทยวทางวฒนธรรมเปนการไปทองเทยวเพอเรยนร หาประสบการณ และความบนเทง โดยนกทองเทยวเหนวาคนทองถนทไปเทยวนนมวฒนธรรมทแปลก โดดเดน เปนเอกลกษณ จนสามารถดงดดใจใหไปทองเทยวได การทองเทยวแหงประเทศไทย (2548) ไดใหความหมายของ “การทองเทยวเชงวฒนธรรม” วา คอ การทองเทยวเพอชมสงทแสดงความเปนวฒนธรรม เชน ปราสาท พระราชวง วด โบราณสถาน โบราณวตถ ประเพณ วธการด าเนนชวต ศลปะทกแขนงสงตาง ๆ ทแสดงถงความเจรญรงเรองทมการพฒนาใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอม การด าเนนชวตของบคคลในแตละยคสมย ผทองเทยวจะไดรบทราบประวตความเปนมา ความเชอ มมมอง ความคด ความนยมของบคคลในอดตทถายทอดมาถงคนรนปจจบนผานสงเหลาน

18

บญเลศ จตตงวฒนา (2548) ไดใหค าจ ากดความของการทองเทยวเชงศลปวฒนธรรมไววาเปน “การทองเทยวในแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม โดยมการใหความรและความภมใจทเนนเสนอลกษณะวฒนธรรม ประวตศาสตร โบราณคด และสถานทตางๆ ทมนษยสรางขนโดยเกยวเนองกบความเปนอยของสงคม และใหทกฝายรวมกนรบผดชอบตอสงแวดลอม” โดยไดจ าแนกประเภทของการทองเทยวเชงศลปวฒนธรรมตามลกษณะทเปนวตถและไมใชวตถ ไดแก 1) ทรพยากรทองเทยวประเภทประวตศาสตร โบราณสถาน และโบราณวตถ เปนทรพยากรทองเทยวทมนษยสรางขนตามประโยชนของมนษยเองทงทเปนมรดกในอดตและไดสรางเสรมขนในสมยปจจบนซงมความส าคญทางประวตศาสตร โบราณคดและศาสนาเปนสงทแสดงถงอารยธรรมและความเจรญกาวหนาของทองถนนนวาในสมยโบราณมความเจรญดานใดบาง และเหลอเปนมรดกตกทอดมายงรนหลงอยางไรบาง จงมผลดงดดใหนกทองเทยวไปเยอนพนทนนทรพยากรทองเทยวประเภทประวตศาสตร 2) ทรพยากรทองเทยวประเภทศลปวฒนธรรม ประเพณและกจกรรมเปนทรพยากรทองเทยวทมนษยสรางขนในรปแบบของการด าเนนชวตของผคนในสงคมแตละกลมชนทมความแตกตางกนไปตามสภาพแวดลอมทางธรรมชาต โดยยดถอปฏบตสบทอดตอกนมา ตลอดจนกจกรรมตาง ๆ ของสงคมทมผลตอการดงดดใหนกทองเทยวเดนทางไปเยอน อาจแยกออกเปนประเภทยอยทส าคญได 2 ประเภทดงตอไปน

2.1) ประเภทศลปวฒนธรรม ไดแก ชมชน หมบาน เรอนแพ ตลาด ตลาดน า ศนยวฒนธรรม การละเลนพนบาน ดนตรพนเมอง สนคาพนเมอง ไรสวน เหมอง วถชวต อธยาศยไมตรของประชาชน เปนตน

2.2) ประเภทประเพณ ไดแกประเพณสงกรานต ประเพณแหเทยนพรรษา เทศกาลกนเจ ประเพณลอยกระทง งานบญบงไป งานพธโยนบว ประเพณอนทขล เปนตน

บรษท มรดกโลก จ ากด (อางถงใน เนตรชนก นนท, 2544) สรปลกษณะของการทองเทยวทางวฒนธรรม วาเปนกลไกทแยกนกทองเทยวออกจากนกเทยวไดอยางชดเจน ตงแต อาชพฐานะทางเศรษฐกจ โลกทศน รสนยม และความสนใจทคอนไปทางการศกษา ท าใหอยากร อยากเหน ความแตกตาง และความหลากหลายทางวฒนธรรมของสถานททไปพบเหน เพอเปรยบเทยบกบบานเมองของตน สะทอนถงความเปนนกคด นกจดการทแสวงประสบการณ เพอปรบปรงคณภาพชวตมากกวาจะสนกอยางเดยวแบบนกเทยวทค านงถงความพอใจของตนเองเปนทตง โครงการวถทรรศน: วถไทยการทองเทยวทางวฒนธรรม (อางถงใน เนตรชนก นนท, 2544) กลาวถงลกษณะการทองเทยวทางวฒนธรรมทส าคญ 3 ประการ คอ

19

1) เปนการเปลยนการทองเทยวใหเปนการเดนทาง ใหคนกลมเลกสรางภมปญญาของกลม ไปศกษา ไปด ตามความสนใจของตนเอง เปนการเดนทางไปรจก การเดนทางตองเปนโลกสวนตว ไปอยางเกรงใจ ไปอยางเคารพตอสงแวดลอมและวฒนธรรมของทองถนและชมชนมความสขจากการทางเปนเปาหมาย ไมใชเปนการไปบกรกพธกรรม ความเชอ ของชาวบาน 2) ตองใหการศกษาโดยเฉพาะกบเดก ๆ ใหเรยนรและเขาใจการทองเทยวทางวฒนธรรม เพราะในโลกปจจบนเราไมมทางหลกหนนกทองเทยวไปได โดยเปดกวางมากขน การเดนทางสะดวก เราควรใหการศกษาแกเดกวา เผชญกบสถานการณเชนนอยางไร จงจะไดประโยชนและเกดการเรยนร จะแลกเปลยนวฒนธรรมกนอยางไร หลกสตรการเรยนการสอนวชาการทองเทยว ควรมหลกสตรทสรางภมคมกน ไมใหมการเสพการขายไมเคารพผอน และตองเรงสรางบคลากรดานการทองเทยวใหมคณภาพ รเรองวฒนธรรมและประวตศาสตร ไมใชรภาษาอยางเดยว มคคเทศกตองเปนผมความร เปนวทยากรไมใชคนรบใช 3) ตองเรยนรทจะเคารพวฒนธรรมของพนบาน ของชมชนอน รวมท งเคารพในวฒนธรรม ศกดศร และผคนของเราเองดวยทตองมพนทศกดสทธทผมาเยอนจะละเมดไมได เพราะหากเราไมควรวฒนธรรมของตนเอง นกทองเทยวยอมไมเคารพวฒนธรรมของเราเชนเดยวกน นอกจากน บญเลศ จตต งว ฒนา (2548) ไดจ าแนกประเภทของการทองเทยวเชงศลปวฒนธรรมโดยใหชมชนในทองถนมสวนรวมตอการจดการการทองเทยว โดยแยกยอยเปน

1) การทองเทยวเชงประวตศาสตร (Historical Tourism) หมายถง การเดนทาง ทองเทยวไปยงแหลงทองเทยวทางโบราณคดและประวตศาสตร เพอชนชมและเพลนเพลนในสถานททองเทยว โดยไดรบความรความเขาใจตอประวตศาสตรและโบราณคดในทองถน บนพนฐานของความรบผดชอบและมจตส านกตอการรกษามรดกทางวฒนธรรมและคณคาของสภาพแวดลอม โดยทชมชนทองถนมสวนรวมในการจดการทองเทยว 2) การทองเทยวงานวฒนธรรมและประเพณ (Cultural and Traditional Tourism) หมายถง การเดนทางทองเทยวเพอชมงานศลปวฒนธรรมประเพณตางๆ ทชาวบานในทองถนนนๆ จดขน เพอใหไดรบความเพลดเพลนตนตาตนใจในสนทรยะศลปและศกษาความเชอการยอมรบนบถอ การเคารพพธกรรมตางๆ อกท งไดรบความรความเขาใจตอสภาพสงคมและวฒนธรรม มประสบการณใหมๆ เพมขน บนพนฐานของความรบผดชอบและมจตส านกตอการรกษามรดกทางวฒนธรรมและคณคาของสภาพแวดลอม โดยทชมชนทองถนมสวนรวมในการจดการทองเทยว 3) การทองเทยวเชงวถชวตชนบท (Rural Tourism/Village Tourism) หมายถง การเดนทางทองเทยวในหมบานชนบททมลกษณะวถชวตและผลงานสรางสรรคทมเอกลกษณพเศษโดดเดน เพอใหไดรบความเพลดเพลน ไดความร ดผลงานสรางสรรคและภมปญญาพนบานอกทงม

20

ความเขาใจในวฒนธรรมทองถน บนพนฐานของความรบผดชอบและมจตส านกตอการรกษามรดกทางวฒนธรรมและคณคาของสภาพแวดลอม โดยทชมชนทองถนมสวนรวมในการจดการทองเทยว 4) การทองเทยวเชงกฬา (Sport Tourism) หมายถง การเดนทางทองเทยวไปยงสถานทออกก าลงกายหรอเลนกฬาหรอแขงขนการกฬา โดยมกจกรรมทองเทยวในรปแบบของการจดรายการกฬาตามเสนทางทมแหลงทองเทยวทนาสนใจ 5) การทองเทยวเชงสขภาพทางวฒนธรรม (Cultural Health Tourism) หมายถง การเดนทางทองเทยวไปเยยมชมแหลงทองเทยวทางวฒนธรรม โดยมกจกรรมสงเสรมสขภาพหรอฟนฟสขภาพทางวฒนธรรม เชน การนวดตว การนวดฝาเทา การอบสมนไพร การประคบสมนไพร การฝกบรหาร การฝกสมาธ เปนตน และส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต (2537) ไดเสนอขอคดเหนทควรค านงถงในการจดการทองเทยวทางวฒนธรรมไวดงน 1) การบดเบอน ปนแตงทางวฒนธรรม หมายถง การทเจาหนาทของรฐในระดบจงหวด ภมภาค หรอระดบทองถน ด าเนนการขายวฒนธรรมบางลกษณะ โดยการสรางวฒนธรรมนน ๆ ขนมา เชน การจดประเพณผกเสยว การเลนกลองยาว หรอการเลนหมากเกบ เปนตน ซงวฒนธรรมทถกสรางขนมาน บางลกษณะกสญหายไปจากการน ามาใชปฏบตในชวตประจ าวนไปแลว หรอวฒนธรรมบางลกษณะกถกน ามาจดเสนอโดยผดสถานทและเวลา จนกระทงทายทสดกน าไปสความเฟอทางวฒนธรรม 2) การสญเสยแบบแผนวถชวตทดของชมชนทองถน หมายถง การเดนทางเขามาในชมชนทองถนหนงๆ ของนกทองเทยวตางถน ไดแฝงน าเอาแบบแผนวถชวตของคนในถนนนๆ เขามาดวย เชน คานยมการบรโภค คานยมการแตงกาย คานยมการปฏบตตวแบบธรรมเนยมฝรง เปนตน คานยมเหลาน จะน าไปสการแกงแยงแขงขนเพอสะสมเงนทอง อาจท าใหน าไปสปญหาสงคม เชน การลกทรพย การฉอโกง เปนตน จากค าจ ากดความขางตน ผวจยพบวา “การทองเทยวในแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรม” สามารถแบงไดสองลกษณะตามทรพยากรของการทองเทยวและการจดการโดยใหชมชนในทองถนมสวนรวมซงในประเทศไทยมศลปวฒนธรรมทแสดงเอกลกษณของคนในชาตอยในหลากหลายรปแบบ ซงมแนวทางในการน าเสนอแกนกทองเทยวหลากหลายรปแบบทนาสนใจ แตโดยสวนมากยงขาดวธการน าเสนอในดานองคความรและภมปญญาทองถน ทรพยากรทองเทยว การทองเทยวในลกษณะนจงสามารถเพยงแคสรางความรสกแปลกใหมประทบใจมากกวาการถายทอดความร ความเขาใจ อกทงเปนความยากล าบากในการประเมนคาสงเหลานออกเปนตวเงน อยางไรกตามไดเรมมการพฒนารปแบบวธการน าเสนอทรพยากรการทองเทยวทางศลปวฒนธรรมใน

21

ลกษณะทเปนสากลมากขน ซงผประกอบการเอกชนและภาครฐไมควรละเลยทจะสงเสรมใหมรปแบบใหมๆ ในการน าเสนอตอนกทองเทยว โดยตองสรางคณคาเสรมทชวยใหการก าหนดราคาเกดประสทธภาพมากขน อาทเชน สมดน าเทยวทมภาพและประวตของสถานทหรอกจกรรมทองเทยวทนกทองเทยวแวะชมและจดจ าหนายในราคาทเหมาะสม การพฒนารปแบบการท าบญใหมเอกลกษณเฉพาะส าหรบแตละศาสนสถาน การจดพนทแสดงวถชวตชมชนในพพธภณฑทสามารถเรยกเกบคาธรรมเนยมเพมเตมได การจดท าแฟมภาพและขอมลการผลตของทระลกหรอปายค าอธบายเกยวกบวฒนธรรมและความเชอของคนทองถนทมตอสนคานน ๆ การจดท าแฟมภาพใหกบบรษททวรและรถรบจางเพอใชในการน าเสนอบรการน าเทยวเชงศลปวฒนธรรม การประยกตใชการตงราคาคาบรการสถานทเลยนแบบการเกบคาทจอดรถเหมอนสนามบนโดยจดเกบตามระยะเวลาทเทยวชม ดงนน การจดการทองเทยวทางวฒนธรรม เพอใหเกดคณคาดานการเพมรายได หรอฐานะทางเศรษฐกจของคนในชมชน ควรตองคดและด าเนนการอยางรอบคอบ เพอใหเกดผลกระทบตอวฒนธรรมทองถนนอยทสด ในขณะเดยวกนพฤตกรรมของนกทองเทยวมการเปลยนแปลงทสอดรบกบการขยายตวของการทองเทยวประเภทน ความจ าเปนทตองพฒนารปแบบการน าเสนอผลตภณฑทางการทองเทยวเชงศลปวฒนธรรม จากการวเคราะหการตลาดทองเทยวของ บญเลศ จตตงวฒนา (2548) พบวา นกทองเทยวจะมการเปลยนแปลงพฤตกรรมทส าคญอย 4 ประการคอ 1. นกทองเทยวทเคยชอบไปทองเทยวตามล าพง หรอเฉพาะในกลมครอบครวจะเปลยนไปชอบการเดนทางทองเทยวกบกลมอนแทน 2. นกทองเทยวทเคยชอบใชบรการมคคเทศก จะเปลยนไปชอบใชหนงสอแนะน าการเดนทางทองเทยวแทน 3. นกทองเทยวทไดรบการจงใจในการทองเทยวจากการบอกเลาของญาตมตร เปลยนไปเปนไดรบการจงใจจากการอานบทความทเลาถงการทองเทยวหรอภาพยนตร สารคดเกยวกบการทองเทยวแทน 4. นกทองเทยวทเคยเนนการกนการอยทหรหราเปนจดส าคญ ในการทองเทยวกเปลยนไปเปนการกนอยอยางธรรมดา แตเนนหาความสขสนกสนานเพลนเพลนใหไดมากทสดแทน

ซงพฤตกรรมของนกทองเทยวดงกลาวกลายมาเปนลกคาหรอนกทองเทยวทส าคญของการทองเทยวเชงศลปวฒนธรรมหรอการทองเทยวเชงธรรมชาต ผวจยไดรวบรวมงานวจยทเกยวกบการทองเทยวเชงวฒนธรรมนน พบวา การศกษาการทองเทยวเชงวฒนธรรมมการศกษากนมาก การศกษาประเภทกรณศกษาเกยวของกบแหลง

22

ทองเทยวตางๆ ทมความส าคญทางประวตศาสตรและวฒนธรรม โดยศกษาสภาพปจจบน สภาพการคาขาย เอกลกษณของแหลงทองเทยว เชน การทองเทยวเชงวฒนธรรม: กรณศกษาหมบานววลาย อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม (จราวรรณ กาวละ, 2544) จดดงดดความสนใจของนกทองเทยว ในงานวจยของเจนจรา พทธการ (2546) ศกษาแนวทางการพฒนาแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมกรณศกษา: ปราสาทศรขรภม จงหวดสรนทร และกจกรรมการทองเทยวทแหลงทองเทยวจดขนจนเปนงานประจ าป ประเพณและวฒนธรรม นอกจากนน การศกษาเกยวกบการทองเทยวเชงวฒนธรรม นอกจากจะศกษาเรองของแหลงทองเทยวแลว ในสวนของชมชนทอาศยอยรอบบรเวณแหลงทองเทยว มผวจยไวเชนเดยวกน ผวจยพบวา มการศกษาในสวนขององคกรสวนทองถน ทงองคการบรหารสวนต าบล (มณฑรา ยนนาน, 2544; จ ารส ปตตานง, 2541) โดยจ าแนกการศกษาออกเปนการศกษาดานศกยภาพ (มณฑรา ยนนาน, 2544) และการปฏบตงานในการสงเสรม (จ ารส ปตตานง, 2541) ซงพบวา มศกยภาพในการสงเสรมและพฒนางานวฒนธรรมในภาพรวมคอนขางสง แตสมาชกองคการบรหารสวนต าบลหรอประชาชนไมเขาใจบทบาทและหนาทและขาดบคลากรหรอหนวยงานทเกยวของมาใหค าปรกษา ซงสอดคลองกบ งานวจยของ อภศกด ไฝทาค า (2550) พบวา ในการพฒนาจ าเปนตองสรางกระบวนการใหคน หรอ ชมรม หรอองคกรตางๆ เขามามสวนรวมในการพฒนา ควรมก าหนดสงทจะอนรกษและพฒนาอยางเปนรปธรรม การมสวนรวมของประชาชนในชมชนน นมสวนส าคญเปนอยางมากในการจดการทองเทยวเชงวฒนธรรม เนองจากเปนผรบหรอเสยผลประโยชนโดยตรง ดงนน เพอใหแหลงทองเทยวนนมศกยภาพทด จงตองอาศยการมสวนรวมของชมชนดวย การพฒนาการมสวนรวมของชมชนนน สามารถท าไดหลากหลายวธ เชน สรศกด อนแถลงและคณะ (2549) ใชวธการเสวนา แลกเปลยนเรยนร และรวมกนเกบขอมลในดานวถชวต ฮตฮอยประเพณ สงส าคญดานโบราณสถาน โบราณวตถ ทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอม อาหารและยา การแตงกาย รวมถงกระบวนการถายทอดความร สบทอดความรสลกหลาน ซงกระบวนการมสวนรวมของชมชนในครงน ท าใหไดขอมลวฒนธรรม ประเพณ ไดมการทบทวนการสบสานวฒนธรรมทผานมา ไดแนวทางการจดกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวม ชมชนเกดความสนใจตนตว รสกหวงแหนวฒนธรรมและประเพณของตนเอง มการฟนฟประเพณขนมาหลายอยาง และตองการสรางแหลงเรยนรเพอการสบทอดวฒนธรรมใหคงอย แต งานวจยของ ววฒนชย บญญานพงศ (2544) พบวาประชาชนชาวมอญทเกาะเกรดมระดบการมสวนรวมในการอนรกษวฒนธรรมชมชนมอญโดยรวมนนพบวา สวนใหญอยในเกณฑระดบปานกลาง ซงแสดงใหเหนวาชาวมอญยงคงมการสบทอดทางวฒนธรรมไวในทามกลางสงคมทก าลงมความเปลยนแปลงตามกระแสโลกาภวฒน แตชาวมอญทมการศกษาจะม

23

สวนรวมในกจกรรมการของชมชนนอย เนองจากการประกอบอาชพและการมวถชวตททนสมย สอดคลองกบงานวจยของ พชย สขวน (2546) การเปลยนแปลงทางสงคมจากสงคมเกษตรสสงคมทนนยม การเปลยนแปลงดงกลาวท าใหโครงสรางภาคเกษตรประสบปญหาหลายดาน สงผลใหคนในภาคชนบทละทงวถชวตแบบเดมดวยความจ าเปนทางเศรษฐกจ และละทงศลปวฒนธรรมทองถนไปพรอมๆ กน การมสวนรวมในการอนรกษศลปวฒนธรรมทองถนมการเปลยนแปลงไปตามแผนพฒนาเศรษฐกจตามนโยบายของรฐ และมการตดตอนทางวฒนธรรมเนองจากการละทงถนฐานของประชาชน ดงนน ประชาชนจงมสวนรวมในการอนรกษศลปวฒนธรรมทองถนลดลง 2.2 การพฒนาศกยภาพแหลงทองเทยว 2.2.1 ความหมายของศกยภาพ พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน (อางถงใน มณฑรา ยนนาน, 2544) ใหความหมายศกยภาพวา หมายถง อ านาจ และคณสมบตทแฝงอยในสงตางๆ ทอาจท าใหพฒนาหรออาจแสดงใหปรากฏเปนทประจกษได กมลรตน หลาสวงษ (อางถงใน มณฑรา ยนนาน, 2544) ใหความหมายศกยภาพวา หมายถง ความสมบรณทางรางกายและจตใจ ทมความพรอมจะตอบสนองตอสงใดสงหนงทางดานรางกาย ไดแก วฒภาวะ ซงหมายถง การเจรญเตบโตเตมทดานรางกาย และจตใจ ไดแก ความพอใจทจะตอบสนองตอสงเรา หรอพอใจจะกระท าสงตางๆ เพชรนอย มวงงาม (อางถงใน มณฑรา ยนนาน, 2544) กลาววา ศกยภาพ เปนพลงความสามารถทแฝงอย และสามารถทจะท าใหปรากฏได เปนเครองชหรอสะทอนใหเหนศกยภาพในอดต และเปนเครองบงบอกศกยภาพในอนาคต การปรากฏของศกยภาพจะขนอยกบพลงความสามารถของสงนน และบรบททเปนตวขวางและตวเสรม ส านกงานปลดกระทรวงศกษาธการ (2541) ใหความหมายศกยภาพวา หมายถง ความพรอมในดานตางๆ เชน ดานอาคารสถานท วสดอปกรณ บคลากร ภมปญญาทองถน ความสามารถของชมชนและองคกรทองถน สวบลย จ ารญศร (อางถงใน ปรารมภ จ าปาศร, 2545) ใหความหมายค าวาศกยภาพวา หมายถง ระดบความสามารถ ความเพยงพอของปจจยทจะสนบสนนการปฏบตงาน การบรหารและการจดการ ซงไดแก ปจจยดานบคลากร วสดอปกรณ สงอ านวยความสะดวก งบประมาณ ขอมลสารสนเทศและอนๆ ทเกยวของ อมรนทร ศรณยสกล (2550) กลาววา ศกยภาพ คอ อ านาจหรอคณสมบตทแฝงอยในสงตางๆ อาจท าใหพฒนาหรอท าใหปรากฏเปนสงทประจกษได ซง ศกยภาพของบคคลใด หมายถง

24

ความสามารถสงสดทเปนไปไดของบคคลนนถาหากบคคลนนไดรบการบ ารงสงเสรมอยางเตมทและถกทางทงทางกายและทางจตความสามารถทบคคลมอยในขณะนจงยงไมใชศกยภาพของแตละบคคล จงตอง “พฒนาความสามารถ” หรอ “พฒนาสมรรรถนะ” เพอทจะเขาไปใกลศกยภาพของบคคล ไมใช “พฒนาศกยภาพ” เพราะแมแตในคนทเกงมากๆ กยงไมทราบวาบคคลไปไดถงครงศกยภาพของตวบคคลเองแลวหรอยง เนองจากยงไมมใครสรางเครองมอวดศกยภาพ (ความสามารถสงสดทยงไมเกดขน) ของมนษยได แควดความสามารถทมอยแลวในขณะน กยงไมทราบวาผลทวดไดนนตรงกบความเปนจรงหรอไม ดงนน จงควรใชค าวา “พฒนาความสามารถ” หรอ “พฒนาสมรรถภาพ” หรอ “พฒนาสมรรถนะ” ใหเตมศกยภาพ จากความหมายของศกยภาพอางตน สามารถสรปไดวา ศกยภาพ หมายถง ความสามารถในการปฏบตหรอความพรอมของหนวยงาน องคกรทองถน ในด าเนนงาน โครงการ หรอกจกรรมอยางหนงอยางใดใหประสบความส าเรจ โดยมปจจยทจะสนบสนนการปฏบตงาน การบรหารจดการ ซงไดแก ปจจยดานบคลากร วสดอปกรณ สงอ านวยความสะดวก งบประมาณ ขอมลสารสนเทศและอนๆ ทเกยวของ ทอาจท าใหพฒนาหรออาจแสดงศกยภาพใหปรากฏเปนทประจกษได 2.2.2 ปจจยทสงผลตอศกยภาพ สวบลย จ ารญศร (อางถงใน ปรารมภ จ าปาศร, 2545) กลาวไววาปจจยทสงผลตอศกยภาพองคกร ไดแก ปจจยดานบคลากร วสดอปกรณ สงอ านวยความสะดวก งบประมาณ ขอมลสารสนเทศและอน ๆ ทเกยวของ ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต (2533) กลาววาการจดการศกษาทมศกยภาพเหนไดจากความพรอมหรอความสามารถในการบรหารจดการ ทรพยากรและการใชทรพยากรตาง ๆ ตลอดจนระบบบรหารและการจดการ วรเดช จนทศร (2544) ไดน าเสนอสมรรถนะทแสดงถงศกยภาพขององคกรทขนอยกบปจจยอยางนอย 5 ประการ คอ โครงสรางขององคกร, บคลากร, งบประมาณ, วสดอปกรณ เครองมอเครองใช ตลอดจนวทยาการหรอเทคโนโลยทเกยวของกบการด าเนนโครงการ และอาคารสถานท ท าเล ทตง 2.2.3 องคประกอบของศกยภาพ องคประกอบของศกยภาพทางการทองเทยวมดงตอไปน 1) การคมนาคมขนสง 2) ทพกแรม 3) ภตตาคาร และรานอาหาร 4) รานขายของทระลก สนคาพนเมอง OTOP

25

5) การบรการดานการทองเทยว 6) ความปลอดภยของนกทองเทยว 7) การอ านวยความสะดวกใหกบนกทองเทยว 8) การโฆษณาและประชาสมพนธ 9) การจดการบรการอน ๆ ใหกบนกทองเทยว 2.2.4 ศกยภาพทางการทองเทยว ศกยภาพของทรพยากรแหลงทองเทยวพจารณาจาก ทรพยากรทมความเหมาะสมมลกษณะเฉพาะ และคงลกษณะพนถน โดยเนนความส าคญของระบบนเวศ หรอวฒนธรรมของพนทและความดงดดในวามมากนอยเพยงใด เพอใหความส าคญทตาง ๆ กนในแตละปจจยดงน ชนดแหลงทองเทยว พจารณาจากสภาพธรรมชาตของแหลงทองเทยวหรอองคประกอบหลกภายในแหลงทองเทยว โดยเปนแหลงทมสภาพของธรรมชาตด งเดมหรอเปนแหลงทสภาพของธรรมชาตถกดดแปลงตกแตงเปนบางสวนแตยงคงสภาพเดมไวเปนหลกหรอเปนแหลงธรรมชาตทสรางขนโดยการผสมผสาน จ าลอง หรอตกแตงใหม โดยไมมลกษณะทเปนระบบนเวศทถกตองหรอไมสอดคลองเหมาะสมกบสภาพพนทหรอเปนแหลงทสรางเลยนแบบธรรมชาตมคาตอความเปนแหลงทองเทยวเชงนเวศ มาก-นอย ตามล าดบ องคประกอบทเปนเอกลกษณ พจารณาความส าคญของระบบนเวศความสมบรณความหลากหลายลกษณะทหายากและความสมพนธทเปนระบบในพนท ความโดดเดนดานกายภาพ คอ มความโดดเดนมาก มลกษณะเปนสญลกษณชดเจนมความแปลกแตกตางจากทว ๆ ไป รวมทงสภาพทมความสวยงามของธรรมชาต (ทศนยภาพและองคประกอบ) วามระดบความงาม มความดงดดใจรวมถงความเหมาะสมในการจดกจกรรมเชงนเวศอยางไร มองคประกอบทางดานธรรมชาต ประวตศาสตร และวฒนธรรมทผสมผสานหรอเพมความดงดดใจมากนอยเพยงไร ดงนน ศกยภาพดานการทองเทยว จงหมายถง สาระทเปนแกนแทจรงของแหลงทองเทยว ซงนบเปนคณคาหรอความส าคญทมอย อนจะยงผลเปนสงดงดดใจนกทองเทยว เปนสงสรางความประทบใจแกนกทองเทยว และเปนสงตอบสนองความสนใจหรอความตองการของนกทองเทยว (กระทรวงการทองเทยวและกฬา, 2547)

26

2.2.5 การประเมนศกยภาพการทองเทยว ในสวนของการประเมนศกยภาพของประเทศไทยนน มหนวยงานหลกทใหความส าคญในเรองการทองเทยว คอ ส านกงานพฒนาการทองเทยว กระทรวงการทองเทยวและกฬา (สถาบนวจยสภาวะแวดลอม จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2549) ไดก าหนด ความส าคญของมาตรฐานคณภาพแหลงทองเทยวดานตางๆ ทง 9 ดานดงน 1. มาตรฐานคณภาพแหลงทองเทยวทางธรรมชาต (Natural Attraction Standard)

2. มาตรฐานคณภาพแหลงทองเทยวทางประวตศาสตร (Historical Attraction Standard)

3. มาตรฐานคณภาพแหลงทองเทยวทางวฒนธรรม (Cultural Attraction Standard) 4. มาตรฐานคณภาพแหลงทองเทยวเชงนเวศ 5. มาตรฐานคณภาพแหลงทองเทยวทางศลปะวทยาการ (Arts and Sciences

EducationalAttraction Standard) 6. มาตรฐานคณภาพแหลงทองเทยวเพอนนทนาการ (Recreational Attraction

Standard) 7. มาตรฐานคณภาพแหลงทองเทยวเชงสขภาพน าพรอนธรรมชาต 8. มาตรฐานคณภาพแหลงทองเทยวประเภทน าตก 9. มาตรฐานคณภาพแหลงทองเทยวประเภทชายหาด

มาตรฐานคณภาพแหลงทองเทยวทางประวตศาสตร (Historical Attraction Standard) หมายถง แหลงทองเทยวทางประวตศาสตรทมองคประกอบ 3 ประการ คอ ศกยภาพในการดงดดใจดานการทองเทยว ศกยภาพในการรองรบดานการทองเทยว และการบรหารจดการ ทงนในแตละองคประกอบจะมหลกเกณฑและดชนชวดในการพจารณาความมศกยภาพความมประสทธภาพ และความมคณภาพเพอใชในการประเมนมาตรฐานของแหลงทองเทยวทางประวตศาสตรนนดวย ดชน (Index) หมายถง ปจจยหรอตวแปรทถกก าหนดขนมาเพอใชก าหนดคณลกษณะขององคประกอบของแหลงทองเทยว ตวชวด (Indicator) หมายถง ปจจยหรอตวแปรทก าหนดขนเพอแสดงถงคณสมบตของแตละดชนซงตวชวดในการประเมนมาตรฐานคณภาพแหลงทองเทยวทางประวตศาสตรมทงทอยในรปของคาเชงคณภาพหรอในรปของคาเชงปรมาณ กรอบแนวคดและการก าหนดเกณฑมาตรฐานคณภาพแหลงทองเทยวทางประวตศาสตรการทนกทองเทยวจะเลอกเขาไปเยยมชมในแหลงทองเทยวใดนน แหลงทองเทยวนนจะตองมความดงดดใจและความนาสนใจอยในระดบทกอใหเกดความพงพอใจแกนกทองเทยวได ซงศกยภาพใน

27

การดงดดใจส าหรบแหลงทองเทยวทางประวตศาสตร ประกอบดวยหลายปจจย ไดแก คณคาทางประวตศาสตร ความเปนเอกลกษณของแหลงทองเทยว ความสวยงามของแหลงทองเทยว ความสะดวกในการเขาถง ความปลอดภย และความสามารถในการจดกจกรรมการทองเทยว เปนตน นอกจากองคประกอบดานศกยภาพในการดงดดใจ แหลงทองเทยวควรมศกยภาพในการรองรบดานการทองเทยวดวย ไมวาจะเปนในดานการพฒนาสงอ านวยความสะดวกขนพนฐาน และการสนบสนนทางดานนโยบาย ดานงบประมาณ และดานบคลากร จากหนวยงานภาครฐ ภาคเอกชน และองคกรทองถน ซงจะท าใหแหลงทองเทยวสามารถด ารงอยไดอยางมประสทธภาพ อยางไรกตาม การทแหลงทองเทยวจะสามารถด ารงอยไดนน การบรหารจดการเปนองคประกอบหนงทมความส าคญ ทงในดานการจดการดานการอนรกษ การฟนฟสภาพของแหลงทองเทยว การมมาตรการปองกนผลกระทบทอาจเกดขนกบตวแหลงทองเทยว รวมทงการจดการดานการทองเทยว เชน การบรการและการจดกจกรรมทองเทยวทเหมาะสม นอกจากน จากเปาหมายของการทองเทยวเชงประวตศาสตรทเนนการทองเทยวเพอใหนกทองเทยวไดรบความร ความเขาใจตอประวตศาสตรและโบราณคด ภมปญญา และวฒนธรรมของทองถน รวมถงการสรางจตส านกและความรบผดชอบตอการรกษาวฒนธรรมและคณคาของสภาพแวดลอม โดยทชมชนทองถนเขามามสวนรวมตอการบรหารจดการทองเทยวนน ท าใหการก าหนดเกณฑมาตรฐานแหลงทองเทยวในครงนจงใหความส าคญตอการใหความรและการสรางจตส านก รวมทงการจดการดานการมสวนรวมของชมชนทองถนดวยจากแนวคดในการก าหนดมาตรฐานแหลงทองเทยวทางประวตศาสตรดงกลาวขางตน ทางคณะผศกษาจงไดก าหนดองคประกอบพนฐานส าหรบประเมนมาตรฐานแหลงทองเทยวทางประวตศาสตรไว 3ดาน ไดแก องคประกอบท 1 ศกยภาพในการดงดดใจดานการทองเทยว หมายถง การทแหลงทองเทยวมจดดงดดความสนใจหรอมคณคาทางประวตศาสตร ซงสามารถสรางความประทบใจและความพงพอใจใหแกนกทองเทยว เชน ความโดดเดนและความมเอกลกษณ ความงดงามทางสถาปตยกรรมและศลปกรรม รวมถงความมชอเสยงและความเปนทยอมรบทางประวตศาสตรและภมปญญาอนชาญฉลาดของคนในอดต อกทงศกยภาพทางกายภาพและการจดกจกรรมดานการทองเทยว ไดแก การเขาถงแหลงทองเทยว ความปลอดภย และความหลากหลายของกจกรรมการทองเทยวกเปนอกสวนหนงทมความส าคญในการดงดดใจใหนกทองเทยวเขาไปเยอนแหลงทองเทยวอกดวย ส าหรบองคประกอบดานศกยภาพในการดงดดใจดานการทองเทยวของแหลงทองเทยวทางประวตศาสตร มหลกเกณฑในการพจารณา 2 ดาน ไดแก 1. คณคาทางประวตศาสตร ประกอบดวย 8 ดชนชวด ไดแก

28

1) ความส าคญทางประวตศาสตร 2) หลกฐานทางโบราณคด 3) ความเปนเอกลกษณของยคสมย 4) ความเปนเอกลกษณทางกายภาพของแหลงประวตศาสตร 5) ความสมบรณและความสวยงามทางสถาปตยกรรม 6) ความสมบรณและความสวยงามทางศลปกรรม 7) ความมชอเสยงและความเปนทยอมรบของแหลงประวตศาสตร 8) ความผกพนตอทองถน 2. ศกยภาพทางกายภาพและการจดกจกรรมการทองเทยว ประกอบดวย 4 ดชนชวด ไดแก 1) การเขาถงแหลงทองเทยว 2) ความปลอดภยดานการทองเทยว 3) ความหลากหลายของกจกรรมการทองเทยว 4) ความตอเนองของการจดกจกรรมการทองเทยว

องคประกอบท 2 ศกยภาพในการรองรบดานการทองเทยว ศกยภาพในการรองรบดานทองเทยว หมายถง องคประกอบตางๆ ทมสวนชวย

เสรมแหลงประวตศาสตรนนๆ ใหมความส าคญ และมความเหมาะสมในการจดการทองเทยว ตวอยางเชน แหลงประวตศาสตรอาจมความดงดดใจดานการทองเทยวสง แตมขอจ ากดสงในการพฒนาสงอ านวยความสะดวกขนพนฐาน ท าใหนกทองเทยวไมนยมเขาไปทองเทยว สงผลใหศกยภาพในการจดการดานการทองเทยวลดลงไปดวย ส าหรบศกยภาพในการรองรบดานการทองเทยว มหลกเกณฑในการพจารณา 2 ดาน ไดแก 1. ศกยภาพในการพฒนาสงอ านวยความสะดวกขนพนฐาน

2. ศกยภาพในการพฒนาการทองเทยวจากปจจยภายนอก องคประกอบท 3 การบรหารจดการ การบรหารจดการแหลงทองเทยว หมายถง ความสามารถในการควบคม

ดแล การด าเนนงานการจดการแหลงทองเทยว โดยมองคประกอบทเกยวของ ไดแก 1) ดานการจดการทองเทยวเพอใหเกดความย งยน ประกอบดวย การจดการดานการอนรกษแหลงทองเทยว และการจดการดานการทองเทยว 2) การจดการดานการใหความรและการสรางจตส านก โดยพจารณาจากการด าเนนงานขององคกรทดแลรบผดชอบพนทในการสรางเสรมจตส า นกและการเรยนรในเรอง

29

คณคาของแหลงประวตศาสตรแกนกทองเทยว เจาหนาทดแลพนท ผประกอบการ และชมชนทองถนทอยโดยรอบแหลงทองเทยว 3) การจดการดานเศรษฐกจและสงคม พจารณาจากการมสวนรวมของชมชนในกจกรรมการทองเทยว โดยการเปดโอกาสใหประชาชนหรอชมชน ไดมสวนรวมในการคด การพจารณาตดสนใจ การด าเนนการและรวมรบผดชอบในการเรองตางๆ ทจะมผลกระทบตอประชาชนหรอชมชนนนๆ รวมทงการกระจายรายไดหรอผลประโยชนสทองถน เกณฑประเมนดานการบรหารจดการแหลงทองเทยวทางประวตศาสตร ม 2 ดาน ไดแก 1. การจดการดานการอนรกษแหลงทองเทยว ประกอบดวย 3 ดชนชวด ไดแก 1) การจดการดานการรกษาสภาพและฟนฟแหลงทองเทยว 2) การจดการดานการใชประโยชนพนท 3) การจดการดานการตดตามและการประเมนการเปลยนแปลงอนเนองมาจากการทองเทยว 2. การจดการดานการทองเทยว ประกอบดวย 5 ดชนชวด ไดแก 1) การจดการดานการบรการและสาธารณปโภคแกนกทองเทยว 2) การจดการดานกจกรรมการทองเทยว 3) การจดการดานการใหความรและการสรางจตส านก 4) ชมชนทองถนมสวนรวมในการบรหารจดการการทองเทยว 5) ชมชนมรายไดจากการทองเทยว การประเมนมาตรฐานคณภาพแหลงทองเทยวทางประวตศาสตร การประเมนมาตรฐานแหลงทองเทยวทางประวตศาสตรสามารถแบงไดเปน 3 องคประกอบ โดยการใหคะแนนจะใหความส าคญกบองคประกอบดานศกยภาพในการดงดดใจดานการทองเทยวมากทสดเนองจากเปนสงดงดดใจทส าคญส าหรบใหนกทองเทยวเขาไปเทยวชม สวนองคประกอบดานการบรหารจดการมความส าคญของคะแนนรองลงมา และองคประกอบดานศกยภาพในการรองรบดานการทองเทยวมความส าคญของคะแนนนอยทสด รายละเอยดของคาคะแนนเตมในแตละองคประกอบ ไดแก องคประกอบ คะแนนเตม 1. ศกยภาพในการดงดดใจดานการทองเทยว 50 คะแนน 2. ศกยภาพในการรองรบดานการทองเทยว 10 คะแนน 3. การบรหารจดการ 40 คะแนน รวม 100 คะแนน จตตานนท ตกล และคณะ (2550) หลกเกณฑทใชประเมนศกยภาพของผลตภณฑการทองเทยว โดยอางองจากศนยบรการวชาการมหาวทยาลย ขอนแกน (2540) ประเมนศกยภาพของ

30

แหลงทองเทยวทศกษาจากภาคสนาม โดยดดแปลงวธการประเมนมาจากสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (2536) และคณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร (2537) โดยมเกณฑการพจารณาศกยภาพของแหลงทองเทยว 6 ปจจย คอ (1) การเขาถง (2) สงอ านวยความสะดวกในการทองเทยว (3) ความส าคญและความดงดดใจของแหลงทองเทยว (4) ชวงเวลาททองเทยวได (5) การรวมกลมแหลงทองเทยว และ (6) ความปลอดภยในชวตและทรพยสน ซงเกณฑท ง 6 ปจจยมความส าคญไมเทากน และไดก าหนดปจจยยอยในการประเมน รวมทงการใหน าหนกความส าคญของแตละปจจย ดงน ปจจยการเขาถง พจารณาจากปจจยยอยในดาน (1) ความสะดวกในการเขาถง เชน มผวถนนทมผวจราจรด ไมหางจากถนนสายหลกมากเกนไป (2) สามารถเขาถงไดโดยการคมนาคมหลายแบบ เชน ทางบก ทางน า มพาหนะรบจางน าเขาสสถานทแหงนนได หรออาจเขาถงไดโดยการเดนเทาอยางเดยว และ (3) ระยะทางของการเขาถงจากจงหวดหรออ าเภอมายงแหลงทองเทยวนน ทงน ปจจยในการเขาถงถอวามความส าคญตอการเยยมเยอนแหลงทองเทยวมากทสด จงใหคาน าหนกดงน (1) การเขาถงดหรอดมาก ให 5 หนวย (2) การเขาถงดมความสะดวกปานกลาง ให 3 หนวย และ (3) การเขาถงควรไดรบการปรบปรง ให 1 หนวย ปจจยดานสงอ านวยความสะดวกในการทองเทยว พจารณาปจจยยอยในดาน (1) ใกลศนยกลางเมองหรอศนยกลางชมชน (2) ทพก (3) ปจจยในการเดนทางตอเขาไปยงแหลงทองเทยว และ (4) สงอ านวยความสะดวกในตวแหลงทอง เทยว เชน รานอาหาร รานขายของทระลก ทจอดรถ ศนยบรการนกทองเทยว หองสขา มนษยสมพนธของเจาหนาทและอน ๆ โดยใหคาน าหนกดงน (1) มสงอ านวยความสะดวกดหรอดมาก ให 4 หนวย (2) มสงอ านวยความสะดวกปานกลาง ให 2 หนวย และ (3) มสงอ านวยความสะดวกทควรไดรบการปรบปรง ให 1 หนวย ปจจยดานความส าคญและความดงดดใจของแหลงทองเทยว พจารณาปจจยยอยในดาน (1) ความส าคญในแงของประประวตศาสตรและโบราณคด (2) ความส าคญในแงศลปวฒนธรรมและประเพณ (3) ความส าคญในแงของศาสนา (4) ความงามตามธรรมชาตหรอโดยฝมอมนษยของแหลงทองเทยวหรอในแงของลกษณะทางนเวศวทยาของแหลงทองเทยว (5) ความเปนเอกลกษณของแหลงทองเทยวนนในภมภาคหรอจงหวด โดยใหคาน าหนก ดงน (1) มความส าคญและมสงดงดดใจดหรอดมาก ให 4 หนวย (2) มความส าคญและมสงดงดดใจ ปานกลาง ให 2 หนวย และ (3) ความส าคญและมสงดงดดใจควรไดรบการปรบปรง ให 1 หนวยปจจยดานชวงเวลาททองเทยวได พจารณาปจจยยอยและใหคาน าหนกดงน (1) สามารถใชบรการไดตลอดป ให 3 หนวย (2) สามารถใชบรการได 8-9 เดอนขนไป ให 2 หนวย และ (3) สามารถใชบรการไดไมเกน 6 เดอนขนไป ให 1 หนวย ปจจยดานการรวมกลมแหลงทองเทยว พจารณาปจจยยอยและใหคาน าหนกดงน

31

(1) มแหลงทองเทยวอน ๆ ตงแต 1 แหงหรอมากกวาตงอยในระยะทางไมเกน 70-100 กโลเมตร (ทางถนน) ให 2 หนวย (2) มแหลงทองเทยวอน ๆ ตงอยในระยะทางไมเกน 100-150 กโลเมตร (ทางถนน) ให 1 หนวย และ (3) ไมมแหลงทองเทยวอน ๆ ต งอยในระยะทาง 150 กโลเมตร (ทางถนน) ให 0 หนวย ปจจยดานความปลอดภยในชวตและทรพยสน พจารณาปจจยยอยในดาน (1) ความปลอด ภยตอชวตและทรพยสนจากโจรผรายและมจฉาชพ (2) ความปลอดภยตอยานพาหนะในการเดน ทาง (3) ความปลอดภยในการเขาถงโดยการเดนเทา และ (4) ความปลอดภยจากสภาพธรรมชาต โดยใหคาน าหนกดงน (1) มความปลอดภยสงตอชวตและทรพยสน ตอยานพาหนะ การเขาถงโดยทางเทา รวมถงปลอดภยจากสภาพธรรมชาต ให 2 หนวย และมความปลอดภยปานกลางตอสงดงกลาว ให 1 หนวย สรปเกณฑการพจารณาศกยภาพของแหลงทองเทยว คอ

ปจจยดาน คาน าหนก การเขาถง 5 หนวย สงอ านวยความสะดวกในการทองเทยว 4 หนวย ความส าคญและความดงดดใจของแหลงทองเทยว 4 หนวย ชวงเวลาททองเทยวได 3 หนวย การรวมกลมแหลงทองเทยว 2 หนวย ความปลอดภยในชวตและทรพยสน 2 หนวย

หลงจากการประเมนศกยภาพของแหลงทองเทยวแลว ไดมการจดล าดบศกยภาพ ของแหลงทองเทยว ออกเปน 3 ระดบคอ

มศกยภาพและความส าคญสง จดเปนแหลงทองเทยวหลกของภมภาคนน ซงหมายความวา หากนกทองเทยวจะมายงภมภาคนน ๆ จะตองนกถงแหลงทองเทยวนกอน ซงในกรณน แหลงทองเทยวดงกลาวตองไดคะแนนตงแตรอยละ 80 หรอมากกวา (16 คะแนนหรอ มากกวา)

มศกยภาพและความส าคญปานกลาง จดเปนแหลงทองเทยวรองของภมภาคนน ๆ ซงหมายความวา นกทองเทยวอาจไปเยยมยงแหลงทองเทยวนนเปนแหงท 2 ในการมาเยอนภมภาคนน ๆ ซงในกรณน แหลงทองเทยวดงกลาวตองไดคะแนนตงแตรอยละ 60-79 (12-16 คะแนน)

มศกยภาพและความส าคญต า จดเปนแหลงทองเทยวบรวารของภมภาคนน ๆ ซงหมาย ความวา เปนแหลงทองเทยวซงอาจตงอยไมไกลนกจากแหลงทองเทยวหลก แตอาจไมอยในแผนการทองเทยวของนกทองเทยว หากมเวลาเหลอหรอเปนทางผานอาจแวะเขาไปเยยมเยยนได ในกรณน มคะแนนการประเมนต ากวารอยละ 60 (ต ากวา 12 คะแนน)

32

กรอบในการประเมนความพรอมของผลตภณฑการทองเทยวในการวจยเรองน ประเมนความพรอมของผลตภณฑการทองเทยวโดยดดแปลงจากกรอบการประเมนความพรอมของแหลงทองเทยวของกระทรวงการทองเทยวและกฬา (2547) โดยประเมนใน 5 องคประกอบยอยเชนเดยวกนคอ สภาพการเขาถง ,สงอ านวยความสะดวก, สภาพแวดลอม ,ขอจ ากดในการรบนกทองเทยว และความมชอเสยงของผลตภณฑการทองเทยว

ส าหรบเกณฑการประเมนความพรอมของผลตภณฑการทองเทยวในแตละองคประกอบสรปไดดงน

1) สภาพการเขาถง (เสนทางคมนาคม) หมายถง สภาพการคมนาคมไปสแหลงทองเทยวหรอกจกรรมการทองเทยวนน ๆ มความสะดวกสบาย เหมาะตอการเดนทางทองเทยวมากนอยเพยงใด โดยพจารณาจากระยะทางจากจดศนยกลางการทองเทยวมาสแหลงทองเทยวหรอกจกรรมการทองเทยว เชน ระยะทางจากตวเมอง ซงจะเปนศนยกลางการทองเทยวของพนทนน เปนตน พจารณาจากลกษณะการเดนทางวาเปนอยางไร เชน โดยรถยนต เรอ หรอการเดนเทา สภาพของเสนทางเอออ านวยตอการเดนทางมากนอยเพยงใด มสภาพเปนถนนคอนกรต ลาดยาง ลกรง หรอถนนดน ถาเปนแมน าล าคลอง ตองใชเรอหรอแพ มสงกดขวางหรอไม และถาเปนทางเทา สภาพทางเดนดหรอไม ระยะทางเดนเหมาะกบนกทองเทยวเพยงใด การจดหาพาหนะสะดวกหรอยาก และคาวาจางแพงหรอถก เปนตน 2) สงอ านวยความสะดวก หมายถง สงบรการขนพนฐานตาง ๆ ทจ าเปนตอการทองเทยว และระบบสาธารณปการ ซงมอยในแหลงทองเทยวหรอกจกรรมการทองเทยวนน ๆ ทนกทองเทยวสามารถจะใชไดอยางสะดวกสบายมากนอยเพยงใด เชน ทพกแรม รานอาหารและเครองดม สถานเรงรมย สถานบรการอน ๆ ระบบไฟฟา ประปา โทรศพท สถานรกษาพยาบาล สถานต ารวจ หรอระบบรกษาความปลอดภย เปนตน สงเหลานจะพจารณาทงปรมาณและคณภาพ ควบคกนไป และถาหากในบรเวณแหลงทองเทยวหรอกจกรรมการทองเทยว นนไมมสงอ านวยความสะดวกอยางครบถวน กจะพจารณาถงความสะดวกและความใกลไกลทจะไปอาศยใชบรการสงอ านวยความสะดวกจากแหลงชมชนขางเคยงไดยากงายเพยงใด 3) สภาพแวดลอม หมายถง สงรอบตวของแหลงทองเทยวหรอกจกรรมการทองเทยวทรวมตงแตสภาพทางภมศาสตร ระบบนเวศ และสภาพอน ๆ เชน สภาพทางกายภาพ สภาพอากาศ กลน เสยง ควน สภาพน าตามแหลงน าขนขนหรอใสสะอาด และความสะดวกอน ๆ ซงสงเหลานจะเกดขนไดทงในบรเวณแหลงทองเทยวหรอกจกรรมการทองเทยว เอง และบรเวณขางเคยง หากสภาพแวดลอมเกดเปนปญหาจนเปนไปในลกษณะมลภาวะยอมจะสงผลใหแหลงทองเทยวหรอกจกรรมการทองเทยวเกดสภาพเสอมโทรม ลดคณคา และลดความประทบใจตอนกทองเทยว

33

4) ขอจ ากดในการรบนกทองเทยว หมายถง อปสรรคหรอขอขดของในการใชสถานทแหงนนเปนแหลงทองเทยวหรอกจกรรมการทองเทยว เชน ขอจ ากดดานพนททสามารถรองรบนกทองเทยวไดครงละไมมาก ถามนกทองเทยวมากในทพก น าประปา ไฟฟา จะบรการไดไมเพยงพอ ปญหาความปลอดภยตอนกทองเทยว ปญหาผกอการราย ขอจ ากดเปนเขตหวงหามของราชการหรอเอกชน เปนตน 5) ความมชอเสยงของผลตภณฑการทองเทยว หมายถง ความเปนทรจกแพรหลายของแหลงทองเทยวหรอกจกรรมการทองเทยวนน ๆ ในกลมนกทองเทยวโดยทวไปในปจจบน ซงไดจากการออกแบบสอบถามนกทองเทยว ธรกจทองเทยว และวดจากปรมาณจ านวนนกทองเทยวในแหลงทองเทยวแตละแหงหรอกจกรรมการทองเทยวแตละกจกรรม

อทธวตร ศรสมบต , คนงนตย ไสยโสภณ และพระศกด วรฉตร (2550) ไดใชเกณฑการประเมนแหลงทองเทยวเชงพทธ โดยมองคประกอบพนฐาน 2 องคประกอบ รายละเอยด ดงตารางท 1 ตารางท 1 ศกยภาพในการดงดดใจในการทองเทยวเชงพทธ

เกณฑ ดชนชวด รายละเอยด 1. คณคาและความศรทธาตอแหลงทองเทยวเชงพทธ

1. ประวตศาสตรและความเปนมาของแหลงทองเทยวเชงพทธ

พจารณาจากความสมพนธของแหลงทองเทยวเชงพทธกบเหตการณหรอบคคลทมความส าคญทางประวตศาสตรในระดบตางๆ ทงในระดบทองถน ระดบจงหวด ระดบภมภาค ระดบชาตและระดบนานาชาต

2. ความเปนเอกลกษณของแหลงทองเทยวเชงพทธ

พจารณาจากความเปนตวอยางของสงกอสรางหรอวตถโบราณคดทพบไดยากในแหลงทองเทยว

3. ความมชอเสยงของแหลงทองเทยวเชงพทธ

พจารณาจากระดบความมชอเสยงและเปนทรจกของแหลงทองเทยวเชงพทธในระดบตางๆ ทงในระดบทองถน ระดบจงหวด ระดบภมภาค ระดบชาตและระดบนานาชาต รวมทงความนยมมาเยยมชมของนกทองเทยว

34

ตารางท 1 ศกยภาพในการดงดดใจในการทองเทยวเชงพทธ (ตอ)

เกณฑ ดชนชวด รายละเอยด 4. ความเกาแกและ

ทรงคณคา พจารณาจากอายและความศรทธาของแลงทองเทยวเชงพทธ ในการเดนทางมาเทยวแหลงทองเทยวเชงพทธของพทธศาสนกชน

5. สถานภาพของแหลงทองเทยวเชงพทธ

พจารณาจากการจดประเพณและทมาของศรทธาในการสรางแหลงทองเทยวเชงพทธ

6. การจดกจกรรมของแหลงทองเทยวเชงพทธ

พจารณาจากความตอเนองของกจกรรมทวดและสอดคลองกบประเพณ ความเชอ ของพทธศาสนกชน

2. คณคาทางกายภาพ 1. ความสวยงามทางสถาปตยกรรมและจตรกรรม

พจารณาจากความสมบรณของโครงสราง ดานองคประกอบและความสวยงามทางสถาปตยกรรมและจตกรรม

2. สภาพบรบทและทตง พจารณาจากความสวยงามบรบทโดยรอบของแหลงทองเทยวเชงพทธ เชน ภเขา แมน า เปนตน

3. ทตงและการเขาถง พจารณาจากความยากล าบากในการเขาถงแหลงทองเทยวเชงพทธ ไดแก ความลาดชนและคดเคยวของถนน ความสะดวก

4. การดแลรกษาความปลอดภย

พจารณาจากการมระบบการดแลความปลอดภยใหนกทองเทยว เชน มปายบอก มเจาหนาทใหค าแนะน าและเหตการณทเคยเกดขนในอดต

3. คณคาทางสงคม 1. ความผกพนตอทองถน พจารณาจากความสมพนธของแหลงทองเทยวเชงพทธกบชมชนทองถน เชน การมประเพณ ความเชอ ต านาน นทานพนบาน เปนตน

35

ตารางท 1 ศกยภาพในการดงดดใจในการทองเทยวเชงพทธ (ตอ)

เกณฑ ดชนชวด รายละเอยด 2. การเปนทยอมรบ พจารณาจากการยอมรบของบคคลทวไปถง

ความส าคญของแหลงทองเทยวเชงพทธในระดบตางๆ ทงในระดบทองถน ระดบจงหวด ระดบชาตและระดบนานาชาต

ตารางท 2 ศกยภาพในการรองรบการทองเทยว

เกณฑ ดชนชวด รายละเอยด 1. ศกยภาพในการพฒนาสงอ านวยความสะดวกขนพนฐาน

1. บรรยากาศ พจารณาจากการจดการสภาพแวดลอมภายในบรเวณแหลงทองเทยวเชงพทธ มความเหมาะสมตอการสงเสรมการปฏบตแนวพทธ

2. สถานท พจารณาจากการจดการดานสาธารณปโภค เชน ถนนภายในแหลงทองเทยวเชงพทธ ระบบน า ระบบไฟฟา หองน า สถานทพก มความเหมาะสมกลมกลนกบสภาพพนท สะอาดและมทเกบขยะเปนสดสวน

3. รานอาหาร รานคา พจารณาจากการมสถานทจ าหนายสนคาและอาหารส าหรบรบประทาน มการจดการดานอาหารทถกสขลกษณะ มการจดเกบและก าจดของเสยอยางถกวธ

36

ตารางท 2 ศกยภาพในการรองรบการทองเทยว (ตอ)

เกณฑ ดชนชวด รายละเอยด 4. สถานทส าหรบบรการ

นกทองเทยว พจารณาการจดการแหลงบรการส าหรบนกทองเทยวไดศกษาและบรการ เชน พพธภณฑ รานคา รานอาหาร รานขายสนคาทระลก

5. การประชาสมพนธ มแหลงขอมลและมเจาหนาทคอยใหความรเกยวกบความส าคญของแหลงทองเทยว เชงพทธแกนกทองเทยว

2. ศกยภาพในการพฒนาการทองเทยวเชงพทธจากภายนอก

1. องคกรภายในชมชน สนบสนนการบรหารจดการ

พจารณาจากความรวมมอสนบสนนก าลงคนและงบประมาณการพฒนาและการจดกจกรรมของแหลงทองเทยวเชงพทธภายในชมชน

2. องคกรระดบต าบลสนบสนนการบรหารจดการ

พจารณาจากความรวมมอสนบสนนก าลงคนและงบประมาณการพฒนาและการจดกจกรรมของแหลงทองเทยวเชงพทธในระดบต าบล

3. องคกรระดบจงหวด สนบสนนการบรหารจดการ

พจารณาจากความรวมมอสนบสนนก าลงคนและงบประมาณการพฒนาและการจดกจกรรมของแหลงทองเทยวเชงพทธในระดบจงหวด

37

ตารางท 2 ศกยภาพในการรองรบการทองเทยว (ตอ)

เกณฑ ดชนชวด รายละเอยด 4. องคกรระดบชาตสนบสนน

การบรหารจดการ พจารณาจากความรวมมอสนบสนนก าลงคนและงบประมาณการพฒนาและการจดกจกรรมของแหลงทองเทยวเชงพทธในระดบชาต

5. องคกรระดบนานาชาตสนบสนน การบรหารจดการ

พจารณาจากความรวมมอสนบสนนก าลงคนและงบประมาณการพฒนาและการจดกจกรรมของแหลงทองเทยวเชงพทธจากชาวตางชาต

* หมายเหต ระดบทองถน คอ กลมองคกรทองถน ระดบจงหวด คอ องคการบรหารจงหวด และหนวยงานภาครฐ และภาคเอกชน ระดบชาต คอ กระทรวงการทองเทยวแหงประเทศไทย และหนวยงานอนๆ ของภาครฐ ระดบนานาชาต คอ องคการการทองเทยวโลก (WTO) และอางองจากสภาสถาบนราชภฏ (2543) บรษท เทสโก จ ากด และคณะสถาปตยกรรมศาสตร(2545) ในการประเมนศกยภาพของแหลงทองเทยว โดยใชเกณฑเดยวกนคอ พจารณาจาก (1) ความส าคญของสถานททองเทยว (2) กจกรรมเสรมในแหลงทองเทยว (3) ความเกาแกททรงคณคาของโบราณ สถาน และ (4) สนทรยภาพ นอกจากน กระทรวงการทองเทยวและกฬา (2547: 69) ไดก าหนดเกณฑประเมนศกยภาพในตวเองดานการทองเทยวหรอคณคาของแหลงทองเทยว ซงสอดคลองกบเกณฑการประเมนของสภาสถาบนราชภฏ (2543) บรษท เทสโก จ ากด และคณะสถาปตยกรรมศาสตร (2545) ดงตารางท 3

38

ตารางท 3 เกณฑการประเมนศกยภาพของแหลงทองเทยว

ชอตวแปร เกณฑ/คะแนน คะแนนเตม 1. ระดบความส าคญของสถานททองเทยว นานาชาต = 3

ประเทศ = 2 ทองถน = 1

3

2. กจกรรมเสรมในแหลงทองเทยว ม = 1 ไมม = 0

1

3. ความเกาแกททรงคณคา ม = 1 ไมม = 0

1

4. สนทรยภาพ ดงดดใจมาก = 3 ดงดดใจปานกลาง = 2 ดงดดใจนอย = 1

3

คะแนนดบรวม 8 ทมา: กระทรวงการทองเทยวและกฬา (2547: 69)

การประเมนใหน าคะแนนดบทรวมไดมาจดกลมและประเมนคาเปน 3 ระดบ ดงน

คะแนนดบรวม ศกยภาพของแหลงทองเทยว ระดบคะแนน 17 – 8 สง 5 5 – 6 กลาง 3 2 – 4 ต า 1

กฤษฎา พณศร และคณะ (2550) ใชหลกการประเมนศกยภาพแหลงโบราณสถาน ซง

ประกอบดวย การด าเนนการตอไปน 1. การวเคราะหทรพยากรการทองเทยวเพอประเมนศกยภาพและจดระดบ 2. การประเมนขดความสามารถในการรองรบนกทองเทยว 3. การแบงเขตการใชประโยชนในแหลงทองเทยว 4. การควบคมดแลรกษาทรพยากรการทองเทยว

39

1. การวเคราะหทรพยากรการทองเทยวเพอประเมนศกยภาพและจดระดบ การวเคราะหทรพยากรการทองเทยวเพอประเมนศกยภาพและจดระดบทรพยากรในแหลง

ทองเทยว หมายถง การวเคราะหหาจดเดนทมเอกลกษณของทรพยากรภายในแหลงทองเทยวเพอจะไดวเคราะหความเหมาะสมตอการก าหนดแนวทางการจดกจกรรมการทองเทยว โดยมขนตอนดงน (1) ขนตอนการวเคราะหทรพยากรการทองเทยว โดยเรมตนดวยการส ารวจขอมล เกยวกบทรพยากรทองเทยวในพนท เพอประกอบการตดสนใจ ในการก าหนดทศทาง การด าเนนงาน โดยการส ารวจแหลงทองเทยวในพนทวามทรพยากรการทองเทยวอะไรบาง เปนทรพยากรการทองเทยวประเภทใด และมสภาพเปนอยางไร

ทรพยากรการทองเทยวทไดจากการส ารวจมคณลกษณะและความเหมาะสมทแตกตางกนตามศกยภาพของแหลงทองเทยว แหลงทองเทยวทมศกยภาพสงสด จงควรไดรบการจดการ ทถกวธ สวนแหลงทมศกยภาพนอย ควรไดรบการพจารณาในดานรปแบบ และการจดการ ทท าใหสามารถรองรบการทองเทยวทเหมาะสมกบแหลงทองเทยว มระบบการจดการ ทสามารถเออประโยชน และตอบสนองความตองการโดยรวมของประเทศ

(2) ขนตอนการประเมนศกยภาพและจดระดบของทรพยากรภายในแหลงทอง เทยว ประกอบดวยขนตอนดงน

การก าหนดตวชวดเพอพฒนาศกยภาพของแหลงทองทองเทยว โดยก าหนด ระดบการใหคะแนน 5-1 จากมากทสดถงนอยทสด ดงตวอยางตวชวด ตอไปน 1) ชนดของแหลงทองเทยว เปนการพจารณาสภาพทวไปของแหลงทองเทยว ความเกยวเนองของระบบนเวศในพนท โอกาสในการจดกจกรรมทองเทยว เชน ก าหนดให แหลงทองเทยวธรรมชาตหรอวฒนธรรมทสมบรณไดคะแนนเทากบ 5 และแหลงทองเทยว ทตองมการปรบปรงแกไขสภาพของพนทเลกนอยเพอรองรบการทองเทยวไดคะแนนเทากบ 4 เปนตน 2) ลกษณะของแหลงทองเทยว เปนการพจารณาจากสภาพโดยทวไปใน 3 ปจจย คอ ระบบนเวศภายในแหลงทองเทยว ความโดดเดนและเปนเอกลกษณ และการมองค ประกอบ ทหลากหลาย เชน มโบราณสถานภายในแหลงทองเทยวทางธรรมชาต มความเหมาะสม ของทรพยากรในการจดกจกรรมการทองเทยว ไดคะแนน 5 เปนตน 2. การประเมนขดความสามารถในการรองรบนกทองเทยว

การเจรญเตบโตอยางรวดเรวของการทองเทยวยอมท าใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอมสงคมและวฒนธรรมการจดการการทองเทยวเพอไมใหมผลกระทบตอสงแวดลอมรวมทงสงคม และวฒนธรรม จงตองค านงถงขดความสามารถในการรองรบนกทองเทยวของพนท เพอไมใหเกด

40

ผลกระทบ ทางลบมากจนเกนไป เชน ปญหาความแออดความคบคง เสยงรบกวน ขยะตกคาง เปนตน ขดความสามารถในการรองรบนกทองเทยว (Carrying Capacity) หมายถง ปรมาณของนกทองเทยว รปแบบกจกรรมการทองเทยวและระดบการพฒนา สงอ านวย ความสะดวกทแหลงทองเทยวแตละแหลงจะสามารถรองรบได โดยไมกอใหเกด การเปลยนแปลงในระบบนเวศและการลดลงของคณภาพ ประสบการณ หรอนนทนาการ ทนกทองเทยวควรจะไดรบจากการไปเยอนแหลงทองเทยวนน ๆ

การประเมนขดความสามารถในการรองรบนกทองเทยวควรพจารณาปจจยส าคญ 3 ดาน ดงน

1) ขดจ ากดทางสภาพแวดลอม หมายถง ขดความสามารถในการรกษาดล ระหวางสภาพแวดลอมทางกายภาพกบจ านวนนกทองเทยวในบรเวณแหลงทองเทยว ซงถาขาดความสมดลจะกอใหเกดผลกระทบตอแหลงทองเทยวไดโดยไมกอใหเกดการเปลยน แปลงดานสภาพแวดลอมทางกายภาพและระบบนเวศและไมท าใหประสบการณทนกทองเทยวจะไดรบลดนอยลง

2) ขดจ ากดทางการตลาด หมายถง ขดความสามารถในการรองรบตลาดการทองเทยว ซงเปนความสามารถในการรกษาดลระหวางปรมาณนกทองเทยวกบกจกรรมและสงอ านวยความสะดวกตาง ๆ ทรองรบนกทองเทยว ซงมผลกระทบตอนกทองเทยวเชงจตวทยา เชน จ านวนนกทองเทยวทเพมมากขนจนถงจดวกฤต ท าใหนกทองเทยวเกดความรสกวาประสบการณทไดรบดอยคณภาพ เชน รถตดบรเวณทางเขาแหลงทองเทยว เนองมาจากถนนแคบและมรถจ านวนมากทพกแรมไมเพยงพอทจะรองรบปรมาณนกทองเทยว เปนตน

3) ขดจ ากดของชมชน หมายถง ขดความสามรถในการรองรบนกทองเทยวของชมชนซงหากมจ านวนนกทองเทยวมากเกนไป จะเกดผลกระทบตอประชาชนในทองถน เชน ความหนาแนนของพนทใชสอยในชมชน เชน ในรานอาหาร รานคา เปนตน

3. การก าหนดเขตการใชพนทหรอเขตการจดการในแหลงทองเทยว บรเวณแหลงทองเทยวแตละแหงจ าเปนตองมการก าหนดเขตการใชพนทเพอประโยชน

ตางๆ (Zoning) หรอเพอการจดการ (Management Zone) ใหเหมาะสมตามสภาพและขนาดของทรพยากรทจะรองรบปรมาณนกทองเทยว และกจกรรมการทองเทยวทจะเกดขน โดยสามารถปองกนผลกระทบทจะมผลตอระบบนเวศโดยรวมดวยโดยมแนวทางการด าเนนการตอไปน

1) การจดใหมเขตบรการหรอศนยบรการนกทองเทยว (Visitor Center) ในแหลง ทองเทยวเขตบรการหรอศนยบรการนกทองเทยวควรจดอยในบรเวณทมความเหมาะสม และเปนพนทราบมากพอทจะจดสงอ านวยความสะดวกศนยบรการนกทองเทยวท าหนาทเปนศนยกลางในการใหบรการขอมลและความรแกนกทองเทยว มการจดท าโปรแกรมสงความหมาย (Interpretation

41

Programs) อนจะเสรมสรางจตส านกทดตอการอนรกษทรพยากรทองเทยว จดใหมเอกสารสงพมพทจ าเปนตอการศกษาเรยนรจดใหมนทรรศการแผนปายบรรยายตามจด ทองเทยวตาง ๆแนะน าและอธบายเกยวกบระบบนเวศของสงตาง ๆ ทนกทองเทยวพบเหน ตลอดจนความส าคญของโบราณ สถานตาง ๆ ในแหลงทองเทยวศนยบรการนกทองเทยวควรตงอยในบรเวณทพบเหนไดงาย โดยมรปแบบ ของสถาปตยกรรมทเปนเอกลกษณสงเสรมและกลมกลนกบสภาพแวดลอม และสามารถ อางองต าแหนงทตงไดงาย เชน อยบนเสนทางหลกหรออยใกลเสนขอบพนท รมแมน า หรออยใกลอนสาวรย เปนตน ศนยบรการนกทองเทยวควรเขาถงไดสะดวก ทงโดยทางเทา และทางรถยนตโดยค านงถงความปลอดภยและสงอ านวยความสะดวกอน ๆ เชน ทจอดรถ ปายบอกทาง พนทของศนย บรการนกทองเทยวประกอบดวย สวนใหบรการขาวสาร และสวนใหบรการนกทองเทยว เชน พนทพกคอย พนทขายของทระลก หองน า-หองสขา หองบรรยาย ทรบฝากของและส านกงาน

2) การจดเขตกจกรรมการใชประโยชนของนกทองเทยวควรก าหนดไวในบรเวณพนท ทมความทนทานและไมเปราะบางจนเกดผลกระทบตอระบบนเวศแหลงทองเทยวทเปนโบราณสถานควรจ ากดอยในเขตทจะไมท าใหเกดผลกระทบตอโบราณสถานการจดเขตกจกรรม การใชประโยชนควรมการควบคมนกทองเทยวทจะเขาไปใชประโยชนไมใหเกนขดความสามารถในการรองรบของพนท ตลอดจนควบคมไมใหนกทองเทยวประกอบกจกรรมในรปแบบทไมเหมาะสม โดยการออกกฎระเบยบจ ากดจ านวนนกทองเทยว เสนทาง ระยะเวลา ในการใชประโยชน รวมทงการก าหนดใหมเจาหนาทคอยตรวจตราดแลพนท ตลอดเวลาทเปดบรการ

3) การจดเขตสงวนหรอบรเวณพนททมความเปราะบางดานนเวศ พนททมความ เปราะบาง ทางดานนเวศควรจดไวเปนเขตพนทอนรกษทจ าเปนตองมการควบคม การใช ประโยชนอยางเขมงวด เชน การควบคมไมใหนกทองเทยวเขาไป ในเขตพนทโบราณสถาน ทยงไมไดรบการอนรกษและอาจหกพงไดงาย เปนตน

4. การควบคมดแลรกษาทรพยากรการทองเทยว การควบคมดแลรกษาทรพยากรการทองเทยวในแหลงทองเทยว เปนการควบคม การ

พฒนาพนทแหลงทองเทยวทางกายภายใหเหมาะสมกบวฒนธรรมในพนท การรกษา ความเปนระเบยบเรยบรอย และการมระบบปองกนและก าจดมลภาวะทเหมาะสม ไดแก มลภาวะทางเสยง ทางอากาศ ทางชวภาพ ขยะมลฝอย รวมตลอดถงมลภาวะ ทางทศนยภาพ หรอทบางคน เรยกวา “ทศนอจาด” กลาวคอทศนยภาพของสงกอสรางใหม ทขดแยงหรอไมกลมกลนกบสภาพแวดลอม (รสกา องกร, 2547 : 5-9)

42

ภาวะทางอากาศ ภาวะมลพษทางอากาศ (Air Pollution) หมายถง ภาวะทอากาศมการเจอปนของสารหรอสงปนเปอนในปรมาณทมากพอ ท าใหอากาศเสอมคณภาพเปนอนตรายตอมนษย สตว และพชมลสาร (Pollutant) ทปนเปอนอยในอากาศมทงในรปของแขง ฝ นละออง ไอระเหยหรอกาซ รวมทงกลน เขมา ควน สารกมมนตรงส สารประกอบไฮโดคารบอน ปรอท ตะกว ออกไซดของไนโตรเจน และคารบอน เปนตน แหลงก าเนดมลภาวะทางอากาศ 1. การเผาไหมเชอเพลงของกจกรรมตางๆ ไดแก รถยนต การเผาขยะมลฝอย การผลตกระแสไฟฟาโดยใชถานหนเปนเชอเพลง เปนตน ซงท าใหเกดกาซตางๆ เชน กาซซลเฟอรไดออกไซด กาซไนโตรเจนไดออกไซด กาซคารบอนมอนอกไซด ขเถา และออกไซดของโลหะ เปนตน 2. การฟงกระจายของฝ นละอองและอนภาพตางๆ จากกจกรรมผสม บด โม การกอสรางและการขนสงวสดและสนคา 3. โรงงานอตสาหกรรมผลตหรอแปรรปวตถดบ ไดแก การผลตสารเคม กระดาษปย เหลกกลา อลมเนยม เปนตน ซงอาจมการปลอยสารพษออกมาเชน กาซไฮโดรเจนซลไฟด ออกไซตของซลเฟอรแอมโมเนย ไอตะกว สารหน เปนตน 4. การเกษตร เชน การเผาพนทท าการเกษตร การฉดพนสารเคม ท าใหเกดสารมลพษจ าพวก สารหน สารตะกว ควนและขเถา เปนตน 5. เตาปฏกรณ เชน การผลตกระแสไฟฟา การทดลองระเบดนวเคลยร เปนตน ท าใหเกดฝ นละอองของยเรเนยม 6. แหลงก าเนดจากธรรมชาต เชน ไฟปา การเกดปฏกรยาชวเคม ไดแก การเนาเปอยและหมกของสารอนทรยในน า ดน จะท าใหเกดกาซมเทน คารบอนไดออกไซด แอมโมเนย เปนตน ผลกระทบจากภาวะมลพษทางอากาศ 1. เปนอนตรายตอสขภาพของมนษย โดยเฉพาะระบบหายใจ มะเรงผวหนง ระบบประสาท และอาจสะสมในเนอเยอรางกาย 2. สารพษทระบายออกสบรรยากาศ บางชนดคงตวอยในบรรยากาศไดเปนเวลานาน และแพรกระจายออกไปไดไกล บางชนดเปนปฏกรยาตอกนและเกดเปนสารใหมทเปนอนตราย 3. ท าใหเกดฝนกรด โดยกาซซลเฟอรไดออกไซดซงเกดจากการเผาไหมของเชอเพลงทมสารก ามะถนเจอใน เมอท าปฏกรยารวมตวกบน าและกลนตวเปนฝน จะมฤทธเปนกรดซงเปนอนตรายตอสงมชวตและสงกอสราง 4. ท าใหเกดปรากฎการณเรอนกระจก (Greenhouse Effect) เกดจากกาซคารบอนมอนอกไซด คารบอนไดออกไซด กาซมเทน ออกไซดของไนโตรเจน โอโซน และสารคลอโรฟลออโรคารบอน

43

(CFC) เมอลอยขนไปบนชนบรรยากาศ จะปกคลมมใหรงสความรอนจากผวโลกระบายขนสบรรยากาศระดบสงขนได ท าใหเกดการสะสมความรอนของผวโลก การปองกนและแกไขภาวะมลพษทางอากาศ 1. ลดสารภาวะมลพษทางอากาศจากแหลงก าเนด โดยการเปลยนแปลงคณภาพเชอเพลง ใชเครองยนตทมมลพษนอย ปรบปรงกระบวนการผลต และลดมลพษจากยานพาหนะ 2. เขมงวดกบมาตรการลดผลกระทบดานภาวะมลพษทางอากาศจากภาคอตสาหกรรม โดยตรวจสอบการปลอยมลสารตางๆ จากภาคอตสาหกรรมใหอยในระดบมาตรฐาน และใหมการตดตงอปกรณตรวจจบภาวะมลพษทางทางอากาศจากโรงงาน 3. สนบสนนการใชเทคโนโลยการเกษตร โดยน าวสดเหลอใชจากภาคเกษตรมาใชเปนพลงงานเพอลดการเผาวสดเหลอใชจากการเกษตรในทโลง 4. ปรบปรงระบบการก าจดขยะมลฝอยชมชนใหมการบรหารจดการแบบครบวงจร ถกหลกวชาการ เพอลดการเผาขยะในทโลง 5. ปองกนการเกดไฟปา ตรวจตดตามปฏบตการดบไฟปา และฟนฟสภาพหลงเกดไฟปา 6. สงเสรมการใชพลงงานหมนเวยนทมาจากธรรมชาต เชน พลงงานแสงอาทตยเพอลดภาวะมลพษทางอากาศจากการเผาไหมเชอเพลงประเภทถานหน 7. ลดการใชอปกรณเครองใชทมสารประกอบของสารทท าใหเกดภาวะเรอนกระจก เชน สารคลอโรฟลออโรคารบอน (CFC) เปนตน 8. สนบสนนใหมการใชระบบการขนสงทมมลพษนอย และสงเสรมการใชระบบขนสงมวลชน 9. รณรงคและประชาสมพนธใหประชาชนเขาใจอนตรายทเกดจากภาวะมลพษทางอากาศและมสวนรวมในการปองกนแกไขมใหเกดภาวะมลพษทางอากาศ 10. ปรบปรงกฎหมาย เพมประสทธภาพการปฏบตตามและการใชบงคบกฎหมายดานการจดการภาวะมลพษทางอากาศ (มลภาวะทางอากาศ, 2551) มลพษทางเสยง ภาวะมลพษทางเสยง (Noise Pollution ) หมายถง สภาวะเสยงทดงเกนไปจนกอใหเกดความร าคาญ หรอกอใหเกดอนตรายตอระบบการไดยนของมนษยและสตวแหลงก าเนดภาวะมลพษทางเสยง 1. การจราจร มาจากยานพาหนะประเภทตางๆ เชน รถไฟ รถยนต รถจกรยานยนต รถบรรทก เรอหางยาว และเครองบน เปนตน 2. สถานประกอบการตางๆ ไดแก โรงงานอตสาหกรรม การกอสราง อซอมรถ เปนตน

44

3. ชมชนและสถานบรการ ไดแก เสยงจากคนหรอเครองใชภายในบาน เชน วทย โทรทศน และเสยงในยานธรกจการคา สถานบนเทงเรงรมย เปนตน ระดบเสยงจากกจกรรมตางๆ การวดระดบเสยงจากกจกรรมตางๆ มหนวยเปน เดซเบลเอ (Decibel A) มตวอยาง ดงน เครองบน 130 เดซเบลเอ เสยงเจาะถนน 120 เดซเบลเอ โรงงานผลตอลมเนยม 100-120 เดซเบลเอ วงดนตรรอค 108-114 เดซเบลเอ งานคอกเทลทมแขกประมาณ 100 คน 100 เดซเบลเอ รถสามลอเครอง 92 เดซเบลเอ รถบรรทกสบลอ 96 เดซเบลเอ รถยนต 85 เดซเบลเอ รถจกรยานยนต 88 เดซเบลเอ เสยงคนพดโดยทวไป 50 เดซเบลเอ องคกรอนามยโลก ก าหนดระดบเสยงเปนพษหรอดงเกนไปไวท 85 เดซเบลเอ และระดบเสยงทบคคลทนรบฟงไดคอ 120 เดซเบลเอ ส าหรบประเทศไทยก าหนดคามาตรฐานระดบเสยงเฉลย 24 ชวโมงไวท 70 เดซเบลเอ ตามประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตฉบบท 15 (พ.ศ. 2540) เรอง ก าหนดมาตรฐานระดบเสยงโดยทวไป เราจะรสกเจบปวดเมอไดรบฟงเสยงทดงเกนกวา 130 เดซเบลเอ แตการรบฟงเสยงทมความดง 70 เดซเบลเอ อยางตอเนองทงวนกอาจท าใหประสาทหเสอมได การก าหนดวาเสยงใดเปนเสยงรบกวนขนอยกบปจจยสวนบคคล เชน สภาพอารมณขณะรบฟง ลกษณะของงาน สถานท เวลา ความทนทานและความดงของเสยง เปนตน หากพบวาการยนหางกนประมาณหนงชวงแขนแลวพดคยกนดวยระดบเสยงปกตแลวไมไดยนหรอไมเขาใจกน แสดงวาบรเวณนนมเสยงดงถงขนอนตรายตอระบบการไดยน ผลกระทบจากภาวะมลพษทางเสยง 1. ผลกระทบตอการไดยน แบงเปน 3 ลกษณะคอ - หหนวกทนท เกดขนจากการทอยในบรเวณทมเสยงดงเกน 120 เดซเบลเอ - หออชวคราว เกดขนเมออยในทมระดบเสยงตงแต 80 เดซเบลเอขนไปในเวลาไมนานนก

45

2. ดานสรระวทยา เชน ผลกระทบตอระบบการหมนเวยนของเลอด ตอมไรทอ อวยวะสบพนธ ระบบประสาท และความผดปกตของระบบการหดและบบล าไสใหญ เปนตน 3. ดานจตวทยา เชน สรางความร าคาญ สงผลตอการนอนหลบพกผอน ผลตอการท างานและการเรยนร รบกวนการสนทนาและการบนเทง 4. ดานสงคม กระทบตอการสรางมนษยสมพนธทด ท าใหขาดความสงบ 5. ดานเศรษฐกจ มผลผลตต าเนองจากประสทธภาพท างานลดลง เสยคาใชจายในการควบคมเสยง การปองกนและแกไขภาวะมลพษทางเสยง 1. ก าหนดใหมมาตรฐานควบคมระดบความดงของเสยงทกประเภท 2. ควบคมระดบเสยงจากแหลงก าเนดใหอยในระดบทไดมาตรฐานตามทกฎหมายก าหนด โดยการใชกระบวนการผลตทไมใชเสยงดง บผนงหองดวยวสดลดเสยง หรอก าแพงกนเสยง 3. ผทอยในบรเวณทมแหลงก าเนดเสยงดงควรใชวสดปองกนการไดยนเสยงดง เชน เครองอดห เครองครอบห เปนตน 4. ก าหนดเขตการใชทดนประเภททกอใหเกดเสยงดงร าคาญ ใหอยหางจากสถานทตองการความสงบเงยบ เชน ชมชนพกอาศย โรงเรยน โรงพยาบาล วด เปนตน เพอเพมระยะทางระหวางแหลงก าเนดเสยงกบชมชน หรอใหมเขตกนชนเพอลดความดงของเสยง 5. เขมงวดกบการใชมาตรการลดผลกระทบจากกจกรรมการกอสรางตางๆ 6. ยกเวนหรอลดภาษในกจกรรมหรอวสดอปกรณส าหรบควบคมและปองกน ภาวะมลพษทางเสยง 7. ใหการศกษาและฝกอบรมดานภาวะมลพษทางเสยงแกผทมสวนเกยวของ 8. สนบสนนงานวจยเกยวกบการปองกน ควบคมและแกไขภาวะมลพษทางเสยง 9. สรางเครอขายตรวจสอบและเฝาระวงแหลงก าเนดภาวะมลพษภายในชมชน 10. รณรงคและประชาสมพนธใหประชาชนรถงอนตรายจากภาวะมลพษทางเสยงและรวมมอกนปองกนมใหเกดมลพษทางเสยง (มลภาวะทางอากาศ, 2551) มลภาวะจากขยะ มลพษขยะมลฝอย (Solid Waste) (สมสข มจฉาชพ, 2554) หมายถง เศษสงเหลอใชและสงปฏกลตางๆ ซงเกดจากกจกรรมของมนษยและสตว รวมถงสงอนใดทเกบกวาดจากถนนตลาด หรอทอนๆ ทงจากการผลต การบรโภค การขบถาย การด ารงชวต และอนๆ

46

ประเภทของขยะ 1. ขยะเปยก หมายถง ขยะทยอยสลายไดงาย เชน เศษอาหาร พชผก เปลอกผลไม เปนตน 2. ขยะแหง หมายถง ขยะทยอยสลายไดยาก เชน กระดาษ พลาสตก แกว โลหะ เศษผา ไม ยาง เปนตน 3. ขยะอนตราย ไดแก สารเคม วตถมพษ ซากถานไฟฉาย หลอดไฟ และขยะตดเชอจากสถานพยาบาล แหลงก าเนดขยะมลฝอย 1. ชมชนพกอาศย เชน บานเรอน และอาคารชด 2. ยานการคาและบรการ เชน ตลาด รานคา ธนาคาร หางสรรพสนคา 3. สถานทราชการ ศาสนสถาน โรงเรยน 4. โรงพยาบาล 5. โรงงานอตสาหกรรม ผลกระทบของขยะมลฝอย 1. ปญหากลนเหมนขยะมลฝอยสรางความร าคาญใหแกชมชนพกอาศย 2. แหลงน าเนาเสยจากการทขยะมลฝอยมอนทรยสารเนาเปอยปะปนอย เปนอนตรายตอการด ารงชวตของมนษยและสตวน า รวมทงผลเสยในดานการใชแหลงน าเพอการนนทนาการ 3. เปนแหลงเพาะพนธเชอโรคและสตวน าโรคตางๆ เชน หน แมลงวน เปนตน 4. การก าจดมลฝอยทไมถกหลกวชาการจะสรางความเดอดรอนร าคาญแกผทอาศยขางเคยง รวมทงสงผลกระทบตอสงแวดลอมและสขภาพของประชาชน 5. ท าใหชมชนขาดความสะอาด สวยงามและเปนระเบยบ และไมนาอย 6. การสญเสยทางเศรษฐกจ เชน ชมชนจะตองเสยคาใชจายในการเกบขนและก าจดขยะ มลฝอย คาชดเชยความเสยหายในกรณทเกดเพลงไหม และคารกษาพยาบาลหากประชาชนไดรบโรคภยไขเจบจากพษของขยะมลฝอย แนวทางจดการขยะมลฝอย 1. ก าจดขยะมลฝอยอยางถกหลกวชาการ เชน การเผาในเตาเผาขยะ การฝงกลบอยางถกสขลกษณ และการหมกท าปย เปนตน ซงแตละวธมความแตกตางกนในดานตนทนการด าเนนงาน ความพรอมขององคกร ปรมาณและประเภทของขยะ เปนตน 2. จดการขยะ โดยอาศยหลก 5 R คอ - Reduce การลดปรมาณขยะ โดยลดการใชผลตภณฑทมบรรจภณฑสนเปลอง - Reuse การน ามาใชซ า เชน ขวดแกว กลองกระดาษ กระดาษพมพหนาหลง เปนตน - Repair การซอมแซมแกไขสงของตางๆ ใหสามารถใชงานตอได

47

- Reject การหลกเลยงใชสงทกอใหเกดมลพษ - Recycle การแปรสภาพและหมนเวยนน ากลบมาใชไดใหม โดยน าไปผานกระบวนการผลตใหมอกครง 3. การแยกขยะ เพอลดขยะทตองน าไปก าจดจรงๆ ใหเหลอนอยทสด เชน - ขยะแหงบางชนดทสามารถแปรสภาพน ากลบมาใชไดอก ไดแก ขวดแกว โลหะ พลาสตก - ขยะเปยกสามารถน ามาหมกท าปยน าชวภาพ - ขยะอนตราย เชน หลอดไฟ ถานไฟฉาย กระปองฉดสเปรยตองมวธก าจดทปลอดภย 4. สงเสรมการผลตทสะอาดในภาคการผลต โดยลดการใชวสด ลดพลงงาน และลดมลพษ เพอศกยภาพการใชทรพยากรหมนเวยน การน าของเสยกลบมาใชประโยชน และการออกแบบผลตภณฑใหมอายการใชงานไดนานขน 5. สงเสรมใหภาคธรกจเอกชนมสวนรวมลงทนและด าเนนการจดการขยะ 6. ใหความรแกประชาชนในเรองการจดการขยะอยางถกหลกวชาการ 7. รณรงคและประชาสมพนธ เพอสรางจตส านกใหประชาชนเขาใจและยอมรบวาเปนภาระหนาทของตนเอง ในการรวมมอกนจดการขยะมลฝอย

บรษท มรดกโลก จ ากด (มปพ. : 5-15) ไดศกษาศกยภาพแหลงโบราณสถานขอม ตาม โครงการพฒนา และสงเสรมการทองเทยวทางศลปวฒนธรรมขอมในพนทภาคอสานตอนลาง เสนอตอการทองเทยวแหงประเทศไทย โดยไดก าหนดปจจยทใชในการพจารณาจดท าศกยภาพ ของแหลงทองเทยวออกเปน 4 หมวด 30 ปจจย ดงน

1) การคมนาคมและการสอสาร ประกอบดวย การคมนาคม มปจจยยอย 3 ประการ คอ สภาพถนน ความตอเนองในการเดนทาง

และระบบคมนาคมทองถน การสอสาร มปจจยยอย 3 ประการ คอ มระบบโทรศพท / โทรศพทสาธารณะ ม

ระบบไปรษณย / ตรบจดหมาย และมระบบอนเตอรเนต 2) สาธารณปโภคและสงอ านวยความสะดวก ประกอบดวย สาธารณปโภค มปจจยยอย 3 ประการ คอ ระบบรกษาความปลอดภย มระบบ

ไฟฟาเขาถงแหลงทองเทยว และมระบบประปาเขาถงแหลงทองเทยว สงอ านวยความสะดวกหลก มปจจยยอย 3 ประการ คอ มหองน าสาธารณะ มราน

อาหารทถกสขอนามย และมทพกแรมคนในบรเวณใกลเคยง

48

สงอ านวยความสะดวกรอง มปจจยยอย 3 ประการ คอ การยอมรบบตรเครดต มสถานทแลกเปลยนเงนตราตางประเทศ และมรานคาของทระลกกบของใชตาง ๆ

3) ปญหาสงแวดลอมและการปองกน ประกอบดวย การควบคมมลภาวะ มปจจยยอย 3 ประการ คอ การควบคมขยะมลฝอย / ระบบ

ก าจดขยะมลฝอย การควบคมการสนสะเทอน / เสยง และการควบคมอากาศ / กลน สภาพภมทศน มปจจยยอย 3 ประการ คอ สภาพหมไม / ความรมรนรอบบรเวณ

สภาพแวดลอมชมชน / ความเปนระเบยบ และการตดตงสาธารณปโภคทไมท าลายภมทศน การปองกนปญหาสงแวดลอม มปจจยยอย 3 ประการ คอ มการศกษาผลกระทบ

ของสงแวดลอม มการวางแผนปองกนมลภาวะ และมระบบการจดการสงแวดลอม 4) สภาพแหลงทองเทยว ประกอบดวย สภาพแหลงทองเทยวหลก มปจจยยอย 3 ประการ คอ ขนาดของแหลงทองเทยว

สภาพปจจบนของแหลงทองเทยว และความส าคญทางวชาการ สภาพแหลงทองเทยวรอง มปจจยยอย 3 ประการ คอ การประชาสมพนธ ใหเปน

แหลงทองเทยว มแผนการซอมบ ารง / ปฏสงขรณ และมระบบขอมลภายในแหลงทองเทยว ธรรมศกด โรจนสนทร (2512 อางถงในบปผา วงษพนธทา, 2544 : 25 -2 6) ไดแบง

องคประกอบส าคญทน ามาใชเปนเครองชศกยภาพของแหลงทองเทยว ออกเปน 4 ปจจย คอ 1) ปจจยจงใจหลกของการทองเทยว พจารณาจากความส าคญของสถานทตง และ ลกษณะของแหลงทองเทยวนนตอความตองการของนกทองเทยวหลาย ๆ ดาน เชน ความตองการทางดานความสงบพกผอน ความสนกสนานตนเตน การหาประสบการณ และความจรงซงปจจยจงใจหลกน สามารถแบงได 3 ชนด คอ

1.1) ปจจยจงใจทางธรรมชาต ไดแก หาดทราย ชายทะเล ปาไม น าตก เปนตน

1.2) ปจจยจงใจทางประวตศาสตรและศาสนา ไดแก แหลงโบราณคด วด อนสาวรย พระราชวง เปนตน

1.3) ปจจยจงใจทางกจกรรมทมนษยสรางขน ไดแก ศลปวฒนธรรม ประเพณ งานฝมอ และวถการด ารงชวต เปนตน

2) ปจจยประกอบ ไดแก คณคาดงดดใจของสภาพแวดลอม ภมอากาศ ภมประเทศ และลกษณะภมทศนอนเปนเอกลกษณ สภาพทางเศรษฐกจและสงคม ซงสะทอนทาทพฤตกรรม และสงแวดลอมทมนษยสรางขน ความปลอดภยตอชวตและทรพยสน โจรผราย ภยธรรมชาต และการเมอง

49

3) ปจจยสนบสนนและสงอ านวยความสะดวก ไดแก สงอ านวยความสะดวกไดมาตรฐาน เกยวกบทพกแรมและอาหารของนกทองเทยว การสอความหมาย ขอมลขาวสารและการประชา สมพนธ ตลอดจนสงอ านวยความสะดวกตาง ๆ เชน สถานบนเทง รานจ าหนายสนคาทระลก

4) ปจจยทางโครงสรางพนฐานและเสนทางคมนาคม ซงจะตองพจารณาถงโครงขาย การคมนาคมทงทางบก ทางน า และทางอากาศ ทสะดวกสบาย บรการสาธารณะ เชน ไฟฟา น าประปา การระบายน า การก าจดสงโสโครก ตลอดจนระบบสอสารโทรคมนาคม

มนส สวรรณ (2538 อางถงในบปผา วงษพนธทา, 2544 : 24 - 25) ไดประเมนศกยภาพ แหลงทองเทยวโดยกลาววาตองพจารณาจากองคประกอบอยางนอย 4 ประการ คอ

1) ความปรารถนาของผเทยว ตองประเมนความตองการในแตละประเภทและการบรหารการทองเทยวของคนสวนใหญทงในปจจบนและอนาคตลกษณะของแหลงทองเทยวแตละแหงจะมจดดงดดนกทองเทยวทแตกตางกน เชน แหลงทองเทยวทเนนความเปนธรรมชาต จะสามารถดงดดนกทองเทยวชาวไทยไดดกวาชาวตางประเทศสวนแหลงทองเทยวประเภทโบราณสถานโบราณวตถ สามารถใชเปนสงดงดดนกทองเทยวชาวตางชาตไดด

2) ความสามารถในการใชบรการของนกทองเทยวโดยใหความส าคญกบปจจย ดานคาใชจายเปนส าคญ กลาวคอ แหลงทองเทยวควรมการก าหนดคาธรรมเนยม หรอคาใชจาย ทสมเหตสมผล การตงคาธรรมเนยมหรอคาบรการทสง จะท าใหนกทองเทยวหนไปสนใจ แหลงทองเทยวอนทมคาใชจายทต ากวา เปนตน

3) ความสะดวกในการเดนทางและการเขาถงแหลงทองเทยวทตงอยในทหางไกลถงแมการคมนาคมจะสะดวกหรอแหลงทองเทยวทตงอยใกลแตมความยากล าบากในการเดนทางเขาถงลวนมสวนตอการตดสนใจของนกทองเทยวนกทองเทยวบางกลมอาจเกดความทอแททจะเดนทางไปเยยมชมในขณะทสถานทเชนวานนอาจสรางความทาทายใหกบนกทองเทยวอกกลมหนงกได

4) ความสามารถทจะรบไดของพนท ซงพจารณาใน 3 ประเดน คอ 1) ความสามารถทจะรบไดในเชงกายภาพ คอ แหลงทองเทยวมสภาพทางกายภาพ ทเอออ านวย ตอการพฒนาใหเปนสถานททองเทยวตามวตถประสงค 2) ความสามารถท จะรบไดทางสงคม คอ สถานทและสงอ านวยความสะดวกของสถานททองเทยว ซงจะมขอจ ากดทแตกตางกนออกไป และ 3) ความสามารถทจะรองรบไดในเชงนเวศ คอ สภาวะแวดลอมทางธรรมชาตในสถานท และบรเวณใกลเคยงทจะรบไดตอการเปลยนแปลงทางนเวศวทยาทเกดจากการพฒนาสถานทดงกลาวใหเปนแหลงทองเทยว

50

รสกา องกร (2544) ไดท าการวจยเรอง ความพรอมของวดในเขตกรงเทพมหานครเกยวกบการเผยแผพระพทธศาสนาโดยผานการน าชมศลปวฒนธรรมจ านวน 15 วด ในเขตกรงเทพมหานคร พบวา วดสวนใหญมการดแลรกษาสภาพแวดลอมใหอยในสภาพทด องคประกอบส าคญทท าใหวดมภมทศนทสวยงาม ไดแก การปลกตนไม การจดสวนหยอม ความสะอาดของบรเวณวด ความเปนสดสวนของเขตพทธาวาสและสงฆาวาส นอกจากนโดยภาพรวมยงพบวา วดสวนใหญมความพรอมในเรองสงอ านวยความสะดวกตาง ๆ มโบราณสถาน โบราณวตถ ศลปวตถทมคณคาเปนเอกลกษณ สวนนโยบายในการเผยแผพระพทธศาสนาในรปแบบการน าชมศลปวฒนธรรมในวด ยงไมมการน านโยบายไปสการปฏบตมากนก เนองจากยงไมมความชดเจนเทาทควร และขาดแคลนบคลากรทสามารถท าหนาทในการน าชมวด ถายทอดความร และเผยแผพระพทธศาสนาควบคไปกบการน าชมศลปวฒนธรรมในวด

สเทพ ผวเผอด (2545: 110) ไดท าการวจยเรอง ผลกระทบดานสงคมและวฒนธรรมของการทองเทยวทมตอวดและชมชนศกษาเฉพาะกรณวดไผโรงวว ต าบลบางตาเถร อ าเภอสองพนอง จงหวดสพรรณบร พบวา การบรหารจดการการทองเทยวทาใหวดมรายไดเพมขน สงผลใหวดมทนในการพฒนาทางกายภาพมากขน และคนในชมชนกไดรบผลประโยชนจากการจางงานของวดและจากการประกอบการธรกจเกยวกบการทองเทยว แตเปนปญหาน ามาซงความขดแยงระหวางกลมผลประโยชนตางๆ กบกฎเกณฑของวด รวม ทงมผเหนชองทางในการฉกฉวยประโยชนจากการทองเทยว เขามาแสวงหาผลประโยชนจากวดในรปแบบตางๆ ปลอยใหมการพฒนาจดทองเทยวโดยอสระน าไปสการเกดขนของระบบพทธพานชย สงผลกระทบตอกระบวนการศกษาอบรมของวดไมอาจจดการเรยนการสอนหรอควบคมใหมการปฏบตธรรมไดอยางมประสทธภาพ และยงตองแบกรบปญหาการจดการขยะทเพมมากขน

เนาวรกษ แสนสพรรณ (2545: 85) ไดท าการวจยเรอง บทบาทของวดตอชมชนในปจจบน ซงไดท าการศกจ านวน 8 วด ไดแก วดมหาธาตยวราชรงสฤษดราชวรมหาวหาร วดบวรนเวศวหาร เบญจมบพตรดสตวนารามราชวรวหาร วดสระเกศราชวรมหาวหาร วดธรรมมงคล วดอโศการาม วดสวนแกว และวดสงฆทาน พบวา วดสวนใหญจะมบทบาทดานเปนสถานศกษาโดยเนนเปดสอนใหแกพระภกษและสามเณรมบางสวนทเปดโอกาสใหฆราวาสประชาชนทวไปเขามาศกษาได สวนดานอบรมจรยธรรมสอนวปสสนา หรอสงคมสงเคราะหจะมกจกรรมดานนทกวด สวนในทางดานจดเปนทพกผอนหยอนใจและการใหบรการประชาชนนน วดจะมในสวนของการใหใชอาคารสถานทภายในวดหรอในลกษณะการใหยมสงของเครองใชในพธกรรมทางศาสนา

เปรมวด ณ นครพนม (2545: บทคดยอ) ไดท าการวจยเรอง การศกษาพฤตกรรมการทอง เทยวของนกทองเทยวชาวญปนทเดนทางมาทองเทยวในประเทศไทยแบบจดการทองเทยวดวย

51

ตนเอง: กรณศกษาบรเวณพนทเกาะรตนโกสนทร พบวา นกทองเทยวสวนใหญตองการเทยวชมสถานททองเทยวทางประวตศาสตร วฒนธรรมมากทสด และสถานททองเทยวในกรงเทพมหานครทไดรบความนยมจากนกทองเทยวมากทสด ไดแก พระบรมมหาราชวงกบวดพระศรรตนศาสดาราม ไดรบความนยมรองลงมาไดแก วดตาง ๆ ทมชอเสยง เชนวดพระเชตพนวมลมงคลารามราชวรมหาวหาร

ปรดาพร อารกษสมบรณ (2546: 106) ไดท าการวจยเรอง ปจจยทมผลตอความส าเรจในการบรหารจดการของวดโสธรวรารามวรวหาร จงหวดฉะเชงเทรา พบวา การบรหารจดการ ภาพพจนและชอเสยงของวดโสธรวรารามวรวหาร บคลากร การใหบรการ อาคารสถานท เสนทางการคมนาคม สภาพแวดลอมในบรเวณวด และความศรทธาในองคหลวงพอโสธรฯ เปนปจจยทมความ ส าคญตอความส าเรจในการบรหารจดการอยางมาก

อครชย ชยแสวง และคณะ (2546: 49) ไดท าวจยเรอง ศลปเจดยวดในจงหวดเชยงใหมกบการพฒนาสารสนเทศเพอการทองเทยว พบวา การบรการสารสนเทศเพอการทองเทยวของทง 3 วด คอ วดพระธาตดอยสเทพราชวรวหาร วดเชยงมน และวดกเตา มขอมลสารสนเทศหลายรปแบบ คอ ขอมลทเขยนลงในวารสาร สอหนงสอพมพ เอกสารของกรมศลปากร เอกสารการทองเทยว รวมทงรปภาพ และแผนพบมใหบรการอยท วไปในเชยงใหม หรอในอนเตอรเนต เพราะพระเจดยทง 3 องคน เปนเจดยทกรมศลปากรขนบญชดแลรกษาอย และทางจงหวดเชยงใหมรวมทงการทองเทยวแหงประเทศไทยกไดใชเปนขอมลเชญชวนนกทองเทยวมาเยอนเชยงใหม สวนสารสนเทศเชงพทธปรชญา หรอคตธรรมตางๆ ทแฝงอยในศลปกรรมนนมอยมากมายยงไมปรากฏการกระท าการเผยแพร

บญพเชษฐ จนทรเมอง (2553) ศกษาเรอง การจดการการทองเทยวในพระอารามหลวงชนเอก ในเกาะรตนโกสนทร พบวา งานวจยนมวตถประสงคเพอ 1) ส ารวจและประเมนศกยภาพดานทรพยากรการทองเทยวและการจดการการทองเทยวของพระอารามหลวงชนเอกในเกาะรตน โกสนทร 7 วด 2) ศกษาระดบความคดเหนของนกทองเทยวเกยวกบการจดการทองเทยว และ 3) น าเสนอแนวทางการจดการการทองเทยวในพระอารามหลวงชนเอกในเกาะรตนโกสนทร พระอารามหลวง 7 วด ไดแก วดพระศรรตนศาสดาราม วดพระเชตพนวมลมงคลารามราชวรมหาวหาร วดสทศนเทพวรารามราชวรมหาวหาร วดมหาธาตยวราชรงสฤษฎราชวรมหาวหาร วดราชประดษฐสถตมหาสมารามราชวรวหาร วดราชบพธสถตมหาสมารามราชวรวหาร และวดบวรนเวศราชวรวหาร กลมตวอยางทใชในการวจยคอ พระภกษ เจาอาวาส พระเจาหนาทของวดพระอารามหลวง หรอคณะกรรมการของพระอารามหลวง เจาหนาทของรฐทดแลการทองเทยว และนกทองเทยว

52

เครองมอทใชในการวจย ไดแก แบบส ารวจทรพยากรการทองเทยว แบบสมภาษณและแบบสอบถาม

ผลการวจยพบวา ทรพยากรทางวฒนธรรมในพระอารามหลวงชนเอกทกวด มศกยภาพโดดเดน ซงทางภาครฐพรอมใหการสนบสนน ภาคเอกชนมความสนใจรวมมอในการจดการทองเทยว นกทองเทยวยงปลาบปลมในความงดงามของพระอาราม แตในดานการบรการการทองเทยวของพระอาราม 5 วดยงไมไดมาตรฐาน ยกเวนวดพระศรรตนศาสดาราม และวดพระเชตพนวมลมงคลาราม เนองจากความคดเหนของผรบผดชอบและผเกยวของยงไมสามารถหาขอสรปทเหมาะสมในทศทางเดยวกนได ระหวางแนวคดการอนรกษกบแนวคดเพอการพฒนาวดเพอบรการการทองเทยว รวมถงการใชอ านาจบรหารสงการตาง ๆ ของวด

แนวทางการจดการการทองเทยวภายในพระอารามหลวงนน ควรเนน 1) การชนชมศลปกรรมตาง ๆ 2) การนมสการไหวพระและสงศกดสทธ 3) การฝกสมาธภาวนาในวนหยดและวนพกผอน 4) สงทนกทอง เทยวควรไดรบในการมาทองเทยวคอความเพลดเพลน คตธรรม เกรดความรทางศาสนาทประกอบดวยประวตศาสตรทละเอยดลกซง และ 5) ควรปรบปรงดานการบรการทองเทยวของวดทยงไมเปนทดงดดใจเพอมาตรฐานแรงจงใจ โดยเฉพาะอยางยงการจดการสาธารณปโภค

วชราภรณ ระยบศร (2551; บทคดยอ) ไดท าการวจยเรอง พฤตกรรมการทองเทยวเชงพทธของนกทองเทยวชาวไทยและตางชาตทมาเทยววดในบรเวณเกาะรตนโกสนทร กรงเทพมหานคร พบวา นกทองเทยวมความเหนวาศลปกรรมไทยเปนสงควรชวยกนอนรกษและศกษา กจกรรมทนกทองเทยวชอบ ไดแก การเทยวชมศลปกรรมความสวยงามของวด และประโยชนทนกทองเทยวไดรบจากการเดนทางมาเทยววดคอ การไดผอนคลายความเครยด เกดความสบายใจ และไดพฒนาจตใจใหสงบ

ศนยบรการวชาการ มหาวทยาลยขอนแกน (2540) ไดคดเลอกแหลงทองเทยวเพอท าการส ารวจและศกษาศกยภาพ โดยใชเกณฑในการพจารณาดงน (1) ในแตจงหวดจะตองมแหลงทองเทยวอยางนอยทสด 3 แหง โดยมประเภทของแหลงทองเทยวครบถวนทง 3 ประเภท (2) แหลงทองเทยวทเลอกตองมความส าคญในฐานะปจจยดงดดนกทองเทยวเขาสภมภาคหรอจงหวด (3) แหลงทองเทยวทเลอกตองเปนแหลงทองเทยวทใชเปนสญลกษณของจงหวดหรอปรากฏในค าขวญของจงหวด (4) แหลงทองเทยวทเลอกตองเปนแหลงทองเทยวซงอาจมความเชอมโยงกบประเทศเพอนบานในดานตาง ๆ ทงดานสงคม เศรษฐกจ วฒนธรรม และสงแวดลอม และ (5) แหลงทองเทยวทเลอกอาจมคณสมบตเพยงขอใดขอหนงใน 4 ขอทกลาวมาแลว ท าใหไดจ านวนแหลงทองเทยวในกลมจงหวดอสานใต 6 จงหวด ดงน จงหวดนครราชสมา 7 แหง ไดแก อทยานแหงชาต

53

เขาใหญ เขอนล าตะคอง อนสาวรยทาวสรนาร ไทรงามพมาย ปราสาทหนพมาย บานปราสาท และถ าเขาจนทนงาม จงหวดบรรมย 2 แหง ไดแก ปราสาทหนพนมรง และวนอทยานเขากระโดง จงหวดสรนทร 1 แหง ไดแก งานแสดงชางสรนทร จงหวดอบลราชธาน 3 แหง ไดแก อทยานแหงชาตผาแตม อทยานแหงชาตแกงตะนะ และแมน าสองส จงหวดศรสะเกษ 1 แหง ไดแก สวนสมเดจศรนครนทร และจงหวดชยภม 3 แหง ไดแก เขอนจฬาภรณ น าตกตาดโตน และอทยานแหงชาตปาหนงาม ทงน เกณฑในการพจารณาศกยภาพของแหลงทองเทยว ประกอบดวย (1) การเขาถง (2) สงอ านวยความสะดวกในการทองเทยว (3) ความส าคญและความดงดดใจของแหลงทองเทยวนน ๆ (4) ชวงเวลาททองเทยวได (5) การรวมกลมแหลงทองเทยว และ (6) ความปลอดภยในชวตและทรพยสน โดยแบงศกยภาพและความส าคญของแหลงทองเทยวออกเปน 3 ระดบคอ (1) แหลงทองเทยวทมศกยภาพและความส าคญสง ซงจดเปนแหลงทองเทยวหลกของภมภาคนน ๆ หมายถง หากนกทองเทยวจะมายงภมภาคนน ๆ จะตองนกถงแหลงทองเทยวนกอน (2) แหลงทองเทยวทมศกยภาพและความส าคญปานกลาง จดเปนแหลงทองเทยวรองของภมภาคนน ๆ หมายความวา นกทองเทยวอาจไปเยยมแหลงทองเทยวนนเปนแหลงท 2 ในการมาเยอนภมภาคนน และ (3) แหลงทองเทยวทมศกยภาพและความส าคญต า จดเปนแหลงทองเทยวบรวารของภมภาคนน ๆ ซงอาจเปนแหลงทองเทยวทไมไกลจากแหลงทองเทยวหลก แตอาจไมอยในแผนการทองเทยวของนกทองเทยว แตหากมเวลาเหลอหรอเปนทางผานกอาจแวะเขาไปเยยมเยยนได ผลการจดศกยภาพและความส าคญของทรพยากรการทองเทยวสรปได ดงตารางท 4 ตารางท 4 ทรพยากรการทองเทยวในกลมจงหวดอสานใต จ าแนกตามศกยภาพและความส าคญ และประเภทของทรพยากรการทองเทยว ประเภททรพยากรการทองเทยว ศกยภาพและความส าคญของทรพยากรการทองเทยว

สง ปานกลาง ธรรมชาต อทยานแหงชาตเขาใหญ

เขอนล าตะคอง อทยานแหงชาตผาแตม เขอนจฬาภรณ

ไทรงาม อทยานแหงชาตแกงตะนะ แมน าสองส วนอทยานเขากระโดง สวนสมเดจศรนครนทร อทยานแหงชาตปาหนงาม

54

ตารางท 4 ทรพยากรการทองเทยวในกลมจงหวดอสานใต จ าแนกตามศกยภาพและความส าคญ และประเภทของทรพยากรการทองเทยว (ตอ)

ประเภททรพยากรการทองเทยว ศกยภาพและความส าคญของทรพยากรการทองเทยว สง ปานกลาง

ประวตศาสตรฯ ปราสาทหนพมาย ปราสาทหนพนมรง

อนสาวรยทาวสรนาร บานปราสาท เขาจนทนงาม

ศลปวฒนธรรมฯ งานแสดงชางสรนทร ทมา: ศนยบรการวชาการ มหาวทยาลยขอนแกน (2540: 5-47 – 5-58)

Joseph E, Mbaiwa, (2004. Abstract) ไดท าวจยเรอง The Sociocultural Impacts of Tourism

Development in the Okavango Dalta, Botswana ในชวงระหวางป 1998-2004 พบวา การทองเทยวสงผลกระทบทงทางบวกและทางลบตอชมชนในดานสงคมและวฒนธรรม ผลดานบวก ไดแก มการกระจายรายไดและมการจางงานเพมขน โครงสรางพนฐานสาธารณปโภคไดรบการปรบปรงใหดขน เชน มการสรางทาอากาศยาน ถนน โรงแรม การโทรคมนาคม รวมถงการปรบปรงดานบรการทางสงคม เชน เกยวกบสขภาพอนามย สวนผลในทางลบไดแก มการแลกเปลยน และดดกลนทางวฒนธรรม การท าลายโครงสรางพนฐานของครอบครว เกดปญหาอาชญากรรม โสเภณ การแตงการตามแบบชาวตะวนตก

George, E. W.; Reid, D. G. (2005. Abstract) ไดศกษาเรอง The Power of Tourism: A Metamorphosis of Community Culture ในประเทศแคนาดา พบวา การทองเทยวมอทธพลตอการปรบเปลยนของวฒนธรรมอยางรวดเรว ซงวฒนธรรมทองถนเปนทรพยสนทมคาทสดของชมชน การปรบเปลยนวฒนธรรมประเพณบางอยางเพอรองรบการทองเทยวสงผลกระทบอยางรนแรงตอการพฒนาแบบยงยน การทองเทยวเชงวฒนธรรมจะท าใหวฒนธรรมทองถนหายไป แลวสรางวฒนธรรมรปแบบใหมขน การสงเสรมการทองเทยวเชงวฒนธรรมโดยขาดความเคารพในธรรมเนยมปฏบตเดมและคณคาของชมชนเปนสงทไมสมควร การจะหยดการท าลายทางวฒนธรรมดงกลาวจะตองมการวางแผนการจดการอยางรอบคอบ รฐทตยา หรณยหาด (2544) ศกษาแนวทางการพฒนาเพอเพมศกยภาพหมบาน วฒนธรรมเพอการทองเทยว กรณศกษาบานหนองขาว อ าเภอทามวง จงหวดกาญจนบร ผลการศกษาพบวา

55

ชมชนบานหนองขาวเปนชมชนทมความส าคญทางประวตศาสตร มการผสมผสานกนของชนหลายกลมชาตพนธอยางกลมกลน จนเปนวฒนธรรมเฉพาะของชมชน มการสบทอดด ารงรกษาเอกลกษณของทองถนไวเปนอยางด ไมวาจะเปนการสบทอดงานประเพณทปฏบตประจ าทกเดอนในรอบปประเพณทเกยวกบวถชวตตงแตเกดจนตาย การประกอบพธทางความเชอ ภาษาพดทเปนเอกลกษณ มโบราณสถานโบราณวตถทไดรบการอนรกษไวเปนอยางด โดยชมชนเปนชมชนทมศกยภาพดานตาง ๆ ไมวาจะเปนดานการศกษา ความปลอดภย สาธารณปโภคขนพนฐาน การประชาสมพนธ แหลงทองเทยว แตผลการศกษากมศกยภาพบางดานทตองพฒนาและปรบปรง ไดแก ดานพนทรองรบนกทองเทยว คอ รานอาหาร รานจ าหนายสนคาของทระลก หองน าส าหรบนกทองเทยว และศนยบรการขอมลนกทองเทยว สวนแนวทางการพฒนาการทองเทยวคอ ใหชมชนบรหารจดการโดยมองคกรภายนอกใหค าปรกษา พฒนาสงอ านวยความสะดวก และพนทเพอรองรบนกทองเทยว

ฉตรฆฤณ พชยกมลฉตร (2550) ศกษาเรอง การประเมนศกยภาพและการวเคราะหแหลงทองเทยวในจงหวดนนทบร พบวา การศกษาวจยครงน มวตถประสงคเพอประเมนศกยภาพและวเคราะหกลมแหลงทองเทยวในจงหวดนนทบร ทมผลตอการพฒนาดานการทองเทยว ตามแนวเหตผลในการสรางดชนชวด และน ามาวเคราะหรวมกบเทคนคการถวงน าหนก จะสามารถประเมนศกยภาพของแหลงทองเทยวได วธด าเนนการวจย เรมจากการเกบรวบรวมขอมลดานการทองเทยวของจงหวดนนทบร ขอความคดเหนของนกทองเทยวทวไป ถงความตองการทจะเดนทางไปเยยมชมย งแหลงทองเทยวในจงหวดนนทบรจากแบบสอบถาม เพอคดเลอกแหลงทองเทยวทนกทองเทยวนยมเลอกไปทองเทยวมากทสด จากนนผวจยไดสรางเกณฑดชนชวดดานการทองเทยว และขอความคดเหนจากผเชยวชาญและนกวชาการทมประสบการณดานการทองเทยว ในการประเมนคาน าหนกของดชนชวดดานการทองเทยวทง 8 ตว เพอน ามาเปนคามาตรฐาน ในการถวงน าหนกกบการออกภาคสนาม จากนนประเมนคาคะแนนปจจยยอยทง 46 ตว โดยผวจยและผชวยวจยในการหาคาระดบเพอการประเมนศกยภาพและการวเคราะหแหลงทองเทยวในจงหวดนนทบร ผลการวเคราะหคาระดบศกยภาพของแหลงทองเทยวในจงหวดนนทบร พบวา กลมแหลงทองเทยวทมศกยภาพสง มคาระดบอยระหวาง 58.75-51.04 จ านวน 9 แหง กลมแหลงทองเทยวทมศกยภาพปานกลาง มคาระดบอยระหวาง 51.03–43.32 จ านวน 6 แหง และกลมแหลงทองเทยวทมศกยภาพต า มคาระดบอยระหวาง 43.31–35.60 จ านวน 5 แหง จากการคดเลอกแหลงทองเทยวมาท าการประเมนทงหมด 20 แหง เมอประเมนศกยภาพและวเคราะหแหลงทองเทยวแลวนน พบวา กลมแหลงทองเทยวทมศกยภาพสงจะมความปลอดภยสง เขาถงไดอยางสะดวก มจดบกพรองดานการทองเทยวเลกนอย กลมแหลงทองเทยวทมศกยภาพปานกลาง มความส าคญและคณคาไมมากนก ม

56

ความพรอมในการรองรบนกทองเทยวในระดบปานกลาง กลมแหลงทองเทยวทมศกยภาพต า เขาถงล าบาก ความพรอมในการรองรบนกทอง เทยวอยในเกณฑต า

จตตานนท ตกล และคณะ(2550) ศกษาเรองโครงการศกยภาพและความพรอมของผลตภณฑการทองเทยวในกลมจงหวดอสานใต การวจยนมวตถประสงค 4 ประการคอ 1) เพอศกษาผลตภณฑทางการทองเทยวในกลมจงหวดอสานใต 2) เพอศกษาศกยภาพและความพรอมของผลตภณฑการทองเทยวในกลมจงหวดอสานใต 3) เพอศกษาแนวทางการพฒนาศกยภาพและความพรอมของผลตภณฑการทองเทยวในกลมจงหวดอสานใต และ4) เพอศกษายทธศาสตรพงพาเพอเสรมสรางความเขมแขงการพฒนาและจดการการทองเทยวในกลมจงหวดอสานใตสความย งยนโดยเชอมโยงกบกลมประเทศเพอนบาน กลมตวอยางทศกษาแบงออกเปน 2 กลมคอ กลมแรก เปนผลตภณฑการทองเทยวในกลมจงหวดอสานใต 6 จงหวด ประกอบดวย จงหวดนครราชสมา บรรมย สรนทร อบลราชธานศรสะเกษ และชยภม กลมทสอง เปนมคคเทศกจากบรษทน าเทยวในจงหวดนครราชสมา และอบลราชธานจ านวน 10 คน เครองมอทใชในการรวบรวมขอมลประกอบดวย แบบบนทกขอมลผลตภณฑการทองเทยว แบบสรปผลตภณฑการทองเทยว แบบประเมนศกยภาพและความพรอมของผลตภณฑการทองเทยว แบบสมภาษณมคคเทศก วเคราะหขอมลโดยใชโปรแกรมค านวณผลทางสถต ในการจ าแนกประเภทผลตภณฑการทองเทยวประเมนศกยภาพและความพรอมของผลตภณฑการทองเทยว และใชการวเคราะหเนอหา (Content Analysis) ในการวเคราะหการสมภาษณมคคเทศก ผลการวจยสรปไดดงน 1) ผลตภณฑการทองเทยวในกลมจงหวดอสานใต 6 จงหวด มจ านวนทงสน 585 ผลตภณฑ เปนผลตภณฑประเภทธรรมชาตมากทสด 229 ผลตภณฑรองลงมาคอ ผลตภณฑประเภทประวตศาสตร โบราณสถาน โบราณวตถ และศาสนา 219 ผลตภณฑ และผลตภณฑประเภทศลปวฒนธรรม ประเพณ และกจกรรม 137 ผลตภณฑตามล าดบ โดยจงหวดนครราชสมามผลตภณฑการทองเทยวมากทสด รองลงมาคอ ศรสะเกษ ชยภม บรรมย อบลราชธาน และสรนทร ตามล าดบ 2) ผลตภณฑการทองเทยวในกลมจงหวดอสานใตมศกยภาพในระดบสงเพยง รอยละ 8 มศกยภาพในระดบปานกลาง รอยละ 25 และมศกยภาพในระดบต าถงรอยละ 67 ส าหรบความพรอมของผลตภณฑการทองเทยวในกลมจงหวดอสานใตนน รอยละ 58 ของผลตภณฑการทองเทยวมความพรอมในระดบปานกลาง รอยละ 38 มความพรอมในระดบสง และมเพยงรอยละ 3 เทานนทมความพรอมในระดบต า 3) ในการพฒนาศกยภาพและความพรอมของผลตภณฑการทองเทยว ผลตภณฑการทองเทยวทควรไดรบการพฒนากอน 2 อนดบแรก คอ (1) ผลตภณฑการทองเทยวทมศกยภาพสงและความพรอมปานกลาง แนวทางการพฒนาควรเนนทการพฒนาความพรอมของผลตภณฑการทองเทยวในดานทยงมผลการประเมนในระดบปานกลาง โดยเฉพาะสงอ านวยความสะดวกและสภาพแวดลอม

57

และ (2) ผลตภณฑทมศกยภาพปานกลางและมความพรอมสง แนวทางการพฒนาควรเนนทการพฒนาศกยภาพของผลตภณฑการทองเทยว โดยเฉพาะกจกรรมเสรมในผลตภณฑการทองเทยวนน และการสรางสงดงดดใจใหนกทองเทยวมาเทยว และ 4) ยทธศาสตรพงพาเพอเสรมสรางความเขมแขงการพฒนาและจดการการทองเทยวในกลมจงหวดอสานใตสความย งยนโดยเชอมโยงกบกลมประเทศเพอนบานทควรด าเนนการ ไดแก (1) สรางจดเชอมตอเสนทางทองเทยวในกลมจงหวดอสานใตและเชอมโยงกบประเทศเพอนบาน (2) ใหความรเกยวกบผลตภณฑการทองเทยวประวตศาสตร โบราณสถาน โบราณวตถ และศาสนาทเชอมโยงกบประเทศเพอนบาน และ (3) ท าการตลาดเชงรกใหนกทองเทยวมาเทยวกลมจงหวดอสานใตโดยเชอมโยงกบประเทศเพอนบานใหมากขน

บรษท เทสโก จ ากด และคณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร (2545) ไดศกษาเพอจดท าแผนปฏบตการพฒนาการทองเทยว จงหวดนครราชสมา บรรมย สรนทร ศรสะเกษ และอบลราชธาน โดยไดก าหนดแนวทางในการคดเลอกพนททมศกยภาพและมความเรงดวนในการพฒนาตามขนตอนดงน (1) ทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ (2) กลนกรองแหลงทองเทยวเพอการส ารวจภาคสนาม โดยพจารณาจากศกยภาพ ความวกฤต และความเรงดวนในความตองการการพฒนา (3) ส ารวจภาคสนามตามแหลงทองเทยวทกลนกรอง และแหลงทองเทยวเพมเตมทนาสนใจทพบในการส ารวจ (การสงเกต ถายภาพ สเกตซ สมภาษณ) (4) การวเคราะหสภาพปจจบน ดวยการสรปประเดนจากการส ารวจเอกสาร และการส ารวจภาคสนาม (5) วเคราะหเพอก าหนดศกยภาพของการพฒนาในอนาคต ดวยการสรปประเดนจากการส ารวจเอกสาร และ (6) วเคราะหเพอก าหนดกรณศกษาเพอน ามาจดท าแผนปฏบตการตามล าดบของความส าคญและเ รงดวน ดวยวธการชงน าหนกโดยคณะทปรกษา จากการก าหนดปจจยและใหคาคะแนนปจจยเหลานน

การพจารณาระดบความส าค ญของแหลงทอง เ ทยว บรษ ท เทสโก จ าก ด และคณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร (2545) ไดน าผลการจดล าดบความส าคญ และระดบความวกฤตของแหลงทองเทยวจากท าเนยบแหลงทองเทยวของสภาสถาบนราชภฏ (2543) มาพจารณาโดยเลอกกลมแหลงทองเทยวทมระดบความส าคญสงในจงหวดตาง ๆ ซงจะพจารณาจากความพรอมในการรองรบนกทองเทยว และคณคาทแทจรงของแหลงทองเทยว ทงน ความพรอมในการรองรบนกทองเทยว พจารณาจาก (1) สภาพการเขาถง (2) สงอ านวยความสะดวก (3) สภาพแวดลอม (4) ขอจ ากดในการรบนกทองเทยว และ (5) ชอเสยงของแหลงทองเทยวส าหรบคณคาทแทจรงของแหลงทองเทยว พจารณาจาก (1) ความส าคญของสถานททองเทยว (2)กจกรรมเสรมในแหลงทองเทยว (3) ความเกาแกททรงคณคาของโบราณสถาน และ (4)สนทรยภาพ ไดแหลงทองเทยวทมระดบความเรงดวนในการพฒนา 39 แหง ประกอบดวย แหลงทองเทยวประเภท

58

ธรรมชาต 16 แหง แหลงทองเทยวประเภทประวตศาสตรและโบราณคด 17 แหง และแหลงทองเทยวประเภทศลปวฒนธรรม กจกรรม และวถชวต 6 แหง ส าหรบผลจากการส ารวจภาคสนามพบวา แหลงทองเทยวทมระดบความเรงดวนในการพฒนาม 48 แหง ประกอบดวย แหลงทองเทยวประเภทธรรมชาต 16 แหง แหลงทองเทยวประเภทประวตศาสตร โบราณวตถ โบราณสถาน และศาสนา 17 แหง และแหลงทองเทยวประเภทศลปวฒนธรรม ประเพณ และกจกรรม 15 แหง จงหวดทมแหลงทองเทยวตงอยมากทสดไดแก จงหวดนครราชสมา และเปนจงหวดทมแหลงทองเทยวทางธรรมชาตตงอยมากทสด จงหวดทมแหลงทองเทยวทางประวตศาสตร โบราณวตถ โบราณสถาน และศาสนาตงอยมากทสดไดแก จงหวดสรนทร และเปนจงหวดทมแหลงทองเทยวทางประเพณศลปวฒนธรรม และกจกรรม ตงอยมากทสดดวยเชนกน

บญชา นาคทองและคณะ (2550) ศกษาเรอง ศกยภาพทางการทองเทยวเชงศลปวฒนธรรมอสานใต มวตถประสงคเพอศกษาพฒนาการทองเทยวเชงศลปวฒนธรรม แหลงทองเทยวเชงศลปวฒนธรรม ศกยภาพของแหลงทองเทยวเชงศลปวฒนธรรม ในพนทอสานใต และเพอศกษาแนวทางและยทธศาสตรพงพาเสรมสรางความเขมแขง การพฒนาและการจดการทองเทยวเชงพนทกลมอสานใตสความย งยนโดยเชอมโยงกบกลมประเทศเพอนบาน วธการศกษาจากขอมลภาคเอกสาร การส ารวจและแบบสอบถามจากกลมตวอยางเปนนกทองเทยวและประชากรในพนทจ านวน 600 คน จากแหลงทองเทยวเชงศลปวฒนธรรมใน 6 จงหวด คอ นครราชสมา บรรมย สรนทร ศรสะเกษ อบลราชธาน และชยภม จงหวดละ 5 แหลง ไดขอมลศกยภาพแหลงทองเทยว 3 ดาน คอ ดานคณคา ดานความนยม ดานความพรอม และแนวทางเพอการพฒนาปรบปรงแหลงทองเทยวผลการวจยพบวาพฒนาการทางการทองเทยวในเขตพนทอสานใต ใหความส าคญดานศลปวฒนธรรมมากขนพรอมกบการทองเทยวอยางย งยน ศกยภาพทางการทองเทยวเชงศลปวฒนธรรมอยในระดบมาก ล าดบแรกคอจงหวดนครราชสมาและจงหวดอบลราชธาน ล าดบทสองคอจงหวดบรรมยและจงหวดศรสะเกษ ล าดบทสามคอจงหวดสรนทรและจงหวดชยภม แนวทางพฒนาศกยภาพมงใหเปนการทองเทยวแบบยงยนใหเกดประโยชนทางสงคม เศรษฐกจ สงแวดลอม อนรกษศลปวฒนธรรม การพฒนาปรบปรงแหลงทองเทยวจากความจ าเปนมากไปนอยดงน การประชาสมพนธ ความสะอาดของแหลงทองเทยว ความสวยงามทางภมทศนสภาพแวดลอม ความชดเจนของปายบอกทาง และกจกรรมเสรมความร แนวทางและยทธศาสตรพงพาเสรมสรางความเขมแขง การพฒนาและการจดการทองเทยวเชงพนทกลมอสานใตสความย งยนโดยเชอมโยงกบกลมประเทศเพอบานม 4 แนวทาง คอ สรางองคความรดานฐานขอมลเชงพนททางประวตศาสตร วฒนธรรมประเพณ ศลปหตถกรรม กลมชาตพนธ สรางเสนทางเชอมโยงพนท เพอการทองเทยวเชงศลปวฒนธรรมทมรวมกนทางประวตศาสตรวฒนธรรมประเพณ ศลปหตถกรรม

59

กลมชาตพนธ สรางพฒนาการความรวมมอกบกลมประเทศเพอนบานระหวางประเทศ รฐกบเอกชน สงเสรมบทบาทรวมกนในระดบภมภาค สรางเครอขายเชอมโยงและถายทอดความรดานศลปวฒนธรรมกบประเทศเพอนบาน การทองเทยวเชงศลปวฒนธรรมอสานใต ในจงหวดนครราชสมาบรรมย สรนทร ศรสะเกษ อบลราชธาน และชยภม มความพรอมทจะพฒนาสงเสรมเปนแหลงทองเทยวทย งยน และเชองโยงในระดบภมภาคไดโดยใชพนฐานทางประวตศาสตร วฒนธรรมประเพณ ศลปหตถกรรมและกลมชาตพนธ ทมรวมกนเปนตวเชอมประสานความรวมมอระหวางประเทศโดยเฉพาะประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว ราชอาณาจกรกมพชาและสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม

อทธวตร ศรสมบต , คนงนตย ไสยโสภณ และพระศกด วรฉตร (2550) ศกษาวจยเรอง สายธารธรรมลมแมน ามล : ศกยภาพการทองเทยวเชงพทธในกลมจงหวดอสานใต มวตถประสงคเพอส ารวจแหลงทองเทยวเชงพทธ เพอศกษาศกยภาพแหลงทองเทยวเชงพทธ และเพอก าหนดยทธศาสตรการพงพาเพอเสรมสรางความเขมแขงในการพฒนาและการจดการทองเทยวเชงพนทกลมอสานใตสความย งยน โดยเชอมโยงกบกลมประเทศเพอนบาน ซงคณะผวจยไดส ารวจแหลงทองเทยวเชงพทธและท าการประเมนศกยภาพ ก าหนดปจจยและเกณฑการชวดเพอประเมนศกยภาพแหลงทองเทยวเชงพทธ มองคประกอบ 2 ดาน คอ ศกยภาพในการดงดดใจนกทองเทยวและศกยภาพในการรองรบนกทองเทยวผลการส ารวจแหลงทองเทยวเชงพทธ พบวา แหลงทองเทยวเชงพทธในกลมจงหวดอสานใต 6 จงหวด มทงสน 80 แหง ประกอบดวยจงหวดอบลราชธาน 21 แหง จงหวดนครราชสมา 18 แหง จงหวดศรสะเกษ 11 แหง จงหวดสรนทร 11 แหง จงหวดชยภม 10 แหง และจงหวดบรรมย 9 แหง ผลการประเมนศกยภาพแหลงทองเทยวเชงพทธ พบวา จงหวดนครราชสมา แหลงทองเทยวเชงพทธทมศกยภาพมาก จ านวน 8 แหง คอ วดเขาจนทรงาม วดศาลาลอย วดบานไร วดปาสาละวน วดเทพพทกษปณณาราม วดสทธจนดา วดบง และวดตระครอ จงหวดอบลราชธาน มแหลงทองเทยวเชงพทธทมศกยภาพมาก จ านวน 5 วด คอ วดศรอบลรตนาราม วดมหาวนาราม วดทงศรเมอง วดหนองปาพงและวดสปฏตนาราม จงหวดบรรมย แหลงทองเทยวเชงพทธ ทมศกยภาพมาก จ านวน 5 วด คอ วดเขากระโดง วดโพธยอย วดเกาะแกว วดขนกอง และวดศรษะแรด จงหวดชยภม แหลงทองเทยวเชงพทธทมศกยภาพมาก มจ านวน 5 วด คอ วดชยภมพทกษ วดกลางเมองเกา วดชยสามหมอ วดพระธาตสามหมน และวดเทพบตรบรรพต จงหวดศรสะเกษ มแหลงทองเทยวเชงพทธมศกยภาพมาก จ านวน 3 วด คอ วดสระก าแพงใหญ วดมหาพทธารามและวดบานสรางเรอง จงหวดสรนทร แหลงทองเทยวเชงพทธทมศกยภาพมาก จ านวน 3 วด คอ วดบรพาราม วดเพชรบรและวดพระพทธบาทเขาพนมดน การก าหนดยทธศาสตรการพงพาเพอเสรมสรางความเขมแขงในการพฒนาและการทองเทยวเชงพทธ

60

พนทกลมอสานใตสความย งยน โดยเชอมโยงกบกลมประเทศเพอนบาน ผลปรากฏวายทธศาสตรทก าหนดม 3 ดวยกน คอ ขอท 1 การเชอมโยงเสนทางการทองเทยวภายในจงหวด ขอท 2 การเชอมโยงเสนทางการทองเทยวกบจงหวดใกลเคยงภายใน ประเทศ ม 2 เสนทางคอ เสนทางแรก เรมจากรงเทพฯ เขาสจงหวดฉะเชงเทรา สระแกว บรรมย สรนทร ศรสะเกษ สนสดทจงหวดอบลราชธาน เสนทางท 2 เรมจากเมองพทยาสจงหวดระยอง สระแกว บรรมย นครราชสมาและสนสดทจงหวดชยภม ยทธศาสตรขอท 3 การเชอมโยงเสนทางทองเทยวกบประเทศเพอนบาน ก าหนด 4 เสนทาง คอ เสนทางแรก กรงเทพฯ สรนทร เสยมราฐ เสนทางท 2 กรงเทพฯ สระแกว เสยมราฐ สรนทร บรรมย นครราชสมา และกลบเขาสกรงเทพฯ เสนทางท 3 กรงเทพฯ เสยมราฐ สรนทร ศรสะเกษ อบลราชธาน และลาว เสนทางท 4 กรงเทพฯ ชลบร ระยอง จนทบร ตราด เกาะกง ก าปงธม เสยมราฐ ศรสะเกษ สรนทร บรรมย นครราชสมาชยภมและสนสดทกรงเทพฯเชนกน การสรางเครอขายการทองเทยวจะตองเปนไปแบบบรณาการระหวางบรษทน าเทยวทงในระดบจงหวด ระดบประเทศ และระดบนานาชาต รวมไปถงองคกรทองถนชมชนและจงหวด จะท าใหการพฒนาและการสงเสรมการทองเทยวกลมจงหวดอสานใตประสบความส าเรจและมประสทธภาพ ผลการศกษาสามารถน าไปใชในการวางแผนเสนอแนะ การจดกจกรรมการทองเทยวและโปรแกรมทองเทยวระดบทองถน ระดบจงหวด และระดบชาตทเหมาะสมกบศกยภาพทม รวมทงขอเสนอแนะในการปรบปรงและพฒนาแหลงทองเทยวเชงพทธ ใหมศกยภาพเพอรองรบการทองเทยวเพมมากขน

เพทาย บ ารงจตตและคณะ (2549) ศกษาเรอง ศกยภาพและความพรอมของผลตภณฑการทองเทยวเชงศาสนา ศลปะ และวฒนธรรมจงหวดเชยงราย การวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาศกยภาพและความพรอมของผลตภณฑการทองเทยวเชงศาสนา ศลปะ และวฒนธรรมจงหวดเชยงราย โดยท าการศกษาดวยการรวบรวมขอมลจากเอกสาร รายงานวจย อนเตอรเนต และใชแบบสอบถามกบนกทองเทยว และภาคเครอขายในพนทแหลงทองเทยวผลการศกษา ผลตภณฑทางการทองเทยวเชงศาสนา ศลปะ และวฒนธรรมจงหวดเชยงราย แบงออกเปน กลมของวด กลมของเมองโบราณ กลมพพธภณฑ กลมของศลปะ กลมของประเพณ และกลมของวฒนธรรม และบทบาทส าคญของวดตอการทองเทยวเชงศาสนา ศลปะ และวฒนธรรมจงหวดเชยงราย ทส าคญ คอ การเทยวชมความงามของสถาปตยกรรมจตรกรรม และประตมากรรม เปนตน ความสนใจในแหลงทองเทยวเชงศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม นกทองเทยวชาวไทยใหความสนใจมากในเรองของ ความเกาแก/คณคาของศลปวฒนธรรม ความหลากหลายทางวฒนธรรม อธยาศยไมตรของคนเชยงราย และเอกลกษณของจงหวดเชยงราย สวนนกทองเทยวชาวตางประเทศใหความสนใจมากในเรองของธรรมชาต การชมทศนยภาพของจงหวดเชยงราย สามเหลยมทองค า วฒนธรรมท

61

แตกตาง วถชวตของคนเชยงรายและประทบใจในอธยาศยไมตรของคนเชยงราย ศกยภาพ และความพรอมของภาคเครอขายชมชนในแหลงทองเทยวเชงศาสนา ศลปะ และวฒนธรรมจงหวดเชยงราย พบวา มศกยภาพและความพรอมมาก ในดานความสะดวกในการเดนทางไปยงแหลงทองเทยว รองลงมา คอ ดานความดงดดใจและความสวยงาม ตามล าดบ ศกยภาพและความพรอมระดบต า ไดแก ดานบคลากรและการจดการในพนท และ การมสวนรวมของประชาชน ตามล าดบ สวนแนวทางการจดการของภาคเครอขายในแหลงทองเทยวเชงศาสนา ศลปะ และวฒนธรรมจงหวดเชยงราย นน คณะท างาน ควรประกอบดวย คณะท างานดานการพฒนาพนทและกจกรรมการทองเทยว คณะท างานดานการตลาด ประชาสมพนธ และโฆษณา ดานการบรการนกทองเทยว ดานการวจยและอบรมบคลากรดานการทองเทยว โดยบรหารจดการในรปแบบของภาคเครอขายของภาคราชการ องคกรปกครองสวนทองถน ผประกอบการ องคกรพฒนาเอกชน นกวชาการจากสถาบนการศกษา และนกวชาการผทรงคณวฒ จากงานวจยทเกยวของขางตน ผวจยสามารถสรปศกษาศกยภาพในดานทสอดคลองกนทใชในงานวจย คอ

1. ศกยภาพในการสงเสรมและพฒนาวฒนธรรมดานประเพณทองถน ดานโบราณสถานและสงส าคญทางประวตศาสตรของทองถน ดานภมปญญาทองถน รฐทตยา หรณยหาด (2544) ไดผลการวจยวาควรมการสบทอดด ารงรกษาเอกลกษณของทองถนไวเปนอยางด ไมวาจะเปนการสบทอดงานประเพณทปฏบตประจ าทกเดอนในรอบปประเพณทเกยวกบวถชวตตงแตเกดจนตาย การประกอบพธทางความเชอ ภาษาพดทเปนเอกลกษณ มโบราณสถานโบราณวตถทไดรบการอนรกษไวเปนอยางด โดยชมชน ซงสวนประกอบทชวยสงเสรม คอ การศกษา ความปลอดภย สาธารณปโภคขนพนฐาน การประชาสมพนธ และแหลงทองเทยว พนทรองรบนกทองเทยว และศนยบรการขอมลนกทองเทยว ซง ประกอบศร ภกดพนจ (2545) พบวา ชมชนมองคประกอบเหมาะสมส าหรบการจดการทองเทยวเชงวฒนธรรม 2 ดาน คอ ดานสงดงดดใจและการเขาถง สวนองคประกอบดานสงอ านวยความสะดวก พจารณาปจจยยอยในดาน (1) ใกลศนยกลางเมองหรอศนยกลางชมชน (2) ทพก (3) ปจจยในการเดนทางตอเขาไปยงแหลงทองเทยว และ (4) สงอ านวยความสะดวกในตวแหลงทอง เทยว เชน รานอาหาร รานขายของทระลก ทจอดรถ ศนยบรการนกทองเทยว หองสขา มนษยสมพนธของเจาหนาทและอน ๆ (จตตานนท ตกล และคณะ, 2550)

2. ศกยภาพในการบรหารจดการแหลงทองเทยวโดยผรบผดชอบโดยตรงหรอชมชนเปนอกประการหนงทจะท าใหการทองเทยวเกดขนแลวสามารถอยตออยางย งยนได ซงแนวทางการพฒนาการทองเทยวคอ ใหชมชนบรหารจดการโดยมองคกรภายนอกใหค าปรกษา พฒนาสงอ านวย

62

ความสะดวก และพนทเพอรองรบนกทองเทยว (รฐทตยา หรณยหาด, 2544) ซงเนนความตองการพฒนาชมชนเพอพฒนาใหเปนแหลงทองเทยวนน ดานกายภาพและสงแวดลอม ดานโครงสรางพนฐาน ดานกจกรรมภายใจแหลงทองเทยว ดานสวสดภาพและความปลอดภย และดานการบรหารจดการ โดยไดเสนอแนะแผนงานเพอการพฒนาการทองเทยวทส าคญคอ แผนการสงเสรมการมสวนรวมของชมชนในการจดการทองเทยวเชงวฒนธรรม แผนการพฒนาธรกจการทองเทยว แผนพฒนาสงอ านวยความสะดวกและสงแวดลอม แผนพฒนาการตลาด แผนการรกษาความปลอดภยทางการทองเทยว และแผนพฒนากจกรรมการทองเทยว สอดคลองกบ เพทาย บ ารงจตตและคณะ (2549) พบวา แนวทางการจดการของภาคเครอขายในแหลงทองเทยวเชงศาสนา ศลปะ และวฒนธรรมคณะท างาน ควรประกอบดวย คณะท างานดานการพฒนาพนทและกจกรรมการทองเทยว คณะท างานดานการตลาด ประชาสมพนธ และโฆษณา ดานการบรการนกทองเทยว ดานการวจยและอบรมบคลากรดานการทองเทยว โดยบรหารจดการในรปแบบของภาคเครอขายของภาคราชการ องคกรปกครองสวนทองถน ผประกอบการ องคกรพฒนาเอกชน นกวชาการจากสถาบนการศกษา และนกวชาการผทรงคณวฒ และอทธวตร ศรสมบต และคณะ(2550) พบวา การสรางเครอขายการทองเทยวจะตองเปนไปแบบบรณาการระหวางบรษทน าเทยวทงในระดบจงหวด ระดบประเทศ และระดบนานาชาต รวมไปถงองคกรทองถนชมชนและจงหวด จะท าใหการพฒนาและการสงเสรมการทองเทยวกลมจงหวดอสานใตประสบความส าเรจและมประสทธภาพ ผลการศกษาสามารถน าไปใชในการวางแผนเสนอแนะ การจดกจกรรมการทองเทยวและโปรแกรมทองเทยวระดบทองถน ระดบจงหวด และระดบชาตทเหมาะสมกบศกยภาพทม รวมท งขอเสนอแนะในการปรบปรงและพฒนาแหลงทองเทยวเชงพทธ ใหมศกยภาพเพอรองรบการทองเทยวเพมมากขน จากงานวจยทเกยวของ ผวจยไดน ากรอบการประเมนงานวจยทเกยวของมาประยกตใชในงานวจยครงน และไดกรอบแนวคดการประเมนศกยภาพการทองเทยว โดยแบงเปนการประเมนศกยภาพการทองเทยว 2 ประการ คอ

1. ศกยภาพความดงดดใจของแหลงทองเทยว พจาณาจากคณคาและความศรทธาตอแหลงทองเทยว คณคาทางกายภาพ คณคาทางสงคม คณคาทางสนทรยศาสตร

2. ศกยภาพความพรอมในการรองรบนกทองเทยว พจาณาจากสงอ านวยความสะดวกขนพนฐาน, การเขาถงแหลงทองเทยว และสภาพแวดลอมของแหลงทองเทยว 1. ศกยภาพความดงดดใจของแหลงทองเทยว เพทาย บ ารงจตตและคณะ (2549) ไดผลการวจยวา การเทยวชมความงามของสถาปตยกรรมจตรกรรม และประตมากรรม เปนตน ความสนใจในแหลงทองเทยวเชงศาสนา ศลปะ และวฒนธรรม นกทองเทยวชาวไทยใหความสนใจมาก

63

ในเรองของ ความเกาแก/คณคาของศลปวฒนธรรม ความหลากหลายทางวฒนธรรม สอดคลองกบบญพเชษฐ จนทรเมอง (2553) พบวา ทรพยากรทางวฒนธรรมในพระอารามหลวงชนเอกทกวด มศกยภาพโดดเดน ซงทางภาครฐพรอมใหการสนบสนน ภาคเอกชนมความสนใจรวมมอในการจดการทองเทยว นกทองเทยวยงปลาบปลมในความงดงามของพระอาราม และวชราภรณ ระยบศร (2551) พบวา นกทองเทยวมความเหนวาศลปกรรมไทยเปนสงควรชวยกนอนรกษและศกษา กจกรรมทนกทองเทยวชอบ ไดแก การเทยวชมศลปกรรมความสวยงามของวด 2. ศกยภาพความพรอมในการรองรบนกทองเทยว โดยมการประเมนทแตกตางกนดงน ศนยบรการวชาการ มหาวทยาลยขอนแกน (2540) ประเมนความพรอมของแหลงทองเทยวเปนสวนหนงของการประเมนศกยภาพของแหลงทองเทยว ไดแก ปจจยดานการเขาถง สงอ านวยความสะดวกในการทองเทยว ชวงเวลาในการทองเทยวได และความปลอดภยในชวตและทรพยสน ซงรายละเอยดของการประเมนไดกลาวถงแลวในหวขอ 2.2.2.3 ในขณะทสภาสถาบนราชภฏ (2543) บรษท เทสโก จ ากด และคณะสถาปตยกรรมศาสตร (2545) ไดประเมนความพรอมของแหลงทองเทยว โดยใชเกณฑเดยวกนคอ พจารณาจากองคประกอบของความพรอมของแหลงทองเทยว 5 องคประกอบคอ (1) สภาพการเขาถง (2) สงอ านวยความสะดวก (3) สภาพแวดลอม (4) ขอจ ากดในการรบนกทองเทยว และ (5) ความมชอเสยงของแหลงทองเทยว นอกจากน กระทรวงการทองเทยวและกฬา (2547) ไดก าหนดเกณฑประเมนความพรอมของแหลงทองเทยว ซงสอดคลองกบเกณฑการประเมนของสภาสถาบนราชภฏ (2543) บรษท เทสโก จ ากด และคณะสถาปตยกรรมศาสตร (2545) จากแนวคดการประเมนศกยภาพการทองเทยวในครงน ผวจยไดแสดงรายละเอยดของแนวคดการประเมนศกยภาพการทองเทยวไดแสดง ดงตารางท 5 ตารางท 5 กรอบการประเมนศกยภาพของแหลงทองเทยวในงานวจย

เกณฑ ดชนชวด รายละเอยด 1. คณคาและความศรทธาตอแหลงทองเทยว

ดานความส าคญ - ความส าคญในดานประวตศาสตร - ความส าคญในดานศาสนา

ความเปนเอกลกษณของแหลงทองเทยว

- ความเปนเอกลกษณของแหลงทองเทยว

ความมชอเสยงของแหลงทองเทยว

- การเปนทรจกของนกทองเทยว

ความเกาแกและทรงคณคา

- ความยาวนาน, อายของแหลงทองเทยว

64

ตารางท 5 กรอบการประเมนศกยภาพของแหลงทองเทยวในงานวจย (ตอ)

เกณฑ ดชนชวด รายละเอยด 2. คณคาทางกายภาพ ความสวยงามทาง

สถาปตยกรรมและจตรกรรม

- ความสวยงามโดยรอบของวด - ความงดงามทางศลปวฒนธรรม เชน ทศนยภาพ - ความสมบรณและความสวยงามทางสถาปตยกรรม เชน ความสมบรณของโบสถ - ความสมบรณและความสวยงามทางศลปกรรม เชน ภาพวาดฝาผนง

3. คณคาทางสงคม

การจดกจกรรมของแหลงทองเทยว

- การจดกจกรรมมความตอเนองและสอดคลองกบประเพณ ทองถน ความเชอ ของพทธศาสนกชน - มความหลากหลายของกจกรรมการทองเทยว - มการจดกจกรรมการทองเทยวอยางตอเนองตลอดทงป - วดมการจดกจกรรมรวมกบชมชน - วดไดรบการยอมรบและไดรบการยกยองเปนวดพฒนาตวอยาง

4. คณคาทางสนทรยภาพ

การดงดดใจ - การจดสถานทเหมาะสมกบการปฏบตธรรม - วดมบรรยากาศเงยบสงบ สะอาด รมรน ดงดดใจนกทองเทยว - ไดรบการผอนคลายความเครยด เกดความสบายใจในการเดนทางมาทองเทยววด

5. ศกยภาพความพรอมในการรองรบกทองเทยวของวด

1. สงอ านวยความสะดวกขนพนฐาน

- ทางเดนเทาทเชอมตอกนบรเวณวด - การบรการหองน า / หองสขา - การใหบรการรานอาหาร / เครองดม ทถกสขลกษณะ - การใหบรการรานจ าหนายของทระลก / สนคา หรอเชาบชาวตถมงคล - การใหบรการทพก - ความสะดวกของทจอดรถ

65

ตารางท 5 กรอบการประเมนศกยภาพของแหลงทองเทยวในงานวจย (ตอ)

เกณฑ ดชนชวด รายละเอยด

5. ศกยภาพความพรอมในการรองรบ การทองเทยวของวด

- มศนยประชาสมพนธ/บรการขอมล - มหนวยพยาบาลรองรบ - ทนงพก ศาลา หรออนๆ - น าดม/ น าใชเพยงพอตอนกทองเทยว- มไฟฟาใชตลอดเวลา และไฟฟาสวางรอบบรเวณ - มระบบรกษาความปลอดภยตอชวตและทรพยสนใหกบนกทองเทยว

- มระบบรกษาความปลอดภยตอโจรผรายใหกบนกทองเทยว

2. การเขาถงแหลงทองเทยว

- มรถรบจางประจ าทางใหบรการไปยงแหลงทองเทยวไดโดยสะดวก - การเขาถง / เสนทางคมนาคม เชน สภาพถนนด ผวทางจราจรราบเรยบใชงานไดตลอดป - สามารถเดนทางเขาถงแหลงทองเทยวไดทกฤดกาล - มการเชอมโยงกบแหลงทองเทยวอน - การคมนาคมขนสงทางบก ทางรถยนต (บขส.จงหวดขอนแกน),ทางรถไฟ (สถานรถไฟจงหวดขอนแกน) - การคมนาคมขนสงทางอากาศ เครองบน(ทาอากาศยานจงหวดขอนแกน) - มเครองหมาย ปายสญญาณจราจรบอกเสนทาง ปายบอกระยะทางถงแหลงทองเทยวอยางชดเจน

3. การประชาสมพนธ

- มศนยประชาสมพนธ /บ รการขอมลแหลงทองเทยวในบรเวณวด - มเจาหนาทคอยใหความรเกยวกบวด - มสอสงพมพประชาสมพนธวด เชน แผนพบ

66

ตารางท 5 กรอบการประเมนศกยภาพของแหลงทองเทยวในงานวจย (ตอ)

เกณฑ ดชนชวด รายละเอยด

4 . สภาพแวดลอมของวด

- สภาพปจจบนของวด มการดแล ทะนบ ารงอยเสมอ - มระบบการจดเกบ ท าลายขยะมลฝอยทด - มการสรางจตส านกใหคนในชมชนหวงแหนวด และมสวนรวมในการปองกนปญหามลภาวะและสงแวดลอม - ชมชนรอบขางมความเปนระเบยบ สะอาด พรอมใหการสนบสนนและสงเสรมการทองเทยว - รอบบรเวณวดมหมไมขนาดใหญ ใชเปนรมเงา ท าใหรมรน และมการตกแตงอยเสมอ - การจดการสภาพแวดลอมภายในบรเวณแหลงทองเทยว มความเหมาะ สมตอการสงเสรมการปฏบตแนวพทธ

5. ขอจ ากดในการรบนกทองเทยว

- ขนาดของวดมความเหมาะสมกบพนทโดยรอบ - สงกอสรางในวดมความเหมาะสมกบขนาดของวด - แหลงทองเทยวมสภาพทางกายภาพทเอออ านวย ตอการพฒนาใหเปนสถานททองเทยวเชงศาสนาในดานอนๆ เชน ศนยการเรยนร - ขอจ ากดดานพนททสามารถรองรบนกทองเทยวไดครงละไมมาก - มการจดเขตกจกรรมของนกทองเทยว ไวในบรเวณพนท ทมความปลอดภย

67

ตารางท 5 กรอบการประเมนศกยภาพของแหลงทองเทยวในงานวจย (ตอ)

เกณฑ ดชนชวด รายละเอยด

4. สภาพแวดลอมของวด

- มการควบคมไมใหนกทองเทยวประกอบกจกรรมในรปแบบทไมเหมาะสม - ขอจ ากดเปนเขตหวงหามของราชการ หรอเอกชน - ขดความสามารถในการรองรบ เชน รถตดบรเวณทางเขาวด เนองมาจากมนกทองเทยวจ านวนมาก - มกฎระเบยบจ ากดจ านวนนกทอง เทยว เสนทาง ระยะเวลา ในการเขาชม

2.3 ประวตวดรอบบงแกนนคร เมองขอนแกนแตเดมคอ บานขาม (ต าบลบานขาม อ าเภอน าพอง จงหวดขอนแกน ในปจจบน) มเนนดนอยตรงกลางทง มน าลอมรอบในหนาน าและมตนมะขามตนหนงตายไปนานแลวเหลอแตตอทเปนแกน เมอมการสรางพระธาตพนม พระยาหลงเขยวและพระอรหนตทง 9 พรอมดวยขาราชบรพารจะน าพระองคารของพระพทธเจาไปบรรจทพระธาตพนม แตการเดนทางมาค ามดทตรงดอนทมน าลอมรอบ จงหยดและวางสมภาระตลอดจนพระองคารไวบนตอมะขามขณะพกผอนหลบนอนพอรงขนจงเดนทางตอไปเมอไปถงพระธาตพนมปรากฏวาไดสรางเสรจแลว จะเอาอะไรเขาบรรจอกไมไดจงพากนนมสการพระธาตพนมแลวเดนทางกลบมาตามทางเดม เมอมาถงเนนดนทเคยพกผอน ตนมะขามทตายไปเหลอแตแกนกลบผลใบเขยวชอมเปนทอศจรรยยงนก พระอรหนตทง 9 พรอมดวยพระยาหลงเขยวจงตกลงสรางเจดยครอมตนมะขามไว แลวบรรจพระองคารของพระพทธเจาลงไวชาวบานเรยกเจดยองคนวา"พระธาตขามแกน" เมอทาวเพยเมองแพนอพยพมาจากบานชหลน มาตงอยทบานบงบอน จงไดถอเอาปชนยสถานแหงน เปนชอเมองขอนแกน เพราะทอนไมแหง ๆ เหลอแตแกนนน ชาวพนเมองจะเรยกวา "ขอน" ทาวเพยเมองแพน ผเปนปฐมเจาเมองจงไดตงชอเมองวา"ขอนแกน"เมอสรางเมองเสรจแลว ทาวเพยเมองแพน ไดสรางวดขน 3 วด คอ วดเหนอ (ปจจบนคอ วดหนองแวงพระอารามหลวง) วดกลาง (ปจจบนคอ วดกลางเมองเกา) และวดใต (ปจจบนคอ วดธาตพระอารามหลวง) และเวลาตอมามวดดานทศตะวนออกของบง

เรยกวาวดทาแขก ซงมบรเวณทตงรอบบงแกนนคร

68

ตามประวตการสรางวดคเมองขอนแกนซงเรมตนทรอบบงบอนมอย 4 วด คอ 1. วดเหนอ เปนวดทอยทางทศเหนอ ส าหรบเจาเมองใชบ าเพญกศลในพธการตางๆ โดยให

เจาเมองและลกไปท าบญอปฏฐาก ปจจบน คอ วดธาตพระอารามหลวง 2. วดกลาง เปนวดทอยกงกลาง ส าหรบขาราชการชนผใหญไดบ าเพญกศล ใหเสนา

อ ามาตยไปท าบญพรอมลกหลานไปท าบญอปฏฐาก ปจจบน คอ วดกลางเมองเกา 3. วดแขกหรอวดทาแขก เปนทส าหรบพระสงฆและแขกตางถนไดพกอาศยรวมทง

ประกอบพธกรรมตางๆ ซงทาวเพลยเมองแพนไดปฏสงขรณ อยทางทศตะวนออก ของบงบอนเรยกวาวดทาแขก ปจจบนเรยกวา วดโพธ (มตนโพธจ านวนมาก)

4. วดใต ส าหรบประชาชนทวไป ใชในการประกอบพธกรรมตางๆ ปจจบนคอวดหนองแวงพระอารามหลวง จากประวตการสรางวดคเมองขอนแกนซงเรมตนทรอบบงบอน (บงแกนนครในปจจบน) มอย 4 วด (ส านกงานประชาสมพนธจงหวดขอนแกน, 2552) คอ

1. วดธาต (พระอารามหลวง) หรอ วดเหนอ เปนวดทอยทางทศเหนอ ส าหรบเจาเมองใชบ าเพญกศลในพธการตางๆ

เจาแกวมงคล ไดเปนเจาเมองสวรรณภมคนแรก (พ.ศ. ๒๒๕๖ - ๒๒๖๘) จากนนกมเจาเมอง สบตอมาจนถงปพทธศกราช ๒๓๒๖ “ทาวภ” ไดเปนเจาเมองสวรรณภมไดรบบรรดาศกดเปน “พระรตนวงษา” ไดแตงตงใหลกชาย “ทาวศกด” ไปด ารงต าแหนง “เมองแพน” มยศเปน “เพย” เทยบเทาพระยาฝายทหาร ใหไปตงรกษาการอยรมแมน าช สถานทนนเรยกวา “ชโหลน” ตอมาถงปพทธศกราช ๒๓๓๒ กไดรบค าสงใหไปตงแหงใหมชายแดนดานเหนอ เขตเมองสวรรณภมกบเขตเมองรอยเอดในขณะนน “ทาวศกด” อพยพประชาชนพลเมองประมาณ ๓๓๐ ครอบครว พรอมน าเอาพระพทธรปศกดสทธหลายองคไปไวเคารพสกการะเปนมงขวญเมองดวย ตงบานใหมเรยกวา “บานบงบอน” และไดกอสรางหลกเมองฝงตะวนตกบง เมอสรางบานเรอนอยอาศยเรยบรอยแลว จงไดสรางวดขน ๔ วด คอ “วดเหนอ” ใหเจาเมองพรอมลกหลานไปท าบญอปฏฐาก “วดกลาง” ใหเสนาอ ามาตยพรอมลกหลานไปท าบญอปฏฐาก “วดใต” ใหประชาชนพลเมองทวไปท าบญอปฏฐาก “วดทาแขก” อยฝงบงดานทศตะวนออก ส าหรบพระภกษอาคนตกะ จากถนอนๆ มาพ านกเพอประกอบพทธศาสนพธ เมอสรางวดเหนอแลวจงสรางพระธาตมอโมงคภายใน น าเอาพระพทธรป ไปเกบซอนไวอยางลบทสด รแตเจาอาวาสวดเหนอเทานน คนทงหลายจงเรยกวา “พระลบ” หรอ “หลวงพอพระลบ” สบมาจนกระทงถงทกวนน กระทง พ.ศ. ๒๓๔๐ พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช มพระบรมราชโองการยกฐานะบานบงบอนขนเปน “เมองขอนแกน” ตงให “ทาวศกด” เปนเจาเมองขอนแกนคนแรก มนามวา “พระนครศร

69

บรรกษ” เมอกลาวถงพระพทธรปศกดสทธในพระธาต กจะเรยกวา “พระลบ” เพราะไมมใครเคยเหน ปจจบนบานพระลบกลายเปนเทศบาลเมองขอนแกน ทคงเหลอเปนอนสรณ คอ ต าบลพระลบ

สวน “วดเหนอ” เปลยนชอเปน “วดธาต” (พระอารามหลวง) สมย หลวงป พระเทพวมลโมล (เหลว สมโน) เปนเจาอาวาส (ปจจบนด ารงสมณศกดท พระธรรมวสทธาจารย) เกรงวาตอไปจะไมมใครรจกหลวงพอพระลบ จงเชญผวาราชการจงหวดขอนแกน มาเปนสกขพยานเปดเผย พระพทธรปศกดสทธองคนใหเปนพระพทธรปคเมองขอนแกน เมอวนออกพรรษาปพทธศกราช ๒๕๓๗ ซงตรงกบวนองคาร ขน ๑๔ ค า เดอน ๑๐ ปจอ (วนท ๑๘ ตลาคม พ.ศ.๒๕๓๗) พระลบจงประจกษแกสายตาเปนพระคเมองขอนแกนนบแตนน

2. วดกลาง เปนวดทอยกงกลาง ส าหรบขาราชการชนผใหญไดบ าเพญกศล ปจจบน คอ วดกลางเมองเกา เปนวดทไดกอสรางมาพรอมๆ กบการสรางเมองขอนแกน ตงอยในบรเวณรอบงแกนนคร ใกลเคยงกบ วดหนองแวง วดธาต วดกลาง และวดโพธบานโนนทน

3. วดแขกหรอวดทาแขก เปนทส าหรบพระสงฆและแขกตางถนไดพกอาศยรวมทงประกอบพธกรรมตางๆ ซงทาวเพลยเมองแพนไดปฏสงขรณ อยทางทศตะวนออกของบงบอนเรยกวาวดทาแขก หรอ วดโพธ (มตนโพธจ านวนมาก) ปจจบนเรยกวา วดโพธ บานโนนทน

วดโพธ เปนวดทมความเกาแกทางประวตศาสตรและมความส าคญอยางยงของเมองขอนแกน มการศกษาพระปรยตธรรมและการปฏบตวปสสนากรรมฐานของพระสงฆ ตลอดถงอบาสกอบาสกา และยงไมทราบแนชดวาใครเปนคนสรางและสรางมาตงแตเมอใด แตเทาทสบทราบตามหลกฐานทางโบราณวตถตลอดถงค าบอกเลาของคนเฒาคนแก เชน มพระอโบสถหลงเกา (สม) จากการตรวจสอบของกรมศลปากรพบวาสมแหงนมอายไมนอยกวา ๒๐๐ กวาป ถารวมถงอายการสรางวดดวยคงมอายไมต ากวา ๓๐๐ ป เพราะเปนวดทมมากอนททาวเพลยเมองแพนจะมาสรางบานบงบอน เมอสรางเมองเสรจแลวกมการบรณะปฏสงขรณวดเกาขนมา

เนองจากวดโพธ เปนวดทมความเกาแกจงมเจาอาวาสหลายรป ทงทสบคนไดและไมปรากฏหลกฐาน สวนทพอจะสบคนไดม ๗ รป ดงน พระสงฆราชฉมพล พระอาจารยโตน พระอาจารยเปาะ พระอาจารยหลอด พระอาจารยกอง พระครโพธสารคณ (ประยงค อปลวณโณ / ไสยฮาดวงษ) ดร. พระครวนยธรสมชาย กนตสโล (พงหมนไว ) รปปจจบน

4. วดใต ส าหรบประชาชนทวไป ใชในการประกอบพธกรรมตางๆ ปจจบนคอ วดหนองแวงพระอารามหลวง (ส านกงานประชาสมพนธจงหวดขอนแกน, 2552)

วดหนองแวง เดมชอวดเหนอ ตงขนเมอป พ.ศ.2332 พรอมกบวดกลาง และวดธาต โดยทาวเพยเมองแพน เจาเมองคนแรก ณ บานบงบอน (บงแกนนคร) พ.ศ.2354 ทาวจามมตร ทายเพย

70

เมองแพน เจาเมองคนท 2 ไดยายเมองไปอยบานดอนพนชาต เขตเมองมหาสารคาม (บานโนนเมอง ต าบลแพง อ าเภอโกสมพสย จงหวดมหาสารคาม) บานบงบอนจงกลายเปนเมองเกาตงแตนนมา

ปจจบนตงอยเลขท 593 ถนนกลางเมอง ต าบลในเมอง อ าเภอเมองขอนแกน จงหวดขอนแกน ไดรบพระราชทานวสงคามสมาครงแรก เมอป พ.ศ.2442 โดยพระยานครศรบรรกษ(อ) และไดรบพระราชทานวสงคามสมาครงสดทาย เมอวนท 27 สงหาคม พ.ศ. 2527 เขตวสงคามสมา กวาง 40 เมตร ยาว 80 เมตร มเนอทดนทตงวด 26 ไร 65 ตารางวา โดยมหนงสอแสดงกรรมสทธเปนโฉนด 713 เลขท 28 หนาส ารวจ 794 เลมท 8 หนา 13

อาณาเขต ทศเหนอ ยาว 135 เมตร จดถนนหนองแวงพฒนา ทศใต ยาว 160.50 เมตร จดลองน าและทดนนายพศ วรราช ทศตะวนออก ยาว 151.40 เมตร กบ 120.80 เมตร จดถนนรอบบงแกน นคร และทดน นางทองมวน บตรกสก ทศตะวนตก ยาว 246.70 เมตร ตดถนนกลางเมอง

ลกษณะพนทตงวดและบรเวณโดยรอบ เปนทราบเรยบ เปนลกษณะ 6 เหลยม มหมบานลอมรอบสามดาน และมบงแกนนครอยทางทศตะวนออกของวด เปนวดพฒนาตวอยาง ป พ.ศ.2524 เปนวดพฒนาดเดน ป พ.ศ. 2526 ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ยกฐานะขนเปน พระอารามหลวง ป พ.ศ. 2527

ปชนยสถานและปชนยวตถ จากเดมทวดหนองแวงมอาคารเสนาสนะและกฏทพกสงฆจ านวน3 หลง ศาลา 1 หลง หอระฆง 1 หลง และอโบสถ 1 หลง วดหนองแวงไดพฒนาขนอยางตอเนองมาตามล าดบโดยเฉพาะในสมยทพระราชปรยตเมธ เจาอาวาสองคปจจบนไดสรางอาคารเสนาสนะเพมขน ดงน

1. พระอโบสถ เนองจากพระอโบสถหลงเดมมขนาดเลกและช ารดทรดโทรม ไมสามารถใชประกอบศาสนกจได จงไดกอสรางหลงใหมขนเปนอาคารคอนกรตเสรมเหลกหลงคามงกระเบองเคลอบ ชอฟา ใบระกา หนาบนคนทวย ซมประต หนาตาง ประดบกระจกลงรกปดทอง

2. ศาลาสมเดจ หรอศาลาการเปรยญ เปนอาคารคอนกรตเสรมเหลกทรงสงชนเดยว สรางแทนหลงเดมทช ารดทรดโทรม หลงคาสองชนมงลดหลนกนลงมา พรอมตงชอวา ศาลาสมเดจ เพอเปนการแสดงความกตญกตเวทตาตอสมเดจพระพฒาจารย (อาจ อาสภมหาเถระ) องคอปถมภการด าเนนงานดานตางๆ ของวด

3.ต าหนกสมเดจองคท 18 สรางขนเพอเปนทประทบสมเดจพระอรยวงศาคตญาณ สมเดจพระสงฆราช (วาสน วาสนมหาเถระ) องคท18 แหงกรงรตนโกสนทร ในคราวเสดจเปนประธานยกชอฟาศาลาสมเดจ เมอป พ.ศ. 2522

71

4. ต าหนกสมเดจพระสงฆราชองคท 19 เปนอาคารทรงไทยหลงคาแฝด 2 ชน ท าดวยไมมะคา หลงคามงกระเบองเคลอบ เพอทลถวายเปนทประทบแดสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช องคท19

5. กฏ 26 หลง เปนอาคารสองชน ชนลางกออฐถอปน ชนบนท าดวยไม หลงคามงกระเบอง

6. โรงเรยนพระปรยตธรรม เปนอาคารสองชน จ านวน 1 หลง ชนลางกออฐถอปน ชนบนท าดวยไมหลงคามงกระเบอง

7 .พระมหาธาตแกนนคร พระมหาธาตแกนนคร เปนอาคารกออฐ ถอปนเรอนยอดทรงเจดย (จ าลองแบอยางพระธาตขามแกน) สงจากพนดนถงยอดฉตร 80 เมตร ฐานกวาง 50 เมตร พนเปนศลปะแบบทวารราวดผสมผสานศลปะรปแบบชาวอสานตากแห มทงหมด 9 ชน ดงนแบงออกเปน 9 ชน

ชนท 1 เปนหอประชม มพระบรมสารรกธาตประดษฐานอยบนบษบกตรงกลาง มพระประธานประดษฐาน 3 องค ตนเสาเขยนลวดลายสเบญจรงค ลายกรวยเชงดอกพดตานและดอกบว คานขอเขยนภาพเทพชมนมลอมรอบ เพดานเขยนภาพเทพพนมปกคางคาวดาวลอมเดอน จตเทพดารา และจตรกรรมฝาผนงเรองประวตศาสตรการสรางเมองขอนแกน

ชนท 2 เปนหอพกบานประตหนาตางเขยนลวดลายเบญจรงคภาพนทานเรอง สงขศลปชย

ชนท 3 หอปรยต บานประตหนาตางเขยนภาพนทานเรอง นางผมหอม ชนท 4 หอปฏบตธรรม บานประตหนาตางเขยนภาพพระประจ าวน ชนท 5 หอพพธภณฑ บานประตหนาตางแกะสลกภาพพทธประวต ชนท 6 หอพระอปชฌายาจารย บานประตหนาตางแกะสลกนทานชาดกเรอง พระ

เวสสนดร ชนท 7 หอพระอรหนตสาวก บานประตหนาตางแกะสลกนทานชาดกเรอง เตมย

ใบ ชนท 8 หอพระธรรม รวบรวมพระธรรมคมภรส าคญทางพระพทธศาสนา บาน

ประตหนาตางแกะสลกพรหม 16 ชน ชนท 9 หอพระพทธ เปนทบรรจพระบรมสารรกธาตตรงกลางบษบกบานประต

แกะสลกสามมตรปพรหม16 ชน และยงเปนชนทสามารถมองเหนววทวทศนของเมองขอนแกนไดอยางสวยงาม ทางวดเปดใหเขาชมทกวนตงแตเวลา 08.00-17.00 น.โดยไมเสยคาใชจายใดๆ ทงสน