a research overview of the ambiguity in pashto tafaseer...

ا االساکیم

کٹی ر "ریسفترسی،"وتشپزابؿۺیکۺ 1،ۺامشرہ1دلج:ا

سیلی

ء2013وجؿۺ–ونجریۺ ۔۔۔۔۔۔۔۔"ریسفتوفؼۺا

27

اور " تفصری تیصری"، " تفصری فوق الیصری"،" تفصری یصری"وتشپۺزابؿۺیکۺ ںیمۺۺاابتشہۺۺۺاکۺیقیقحتۺاجزئہ "تفصرییصری نظہور بہ فوق الیصری"

A Research Overview of the ambiguity in Pashto

Tafaseer: Tafseere Yaseer, Tafseere Fawq ul

Yaseer, Tafseere Taiseer and Tafseere yaseer

named as Fawq ul Yaseer اجسد

i

دمحموہظر ii

Abstract Pashto is one of the local languages of

Pakistan. It is spoken and understood mainly in

Khyber Pakhtunkhwa and in a large area of

Balochistan. Pashtoon Ulama has written a lot on

different aspects of Islam. They produced Tafaseers

(Commentaries of the Holy Quran) in Pashto

language. Three of them (Tafseer-e-Yaseer Tafseer

Fawqul Yaseer and Tafseer-e-Tayaseer) are

considered to be the earlier ,But they were

overlapped and confusion took place. Some people

called them One while some called them the

explanation of one another. In this article, we have

tried to clear the situation about these tafaseers.

وتشپ

ۺالعوہۺولباتسچؿۺےہۺوجۺوپرےۺوصہبۺربیخۺوتخپوخناےک اپاتسکؿۺیکۺاکیۺامہۺالعاقیئۺزابؿوتشپۺزابؿۺ

یکۺاکیۺڑبیۺآابدیۺوبیتلۺاورۺیتھجمسۺےہ۔ۺاسۺزابؿۺیکۺاترخیۺزہاروںۺاسؽۺرپاینۺےہ۔ۺوتشپؿۺوقؾۺوکۺہیۺازعازۺ

ںیمۺیلمۺاحلصۺےہۺہکۺہیۺنمۺثیحۺاوقلؾۺاملسمؿۺںیہ۔ۺاالسؾۺےسۺتبحمۺاورۺاسۺیکۺدختمۺاںیہنۺورےثۺ

ےہ۔ۺادتباۺۺیہۺےسۺوتشپؿۺاملعءۺےنۺدنیۺاالسؾۺیکۺفلتخمۺوتیثیحںۺےسۺدخامتۺرسااجنؾۺدںی۔ۺاوہنںۺےنۺ

وکۺےنھجمسۺےکۺےئلۺیھبۺاوہنںۺےنۺ(رقآؿۺدیجمۺ)ۺاعتیلۺےکۺالکؾۺفلتخمۺدیماونںۺںیمۺاتکںیبۺںیھکل۔ۺاہلل

وکںیششۺںیکۺاورۺفلتخمۺافتریسۺںیھکل۔ۺ

i (ولریئ)دکچرہۺدری,ویوینریٹسۺآػۺالمڈنک،ۺآػۺاالسکمۺڈٹسزی ،ۺڈاپیرٹنمٹۺلفۺررسیچۺاکسرلۺ-امی

ii دبعاولیلۺاخؿۺویوینریٹسۺ،رمداؿ،آػۺاالسکمۺڈٹسزی ،ۺڈاپیرٹنمٹۺلفۺررسیچۺاکسرلۺ-امی

ا االساکیم


سیلی


28

آپۺیکۺریسفترمادۺیلعۺاصبحۺاورۺ ومالان

وتشپۺیکۺاونیلۺافتریسۺںیمۺےسۺامشرۺوہیتۺےہ۔ۺہیۺومالانۺ" ریسفتۺریسی"وتشپۺزابؿۺںیمۺرموجۺریسفتۺ

ءۺںیمۺیھکل۱۸۶۷/ھ۱۲۸۴اصبحۺیکۺفینصتۺےہ۔ۺآپۺےنۺہیۺریسفتۺ رمادۺیلعۺ

1

۔آپۺےکۺۺوادلۺاکۺانؾۺۺ

"اکہم"اخدناؿۺےسۺاھت۔ۺوجۺ" الیسین"دبعارلنمحۺاھت۔ۺآپۺاکۺقلعتۺ

2

ےقےسۺقلعتۺراتھکاھتۺ۔ۺآپۺۺےکۺالع

اکیۺڑبےۺاعملۺاورۺوصیفۺزبرگۺےھت۔ذہلاۺآپۺیکۺاسۺۺریسفتۺوکۺاکیفۺرہشتۺیلمۺاورۺوتشپؿۺاعمرشےۺںیمۺاسۺ

ےسۺاکیفۺدحۺکتۺاافتسدہۺایکۺایگ۔ۺ

ریسفتۺیکۺداینۺںیمۺومالانۺرمادۺیلعۺیکۺاسۺوکششۺےکۺدعبدرگیۺوتشپؿۺاملعءۺوکۺیھبۺۺاسۺدیماؿۺںیمۺ

ڑبےنھۺاکۺوحہلصۺالم۔اسۺےکدعبوتشپۺزابؿۺںیمۺدورسیۺافتریسۺرظنمۺاعؾۺرپۺآںیئ۔ۺاؿۺںیمۺےسۺآےنۺاورۺآےگۺ

اکیۺۺوکششۺاتممزۺاعملۺدنیۺاقیضۺدبعافیطلۺاصبحۺیکۺۺیھبۺےہ

3

۔

ۺاصبحۺاورۺآپۺیکۺافتریسیضۺدبعافیطللاق

ۺعلضۺ ھۺوک۱۲۹۰آپۺاکانؾۺاقیضۺدبعافیطللۺےہ۔وادلۺاکۺانؾۺدیسۺالغؾۺومحمدالیجینۺےہ۔ۺآپ

"اگولچ"وساتۺےکۺالعہقۺکینۺیپۺلیخۺےکۺاکیۺاگؤںۺ

4

ںیمۺدیپاۺوہےئ۔ۺاخدناینۺوطرۺرپۺینسحۺاسداتۺےسۺ

ےلچۺےئگۺ( دنہواتسؿ)قلعتۺرےتھکۺےھتۺ۔ۺادتبایئۺمیلعتۺاےنپۺوادلۺےسۺاحلصۺیک۔ۺزمدیۺمیلعتۺےکۺےئلۺراوپمرۺ

اورۺواہںۺےسۺدنسارفلاغۺاحلصۺایک

5

رسۺاقمئۺایک،ۺسجۺںیمۺدورۺدرازۺےکۺ۔واسپۺآرکۺاےنپۺالعہقۺںیمۺہقلحۺد

ابلطءرشتکۺرکےتۺےھت

6

{ اکیۺوخدۺاتخمرۺرایتسۺیھت" وسات"بجۺ} ۔ۺاپاتسکؿۺےننبۺےسۺےلہپۺوساتۺںیم

" اگولچ"آپۺاکۺاخدناؿۺیملعۺوطرۺرپۺتہبۺوہشمرۺاھت۔ۺاسۺاخدناؿۺیکۺیملعۺدخامتۺیکۺدبوتلۺوساتۺےکۺالعہقۺ

ےکۺانؾۺےسۺایدۺایکۺۺاجۺاتۺۺاھت" اخبرا"وکۺ

7

-

ر " ریسفت سیلی

"وفؼۺا

ر " اقیضۺدبعافیطللۺاصبحۺےنۺرقآؿۺاپکۺیکۺاکیۺریسفت سیلی

ےکۺانؾۺےسۺیھکل،ۺرگمۺۺۺ" وفؼۺا

ر ۺوہشمرۺہبۺریسفتۺۺریسی"انرشۺیکۺتلفغۺیکۺوہجۺےسۺہیۺریسفتۺۺومالانۺدبعاقحلۺداریگنبۺیکۺریسفت سیلی

وجۺ") وفؼۺا

ےکۺاسھتۺطلخۺۺطلمۺۺوہۺیئگۺ۔ۺانرشۺےنۺاسۺیکۺۺ(رپۺرشحۺےہ"ریسفتۺریسی"لقتسمۺریسفتۺںیہنۺہکلبۺومالانۺرمادۺیلعۺیکۺ

ےکۺانؾۺۺھکلۺۺدےیئۺ۔ۺدعبۺںیمۺ(ومالانۺاقیضۺدبعافیطللۺاورۺومالانۺدبعاقحلۺداریگنب)ااشتعۺرپۺدوونۺںۺرضحاتۺ

اسۺریسفتۺیکۺااشتعۺروکۺدیۺیئگ۔ۺاسۺااشتعۺےکۺےخسنۺضعبۺدقمیۺوبتکمںۺںیمۺوموجدۺںیہ۔ۺاکیۺہخسنۺوتشپۺ

،ۺاشپورۺویوینریٹسۺںیمۺیھبۺوموجدۺےہ۔ۺاقیضۺاصبحۺوکۺاسۺتلفغۺےسۺدیلۺدصہمۺاچنہپۺ،نکیلۺدعبۺںیمۺاڈیکیم

ءںیمۺ ۱۹۲۵راھک۔ۺاسۺیکۺیلہپۺااشتعۺ"ریسفتۺریسیت"اوہنںۺےنۺاکیۺاورۺریسفتۺاتفیلۺیکۺسجۺاکۺانؾۺ

ا االساکیم


سیلی


29

وہیئ

8

اپسۺاسۺےکۺ ۔اسۺریسفتۺیکۺااشتعۺرصػۺدوۺرمہبتۺوہیئۺےہۺاورۺابۺہیۺۺۺانایبۺوہۺیکچۺےہ۔ۺامہرے

ےکاشعئۺرکدہۺںیہ۔ہیۺریسفتۺدوۺمیخضۺدلجوۺںۺ"اتسلگؿۺرپسیۺانجحۺامرٹیکۺرسوگداھۺ"ےخسنوموجدۺںیہۺوجہکۺ

ہجہلۺاایتخرۺایکۺایگۺۺےہ۔" ویزفسیئ"ںیمۺےہاورۺاسۺںیمۺوتشپۺزابؿۺاکۺ

ریسفتۺریسیت

ریۺریسفتۺوفؼۺاسیل)افتریساقیضۺدبعافیطللۺاصبحۺاکیۺڑبےۺاپےئۺےکۺرسفمۺےھت،ۺآپۺےنۺدو

ر ۺ)۔یلہپۺریسفتۺیلمۺںیھکل۔ۺتیثیحبۺرسفمۺآپۺوکۺوجۺوتعقۺدینیۺاچےئہۺیھتۺوہۺآپۺوکۺہنۺ(اورۺریسفتۺریسیت سیلی

وفؼۺا

انرشۺیکۺتلفغۺےسومالانۺدبعاقحلۺداریگنبۺیکۺریسفتۺےکۺاسھتۺطلخۺطلمۺوہۺرکۺانتمزہعۺنبۺیئگ۔دورسیۺریسفتۺےکۺ(

آپۺیکۺاینپۺیہۺفینصتۺےہ،ۺارثکۺاقمہلۺاگنروںۺےنۺاےسۺوجۺ"ریسفتۺریسیت"اسھتۺیھبۺاکیۺاحدہثۺۺہیۺوہاۺہکۺ

زلهے :کا ؿؼش ثاؿی کہا ۔ اس کی وجہ صرػ ؾذکورہ ؾصؿػیؿ کا اس تػسیر سے ؿاواؼػیت ہے۔ؾثؽا" ریسفتۺریسی"

:ںیمۺاسۺریسفتۺےکۺقلعتمۺےتھکلۺںیہ{د پظتو د ىرث اتہ شوہ اکلہ}ےنپۺاقمہلۺا ہیواد نل

" لطیف ب ف شوات، د دی تفصری لیکوىیک دی،دا دہ كایض غبدال"ریسفتۺاریسیتل"ونے طلک دے او پہ دے کیی دہ غریب او فاریس د ثلیلو " تفصری یصری

9الفاظو د کهولو کوطض طوے دے

"۔

یکۺیئنۺلکشۺےہۺاورۺاسۺںیمۺرعیبۺاورۺ" ریسفتۺریسی"اقیضۺدبعافیطلۺیکۺفینصتۺےہۺوجۺ"ریسفتۺریسیتۺ" ینعی

:وکۺمکۺرکےنۺیکۺوکششۺیکۺیئگۺےہ۔آےگۺوخدۺیہۺےتھکلۺںیہافریسۺےکۺلکشمۺۺاافلظۺ

د دےتفصری پہ ابة زایت نػلونات ىہ لرم او ىہ یی ننت رارسہ طتہ یچ "10"رسہ یی نلایصہ کم"تفصری یصری "

۔

ینعیۺںیمۺاسۺریسفتۺےکۺقلعتمۺزایدہۺولعمامتۺںیہنۺراتھکۺۺاورۺہنۺیہۺریمےۺاپسۺۺاسۺاکۺوکیئۺہخسنۺےہۺسجۺاکۺںیمۺ

ےکۺاسھتۺومازہنۺرکوںۺ۔اسۺابعرتۺےسۺوخبۺواحضۺوہۺاتۺےہۺہکۺاسۺےکۺقلعتمۺوجۺھچکۺاھکلۺایگۺۺ"ریسفتۺریسیۺ"

وہۺرصػۺینسۺانسیئۺاورۺالبۺقیقحتۺابںیتۺںیہ۔ۺدورسےۺنیفنصمۺےنۺیھبۺیہیۺھچکۺایکۺےہ۔بیجعۺابتۺہیۺےہۺہکۺ

ےملۺویہادۺلمۺےکۺوحاےلۺےسۺیہۺاؿۺاؿۺافتریسۺےکۺقلعتمۺینتجۺابںیتۺدعبۺںیمۺاسےنمۺآںیئ،ۺرقتابیۺبسۺےنۺز

ابوتںۺوکۺآےگۺایبؿۺایک۔

ابۺمہۺاؿۺدوونںۺافتریسےسۺدسۺۺاثمںیلۺےلۺرکۺہیۺواحضۺرکےنۺیکۺوکششۺرکےتۺںیہۺہکۺہیۺ

یکۺآاسؿۺلکشۺںیہنۺہکلبۺہیۺریسفتۺ" ریسفتۺریسی"اتقیقحۺۺ"ریسفتۺریسیت"دوونںۺدحیلعہۺدحیلعہۺافتریسۺںیہۺ۔ۺاورۺہیۺہکۺ

دبعافیطللۺیکۺاکیۺلقتسمۺیئنۺوکششۺیھت۔ےکۺاببۺںیمۺاقیضۺ

ا االساکیم


سیلی


30

۱اثمؽۺربمن

:اقیضۺدبعافیطللۺاصبحۺاسۺریسفتۺےکۺدقمہمۺںیمۺےتھکلۺںیہ

پہ خواہض د بػضو دوشتاون او پہ غذر د طوكیئ د كرب ن او د تالوت د كرب ن "رسہ ، پس د تصنیف کولو د تفصری فوق الیصری ىہ رشوع م اوکڑہ پہ جو ڑولو

11کئ۔او نا پہ کئ وکڑہ شیع پہ كدردطاكت خپل رسہ" ریسفتۺریسیت" د دے

ر ۺ" ینعیۺضعبۺدووتسںۺیکۺوخاشہۺاورۺرقآؿۺےکۺاسھتۺتبحمۺیکۺوہجۺےسۺںیمۺےن" سیلی

ریسفتۺوفؼۺا

۔"اکۺانھکلۺرشوعۺایکۺاورۺاینپۺادعتسادۺےکۺاطمقبۺوکششۺیک{ریسفتۺریسیتۺ}ےکۺدعبۺاسۺریسفت"

ۺاکیۺاگلۺریسفتۺےتھجمسۺںیہ،ۺاسۺںیمۺاسۺاسۺابعرتۺےسۺواحضۺوہاتۺےہۺہکۺاقیضۺاصبحۺاسۺوک

وکۺآاسؿۺزابؿۺںیمۺشیپۺرکاتۺوہںۺۺایۺۺاسۺریسفتۺوکۺویزفسیئۺہجہلۺںیمۺ" ریسفتۺریسی"ابتۺاکۺوکیئۺذرکۺںیہنۺہکۺںیمۺ

۔ لقتنمۺرکاتۺۺوہں

۲اثمؽۺربمنۺ

بسم اهللیکۺادتباۺۺ" ریسفتۺریسیت"اکۺرتہمجۺوموجدۺںیہن،نکیلۺ بسم اهللیکۺادتباۺۺںیمۺ" ریسفتۺریسی"

چہ خبوىیک دے خللو الرمحو ئےرشوع کوم پہ اننہ د خدا بسم اهللےکۺرتہمجۺےسۺوہۺیتۺےہ۔ینعیۺۺ تہ د وجود او د حیات الرحیم او نہرابىہ دے پہ دوی چہ ئ شایت لہ ب فاوت زےن

ۺےہۺولخمؼۺوکۺمسجۺاورۺایحتۺۺاورۺرہمابؿۺےہۺاؿۺرپۺہکۺاںیہنۺیئکۺاحداثتۺےسۺرشوعۺاہللۺےکۺانؾۺےسۺوجۺۺےنشخبۺوال

وفحمظۺراتھکۺےہ۔

۳اثمؽۺربمنۺ

ںیمۺوسرۃۺارقبلہۺیکۺادتباۺںیمۺرحوػۺاعطقمتۺرپۺاکیفۺیلیصفتۺثحبۺیکۺیئگۺےہاورۺنجۺ"ریسفتۺریسیۺ"

وسرۃۺویسنۺیکۺادتباءۺ:ہے۔ؾثؽاوسروتںۺیکۺادتباۺرحوػۺاعطقمتۺےسۺوہیتۺےہۺواہںۺرپۺیھبۺلیصفتۺایبؿۺیکۺ

:ںیمۺےتھکلۺںیہ

خدائے غلهاؤ پہ دے ےک ڈری اتویالت کڑی دی۔ او وی رتے دا دے چہ: الر نػین دا چہ زہ الرمحن انا اهللالف لہ اان او الم لہ ہللا او را لہ رمحو دے یػین

وکیئۺثحبۺںیہنۺیکۺیئگۺےہ۔ہکبجۺریسفتۺریسیتۺںیمۺرحوػۺاعطقمتۺرپۺ" یم نہرابن ےخدائ

۴اثمؽۺربمنۺ

:آیات کی ؾؿظوؾ تػسیر پیش کی ہے ۔ؾثؽا ۺریسفتۺںیمۺاصبحۺریسیتۺےنۺتہبۺیسوسرۃۺارقبلہۺیک

ا االساکیم


سیلی


31

الك إ نابإ ون نشك نرتوون بإ إ ثنننا قنلإيال تولنئإكن نا نأككتلت ون إون الن إ نن ن ك ت ت ون نا نننن ن اللن ت إنن "" ۔۔۔۔۔۔۔۔۔بتطت نإإمك إالن الننارفإ

12

یکۺریسفتۺںیمۺےتھکلۺںیہ؛

نناشب وررسہ دے دا لوئے زمحت وک کوی د پاک حرضتسغداوت چہ " "د جہالو ىہ پرے واخیل لگ رطوت صدافصوس دے چہ صفت ددہ بدل اک

اور

ن كينا رنةإ إنك فن إنن النناسإ نن نقت ت رنب نننا آتإننا فإ الد آلنالن ق ون نا لن ت فإ ااآلإ

13

یکۺ

ریسفتۺںیمۺےتھکلۺںیہ؛

" ےب حصے بہ پہ ابزار یش د كیانت چہ دىیا کہ غورہ وثک پہ ا خرت "

ںیمۺہیۺاولسبۺۺتہبۺمکۺاایتخرۺایکۺایگۺےہ۔" ریسفتریسی"ہکبجۺ

۵اثمؽۺربمنۺ

ےکۺفنصمۺےنۺنجۺافتریسۺےسۺاافتسدہۺایکۺےہۺاؿۺاکۺوحاہلۺیئکۺوہگجںۺرپۺوموجدۺ“ریسفتۺریسیتۺ"

یھبۺےہ۔اقیضۺاصبحۺےنۺریغبۺیسکۺایختنۺےکاسۺریسفتۺےسۺ“ریسفتۺریسیۺ"ےہ۔ایہنۺافتریسۺںیمۺےسۺۺاکیۺ

ےکۺ"ریسفتۺریسیۺ"یلۺیئگۺرشتاحیتۺےکۺدعبۺاسۺاکۺوحاہلۺدایۺےہ۔اسیجۺہکۺوسرۃۺااسنلءۺںیمۺیئکۺیہقفۺابمثحۺ

ںیہ اےلےسۺشیپۺیکۺوح

14

۔

۶اثمؽۺربمنۺ

ہکۺ) اہروتۺوۺامروتۺوایلۺرواتی:ؾیں بڑی تعداد ؾیں اسرائیؽیات ؾوجود ہیں ۔ؾثؽا"ریسفتۺریسیۺ"

ےکۺ۳۴اورۺوسرۃۺصۺیکۺآتیۺ( ،رشابۺیپۺیلۺاورۺلتقۺایک اوہنںۺےنۺزرہہۺانیمۺوعرتۺےکۺاسھتۺقشعۺایک

ریغہۺ۔ۺاسۺریسفتۺرپۺاحظفۺادرسیۺاصبحۺذلیۺںیمۺامیلسؿۺۺیکۺاوگنیھٹۺےکۺقلعتمۺرواایتۺو

15

ثحبۺرکےتۺوہۺ

ریسفتۺرقآؿۺےکۺنمضۺںیمۺافلضۺفنصمۺےنۺارساایلیئتۺیکۺرواتیۺںیمۺیھبۺرفادخیلۺداھکیئۺ"ےئۺےتھکلۺںیہ

ےہ

16

ںیمۺارسایلیئۺرواایتۺیکۺدعتادۺتہبۺمکۺےہ۔"ریسفتۺریسیت" ہکبج ۔

:۷اثمؽۺربمنۺ

والس اا بناا : ہے۔ؾثؽاوتشپۺزابؿۺےکۺااغفینۺہجہلۺںیم" ریسفتۺریسی"17او گرزوےل یی :

نت نک اا۔او وثگند دےپہ ایزنر ابىدے:وال نی۔دے ب مسان گنبد پہ رس شتا ےسوتشپۺزابؿۺےکۺویۺزفسیئۺہجہلۺ"ریسفتۺریسیتۺ" ہکبج ھم تہ یی خسنت د غلم او حکهت۔:18العليم احلکيم

ا االساکیم


سیلی


32

ھم تہ یے : انت العليم احلکيم: چت بناان او گر زوےل ئے دے ب مسانوالس اا:ؾیں ہے۔ ؾثؽا ۔ كصم دے پہ اار ابىدد :وال نی ۔خاوىد د غلم خاوىد د حکهت

۸اثمؽۺربمنۺ

:ںیمۺاسۺاآتیۺےکۺتحتۺاھکلۺےہ"ریسفتریسی"

وکڑہ دے یػنے زلیخے لہ ویشف ھر ا ئینہ پہ حتلیق ارادہ او: ونلنقندك ننتك بإ إ او دہ ھم ارادہ وکڑہ لہ دے رسہ :بإنا ون نمن ۔رسہ دہ اختالط پہ طریلہ دغزم

اناىہ پہ طریلہ د غزم۔ بلکہ ھےس پہ جمرد نیل طبیع رسہ لہ ننع اختیاری او دانیل وتلے دے لہ اختیارہ زکہ چہ بندہ پرے ناخوذہ ىہ دے۔بلکہ دہ لہ ىفس خپل رسہ پہ دے نلام ےک ڈریہ جماہدہ کڑے دہ۔ زکہ دے نصتحق

کہ ىہ وے : لن كال نو رن نى۔ۺدا غبارت دےطوے دے د ندح اوھر چہ دلیل كاطع د رة خپل؛ پس ددے غبارت جواة : ب ترك ناون رنبب إ ۔ۺلیدےل دہ

حمذوف دے ،چہ دادے لاکن نا اکن یػین ون طوے بہ وو ھغہ اکرچہ بہ طوے وو۔ بیا پہ دے ربھان ےک ڈری اكوال دی چہ جربیل یے ولیدہ چہ

واز وطو چہ فہم کوہ چہ تہ ے گوو چیی۔ ای ا والڑدے اولہ حریتہ خپلپیغهرب یے او دا اکر د پیغهرباون ىہ دے۔ انا احص دادے چہ ھغہ ربھان حمض

شناا إنن ت إنك عإبنادإننا املخلصنی ۔غصهت الہی وو لإكن لإننصكرإفن عننك ت الس ان ونالكفنحك كن ن19

۔

:ںیمۺےہ" ریسفتۺریسیت"بجۺہکۺ

پہ خمالطت :هد ةد ،،او خاخما پہ حتلیق رسہ كصد وکہ دےغ خزے: ننتك بإ إ ونلنقندك پہ دفع د ھغے ابىدے پہ و :ون نمن بإنا۔شف ابىد ےد وی

ا كصد وکہ ویشف بد

:ب ترك ناون رنبب إ چہ لیدےل وے دہ :رن نى گل کہ نہ وے د سے : لن كال نو ۔تیختے رسہ

خاخما بہ ئے کڑے وہ كصد د خمالطت د ھغے ، او دغہ دلیل كطیع د رة خپل، ون ربھان حمض غصهت الہی وہ چہ پردہ طو پہ نیزن ددہ او د كہر الہی ےک ون پہ

دغہ رسہ و شاتہ ویشف زان پہ غفت رسہ

20

۔

۹ اثمؽۺربمن

: ںیمۺومالانۺرمادۺیلعۺاصبحۺےتھکلۺںیہ" ریسفتریسی"

ا االساکیم


سیلی


33

پہ غرش نصتویل او غالب دے۔ :21العنررإ اا ن و علنی رپورداگرۺہچۺدےۺ: الررمحنت او ذکر د غرش لہ جہتہ د غظهتہ دے، اگر کہ دے پہ متانو نوجوداوت

االا اا غری نترصف او غالب دے۔ او یلع کرم ہللا وجہہ وییل دی چہ؛تعالی کاو و هالو ةبدع هواجب السئ ا عن هو وال کييف غری عق واالمیاو به ج

22ال کاودے دے :الررمحنت :ںیمۺےتھکلۺںیہ" ریسفتریسیت"۔بجۺہکۺاقیضۺاصبحۺ

كرار دے پہ ھغہ ےدے دے چہ پہ غرش ابىد:علنی العنررإ اا ن و ۔رمحو۔طان رسہ چہ الیق دے د طاىہ ددہ رسہ

23

۱۰اثمؽۺربمنۺ

:ںیمۺاسۺآتیۺےکۺتحتۺاھکلۺےہ" ریسفتۺریسی"

کوہ تہ او ای غلبہ نہ کوہ پہ نال د پس كہر نہ :رهفالتق۔پس یتیم تہ:فا االي يمپس نہ یی حمرونہ :رفالتنہاو ہر چہ شائل دے۔ :وا االسائل۔یتیم ابىدے

کوہ ، پس ورکڑہ ورلہ لگ او ای یی ردکڑہ پہ ىیکئی رسہ او چا وییل دی نراد لہ 24شائل طالب غلم دے

پس ہر چہ :فا االي يم :ںیمۺےہ" ریسفتۺریسیت"۔بجۺہکپس كہر نہ کوہ او طہ ور لہ پظان د پالر نہرابىہ ، زکہ یچ :رهتقفال ۔یتیم تہ

۔اوہر چہ شوالگری لرہ:وا االسائل۔ۺات ھم شلکے دے رشبت د یتیمیپس نہ رٹہ او نہ یی حمرونہ کوہ زکہ چہ پخپلہ دے راخلکے دے درد :رهفالتن

25د بینوایئ او د تنگدشئت

۔

اتنجئ

ر ۺ سیلی

اورۺریسفتۺریسیتۺوتشپۺزابؿۺیکۺادتبایئۺافتریسۺںیمۺامشرۺوہےتۺںیہ۔ریسفتۺریسفتۺریسیۺ،ریسفتۺوفؼۺا

یکۺفینصتۺےہۺ،وجۺےلہپۺیھکلۺیئگۺےہ۔اقیضۺدبعافیطللۺۺ(ااغفاتسنؿ)ریسیۺۺومالانرمادۺیلعۺاکہمۺواؽ،الجؽۺآابدۺ

ر "دوۺافتریسۺےکۺفنصمۺںیہ۔ۺاکیۺ(اپاتسکؿ)اگولچۺوساتۺ سیلی

ۺریسیۺوجۺریسفت"ریسفتۺریسیت"اورۺدورسیۺ"وفؼۺا

اکۺۺشقنۺاثینۺںیہنۺ،ۺسجۺرطحۺضعبۺنیققحمۺاکۺایخؽۺ"ریسفتۺریسیۺ"اےنپۺاملبقۺ" ریسفتۺریسیت"ےسۺومرخۺںیہ۔

اکۺوحاہلۺدایۺےہۺسجۺےسۺولعمؾۺوہاتۺےہۺ" ریسفتۺریسی" ےہ۔ویکہکنۺاقیضۺۺاصبحۺےنۺوسرہۺااسنلءۺےکۺتحتۺۺ

دہۺافتریسۺںیہ۔ ح دہۺیلع ح

ر ریسفتریسیۺوہشمرۺہب"ہکۺدوونںۺیلع

سیلی

ےکۺانؾۺےسۺاکیۺدحیلعہۺفینصتۺومالانۺ" ۺوفؼۺا

دہۺریسفتۺںیہن۔ ح دبعاقحلۺداریگنبۺیکۺےہ۔ۺہیۺدرالصۺریسفتۺریسیۺیکۺرشتحیۺےہۺاورۺوکیئۺیلع

ا االساکیم


سیلی


34

وحایشۺوۺوحاہلۺاجت

ددیۺہصقۺوخاینۺاشپور،دقمہمۺ،،ومالان 1

ٹعلی

ن س۔ؿرمادۺیلع،ریسفتۺریسی،رنمحۺلگۺرشلبپزۺ،ڈیکھۺ

ہیۺااغفاتسنؿۺےکۺوصہبۺرگنناہرۺےکۺرمزکیۺرہشۺالجؽۺآابدۺےکۺاکیۺالعےقۺاکۺانؾۺےہ۔ۺ 2

ر ۺوجۺریسفتۺریسیۺےکۺدعبۺیہۺیھکلۺیئگۺ۱۹۲۵اسۺریسفتیکۺیلہپۺابطتعۺ 3 سیلی

یھتۺنکیلۺانتمزہعۺءۺںیمۺوہیئ۔ریسفتۺوفؼۺا

عبطۺوہیئۺ۔ایسۺزامہنۺںیمۺۺومالانۺدمحمۺاایلسۺوکایچینۺےنۺاکیۺریسفتۺ"ریسیت"وہےنۺےکۺدعبۺاقیضۺاصبحۺیکۺدورسیۺریسفت

انؾۺےسۺیھکلۺےہۺنکیلۺہیۺریسفتۺذموکرہۺابالۺافتریسۺےکۺدعبۺیہۺفینصتۺوہیئۺےہ۔اسۺیکۺواضتحۺاحظفۺ"زخمؿۺاافتلریس"

ےنۺبجۺداھکیۺہکۺریسفتۺریسیۺںیمۺ(ومالانۺوکایچینۺاصبح)اسۺافلضۺققحمۺ"۔ادرسیۺےکۺاسۺابعرتۺےسۺوہیتۺےہ

احظف) اسۺےیلۺاوہنںۺےنۺزخمؿۺاافتلریسۺےکۺانؾۺےسۺاکیۺریسفتۺیھکل۔،رتہمجۺاورۺریسفتۺدوونںۺطلخۺطلمۺوہےئگۺںیہ

( ۱۸۲:،ص(رقآؿۺربمن)،ایسرہۺڈاٹسجئۺ"وتشپۺادبۺںیمۺافتریسۺاکۺذریخہ"دمحمۺادرسی، اصبح،

گاؽوچ ضؽع سوات کے تحصیؽ کبؽ کےصدر ؾؼاؾ کبؽ سے تؼریبا پاؿچ کؽو ؾیٹر کے ػاصؽے پر شؾاؽ کی طرػ اگؤںۺ 4

اکیۺاتریخیۺاگؤںۺےہ۔سجۺیکۺبسۺڑبیۺدلیلۺاسۺاگؤںۺںیمۺوموجدۺرتسہۺربقمںیۺںیہ۔ۺ

انجبۺفطلۺارلامحؿۺاصبحۺاگولچۺۺوجۺاقیضۺاصبحۺےکۺےجیتھبۺےہ۔ۺ5

ےکۺالعوہۺانجبۺفطلۺ(رموحؾ)ےنۺاےنپوادلۺزبوگارۺاشہۺاباچۺ(اجسد)رۺںیہ۔ںیمالعےقۺےکۺارثکۺزبروگۺںۺںیمۺوہشم6

ارلامحؿۺرعػۺرضحتۺیجۺاصبحۺاگولچ،انجبۺرعیفۺادلنیۺاصبحۺاگولچۺۺاورۺوساتۺےکۺرمعمۺاملعءۺںیمۺےسۺانجبۺ

،رہظمۺاولعلؾۺوگنمرہۺےکۺدصرۺدمرسۺومالانۺدیمحاہللۺدریویۺوریغہۺےسۺانسۺےہ۔ۺ(لبک)ذجموبۺابابیج

ڈارٹکۺایمںۺریشۺادمحۺاصبحۺےنۺیئکۺزبروگںۺےکۺوحاےلۺےسۺاتبای۔اسۺےکۺالعوہۺاگؤںۺاگولچۺےکۺتہبۺےسۺرمعمۺ 7

ااخشصۺاسۺےکۺوگاہۺۺۺۺۺۺںیہ۔ریسفتۺریسیتۺیکۺیلہپۺدلجۺےکۺآرخۺںیمۺاقیضۺاصبحۺےکۺاصزبحادےۺےنۺاسۺیکۺواضتحۺیکۺ

وتشپۺاڈیکیمۺاشپورۺ"ذرکۺایکۺایگۺےہ۔ںیمۺےنۺوخدۺوجۺہخسنۺےہ۔نکیلۺواہںۺومالانۺدبعاقحلۺےکۺاجبےئۺومالانۺرمادۺیلعۺاکۺانؾۺ

ںیمۺداھکیۺوتۺاسۺرپۺومالانۺدبعاقحلۺاوراقیضۺاصبحۺےکۺانؾۺاکیۺاسھتۺےھکلۺےھت۔اسۺےکۺالعوہۺوتشپۺاڈیکیمۺںیمۺاکیۺ"

ر ۺےکۺانؾۺےسۺوموجدۺےہۺسجۺرپۺرصػۺومالانۺدبعاقحلۺاکۺانؾۺاھکلۺوہۺاۺےہۺاسۺےسولعمؾۺوہات سیلی

ۺےہۺہکۺہیۺاورۺہخسنۺوفؼۺا

اقیضۺاصبحۺےکۺاصزبحادےۺےسۺیطلغۺوہیئۺوہیگ۔ۺ

س،ؿدبعافیطللۺ،ریسفتۺریسیت،اتسلگؿۺرپسیۺانجحۺامرٹیکۺرسوگداھ،ۺ ،اقیض 8

ء1996،تلمۺرپرٹنزۺالوہر،۴۴۲:زلهے ہیواد نل،دپختو ىرث اتہ شوہ اکلہ 9

ااضی 10

ریسفتۺریسیتۺ 11

۱۷۴: ۲وسرۃۺارقبلہۺ 12

۲۰۰: ۲وسرۃۺارقبلہۺ 13

ا االساکیم


سیلی


35

۲۱۷اورۺۺۺ ۲۰۳ :۱، ۳۳اورۺۺ ۳ریسفتۺریسیتۺ،وسرۃااسنلءۺۺۺآتیۺربمنۺ 14

ءۺوکۺعلضۺرمداؿۺےکۺالعہقۺوطروۺںیمۺاحظفۺدیسۺادمحۺاشہۺےکۺرھگۺدیپاۺوہۺےئ۔علضۺرمداؿۺ۱۹۰۷احظفۺدمحمۺادرسیۺۺ 15

ءۺںیمۺدنسرفاۺتغۺاحلصۺیک۔اسۺ۱۹۳۴ےکۺفلتخمۺاملعءۺےسۺادتبایئۺبتکۺڑپےنھۺےکۺدعبۺداراولعلؾۺدویدنبۺاکۺرخۺایکۺاورۺ

ءۺںیمۺیبۺ۔اےۺیکۺڈرگیۺاحلصۺیکۺ۔اشپورۺویوینریٹسۺںیمۺہبعشۺرعیبۺ۱۹۳۷اوۺاکۺجلۺارمۺرستۺےسۺ۔ےکۺالعوہۺامیۺ۔اےۺ

انۺومرۺاملعءۺرکاؾۺاورۺ ۱۲۷ءۺںیمۺاسۺاہجزۺےکۺاحدہثۺںیمۺدیہشۺوہۺےئۺسجۺںیمۺکلمۺےکۺ۱۹۶۵ےکۺرئیچۺنیمۺےھت۔ۺیئمۺ

۔آپۺیکۺزمارۺایدۺاگرۺدہشاۺےئۺاپاتسکؿۺاقرہہۺںیمۺےہ۔آپۺیکۺافینصتتۺںیمۺےسریسفتۺنیققحمۺاقرہہۺےسۺآرےہۺےھت

اشکػۺارقلآؿۺزایدہۺوہشمرۺےہ۔ۺ

(رمداؿ ارٹنوویۺازایضءاہللۺاصبح،ۺاصزبحادہۺاحظفۺدمحمۺادرسی،اقمبؾۺخیشۺوتلمؿ، ذایت)

۱۸۲:،دلجۺدوؾ،ص(رقآؿۺربمن)ایسرہۺڈاٹسجئ"وتشپۺادبۺںیمۺافتریسۺاکۺذریخہ"احظفۺدمحمۺادرسی، 16

۲۲: ۲وسرۃۺارقبلہۺ 17

۳۲: ۲وسرۃۺارقبلہۺ 18

24:ومالانۺرمادۺیلع،ریسفتۺریسی،وسرۃۺویفس،آتی 19

۲۴اقیضۺدبعۺافیطللۺ،ۺریسفتۺریسیتۺ،وسرۃۺویفسۺ،ۺآتیۺ 20

۵: ۲۰وسرۃۺہطۺ 21

5:،ۺآتیہطریسفتۺریسی،وسرۃۺ 22

5:،ۺآتیہطریسفتۺریسیت،وسرۃۺ 23

حی،آتیریسفتۺ 24ح

لض

10،9:ریسی،وسرۃا

حی،آتی 25ح

لض

10،9:ریسفتۺریسیت،وسرۃۺا

a research overview of the ambiguity in pashto tafaseer...

Documents