68 | ölçülemeyen ölçülemeyen | 69 berk Özler | boğaçhan bey size

68 | llemeyen llemeyen | 69

llemeyenin gizli ekicilii Berk zler | Boahan Bey size lleme-yen konusunu amadan nce bu konuda d-nm mydnz?

berk zler | Akas llememe zerine d-

nmemitim ama bir eyin llememesine

sebep olan kavramlar zerine dnmtm.

Ne gibi kavramlar?

Muallaklk, gizem, srpriz. Bunlar sanrm bir

eyin llememesine sebep olan ve bende

heyecan uyandran eyler.

Bu kavramlarn tasarm disiplini iinde yeri

var m? Sonuta sanatta belki ama tasarmn

llen bir yan da..

Pardon, araya gireyim, bu kavramlar konu-

madan nce unu da sylemeliyim, bir eyin

bu kavramlara sahip olup olmad da kiiden

kiiye gre deien ve llemeyen bir ey.

Kiiden kiiye hatta zamana gre deiebili-

yor. Yani llemeyenin gerekten llp l-

lemediinin de kesin bir ls yok, lm-

lenemiyor diyebiliriz.

rnein dzenli olmayan objelerin yzey

alanlar eskiden llemezdi. Artk bilgisayar-

lar sayesinde llebiliyor. Bunun gibi bir eyi

mi kastediyorsunuz?

Evet llebilirliin zamana gre deiebildi-

ine dair gzel bir rnek.

Peki llemedii zamanlarda insanlara he-

yecan veriyor muydu sizce? Ya da u an l-

lemeyen eyler insanlara heyecan veriyor mu,

yoksa bir tek size mi veriyor? (glmeler)

Aslnda bu una benziyor: inden gizem ve

srpriz kartlm polisiye bir filmin heyecan

kalmaz ya; filmin devam, sonu, artk llebil-

mitir. Gizem kalmamtr, srpriz kalmamtr

nk. Bu arada, ok film seyretmi bir insa-

nn az izlemi bir insana oranla sonunu daha

iyi tahmin edebilmesi llebilirliin kiiden

kiiye gre deitiinin de bir gstergesidir.

Sanrm konudan biraz saptk. Ben sizin bir

tasarmc olarak yaptnz ie nasl yanstt-

nz merak ediyorum.

Aslnda sapmadk. llemeyenin ekiciliin-

de hemfikirsek eer, sebep olan eylerin, -hat-

ta artk olumluya evirip sebep kelimesinden

kurtulaym, salayan daha iyi- llememe-

sini ya da llemiyor hissini salayan eylerin

psikolojisini iyi anlarsak, bunu yaptmz bir

bina tasarmna ya da benim yaptm gibi bir

internet sitesi tasarmna uygulayabiliriz.

Mimari bir yap tasarlarken llemeyen, ka-

da dklemeyen bir ksm nasl olabilir? Ha-

zrladnz websitelerinde llemeyen bir

ksm oluyor mu?

(Glyor) Oluyor. llemeyen demeyelim

ama llemiyor hissi vermeye alyorum.

1

2

70 | llemeyen llemeyen | 71

yle, insan beyninin her zaman simetrik bir

tasarm daha rahat bulduu bilinir. Bunun al-

tndaki mantk beynin cognitive processing

denilen -Trkede kavrama ilemi diyebili-

riz- bunu kolaylatrmasdr. Beyin grd

tasarmda simetri eksenini izer, eksenin bir

tarafn renirse dier tarafn renmesine

gerek kalmaz. Her zaman daha az enerji har-

camaya gdlenmi insan beyni de ilk bakta

bunu tercih edebilir. Mimarlk, grafik tasarm,

web tasarm gibi disiplinlerde ilevsellik kadar

gzel olmas da nemlidir, bana gre simetri

bu gzellie glge dren bir eydir. Simet-

riden uzak durmaya alyorum.

Simetrik bir binann ya da tasarmn irkin

olduunu mu sylyorsunuz? Eski dneme

ait ou yap simetriktir. (Glerek) Japonya

hayran olduunuzu biliyorum, Japonyadaki

tapnaklar ve shrinelar da hep simetriktir me-

sela.

Hayr, onu sylemiyorum. Japonyadaki tap-

naklar ve shrinelar hep simetriktir ama bu on-

larn olaanst gzelliklerinden bir ey g-

trmez. Oradaki baka bir estetik anlaydr,

baka bir beklentiden doar. Bugnn, 20. ve

21. yzyln estetik anlay daha farkldr. Msr

Piramitleri mesela, dev gibi olmalarnn verdii

ihtiam bir yana brakrsak, bir piramitin ar-

kasna geip fotoraf ekmeyi ister misiniz?

Sizde byle bir merak oluur mu? Bence ar-

tk 21. yzyln estetik anlaynda bu soruya

cevap bulmak nemlidir. Gzel olmasn is-

tediiniz bir eyin iinden muallaklk, gizem,

srpriz, tahmin edilemezlik gibi kavramlar -

kartamazsnz.

Muallaklk derken neyi kastediyorsunuz?

Benim verdiim anlamla muallaklk, arada kal-

mak, yerini belli etmemek, olabilecek yer se-

eneklerinden birinde olmamak demek. Ke-

sin ve somut olmayan, ad konmayan bir eyin

sanatta ve estetikte ok nemi var bence. r-

nein mzikte her ne kadar seslerin, notalarn

mziin ritmi iinde matematiksel bir yeri olsa

da, notada belirtildii ekilde, mzisyenler

zaman olarak belirtilen yerin notaya dkle-

meyecek kadar ncesinde ya da sonrasnda

alabilirler. rnein zamann biraz ilerisinde

alan davulcular vardr, Roy Haynes gibi, Tony

Williams gibi, ok heyecan yaratrlar. Tam ter-

sini dnelim, eer bu muallak halin gzellii

olmasayd, dnyann en iyi Beethoven, Bach

yorumcular bilgisayarlar olurdu.

3

4

72 | llemeyen llemeyen | 73

nternet sitesi tasarlarken de bu vardr. Bir

grid sisteminde, dikdrtgenler iinde tasarm

yapmak zorundasnzdr. Yani aslnda bir web-

sitesi dikdrtgen kutucuklardan oluur. Bu ku-

tular snrlaryla kullancya hissettirirseniz, bu

tasarmda bir tekdzelie sebep olur. Her ne

kadar kutular iinde alsanz da, bunu his-

settirmemek nemlidir.

Sanrm ilk bata sylediiniz eyi neden

nce sylediinizi anladm. Tasarm rne-

indeki durum aslnda muallaklk deil, ama

verdii his yle. Kutucuk sistemini nasl kur-

duunuzu belli etmemekten yola karak s-

kclktan kurtuluyorsunuz. Yani dikdrtgenin

nerede baladn hissettirmemek, bir nevi

llememezlik oluyor size gre.

Evet, aynen yle. Mesela komnist bloklar

denilen uzun sra sra apartmanlar vardr. Bak-

tnzda iiniz skr. nk o kutular, apart-

mann en tepesinden aa doru uzanan

tahmin edilebilir mimari ve yaam sizi boar.

Web sitelerinde alt alta sralanan ayn ller-

deki dikdrgen kutular da size ayn hissi verir.

Burgu gkdelenlerde de aslnda kutulardan

kurtulma hissi var sanrm. Geleneksel gk-

delenler hep dikdrtgen prizmas eklindeler

ama yeni yaplan bu modern mimari ile gelen

burgu gkdelenler bu alt alta sralanan tah-

min edilebilir hissi yok ediyorlar.

Bence burgu gkdelenler bu tahmin edileme-

me hissine yzeysel bir zm getiriyorlar,

yzeysel derken hem szlk hem mecazi an-

lamda (glyor). Yaam alannda her zaman

birbirine dik duvarlara ihtiya duyarsnz. O

burgu gkdelenlerin iindeki duvarlarn dik

olduunu rendikten sonra pek gizemi kal-

dn dnmyorum.

Gizem de sizin iin nemli deil mi?

Evet (gizemle duraksar) gizem nemli. Gi-

zem bal bana llemeyen, bilinmeyen-

dir. Ama tamamen bilinmeyen deil, sadece

somut olarak kendini belli etmeyendir ve bir

eyin ekici olmasnda ok nemli rol oynar.

Filmin bir sahnesindeki seksel gerilim, tm

plaklyla somut bir ekilde orada duran

pornodan daha ekicidir.

Ne yaptnz? Betonart dergisindeyiz (gl-

meler).

Bana rahata konuabilirsiniz, sansr uygu-

lanmaz, denmiti.

Oras yle tabii ama daha gizemli(!) konu-

makta fayda var (glmeler).

Aslnda gizeme olan igdsel merak anlat-

maya alyordum. lemediimiz, hesap-

layamadmz her eyde vardr bu gizem.

Grafik tasarmclar ok kullanr logo yaparken.

London Senfoni Orkestrasnn logosuna ilk

baktnzda baharfleri LSOyu grrsnz.

Daha dikkatli baktnzda elinde gizemini ko-

rumu, kendini gizlemi batonlu bir orkestra

efi grrsnz. Bu incelik, gizem, bir bilgisa-

yarn yapabilecei bir ey deildir. llebilir

bir yan da yoktur.

Zaten llebilirse bilgisayar tarafndan yap-

labilir de, deil mi?

Evet yaplabilir. ahsen ilerin giderek aklla-

nan bilgisayarlara kaptrlacan, daha sonra

da insann, llemeyen ya da saysala d-

ntrelemeyen bu kavramlarla tekrar ilerini

geri alacan dnyorum. Mzik endstrisi

buna gzel bir rnek bence. 80li yllarda plak

tahtn CDye, sonra mp3 teknolojisine, u

gnlerde de online mzik dinleme sistemleri-

ne kaptrd. Bir bakma her eyi ltmz

dnp analog kaytlar 1 ve 0lardan oluan

bir sisteme geirdik, remaster ettik, daha net

ses aldk. Yani analog bantta olan her eyi l-

ebildiimizi ve saysal bir deere dnt-

rebildiimizi dndk. CDler uzun bir sre

ok satt, temiz berrak ses duymak herkesi

ok heyecanlandrd. Sonra neyin tetiklediini

bilmiyorum, online mzik dinleme sistemleri-

ne paralel olarak bir sredir tekrar plaa talep

artmaya balad, artk her yeni albmn pla

baslyor. nsanlar CDleri brakp plak almaya

baladlar. Hatta ok ilgin bir olay anlataym.

Glenn Gouldun mehur Goldberg Varyasyon-

lar kayd vardr, 1955 senesinden, mono bir

kayttr. Olaanst bir mziktir. Klasik m-

ziin en ok satan plaklarndan biridir. Glenn

Gould ldkten sonra firma analog kaytla-

r remaster etti, stereo hale getirdi ve CDye

bast. nsanlar ayn tad bulamadlar, o kadar

satmad, hakknda ok fazla eletri oldu. l-

lemeyenin gizli ekicilii bence ite buradadr.

Soyut somuta gre her zaman daha derindir,

sanrm ekicilii de buradan geliyor. Size ne

yapmanz gerektiini syleyen kiisel geliim

kitaplar mesela somuttur, ister istemez di-

daktik olurlar.

Evet kiisel geliim kitab merakls insanlar

da bunun tersini syler, adam fikrini sylyor,

gerisini sana brakyor der. Bence bir Madam

Bovaryde ya da Su ve Cezada, iinizde tm

kiisel geliim kitaplarndan daha ok k ya-

kacak gizli ilhamlar bulabilirsiniz.

Peki, srpriz llebilir mi?

Geenlerde bir film izledim, ad Her. Adam

ok gelimi bir yapay zekya k oluyor ve

sanki y