ภมศาสตรประชากร

อ. ชยา วรรธนะภต

ภมศาสตรประชากร เรยนไปท าไม

อธบายปรากฏการณ และพฤตกรรมทางประชากร องคประกอบ การกระจาย การโยกยาย ปรากฏการณทางประชากรขนอยกบภาวะเศรษฐกจ สงคม และ

การเมอง ในยคนนๆ การเปลยนแปลงของประชากรตามกาลเวลา

http://www.cps.chula.ac.th

ภมศาสตรมนษยเบองตน

มมมองทางภมศาสตรวฒนธรรม

ผศ นตยา ประพทธนตสาร

ภาควชาภมศาสตร

ส าหรบคาบหนา หนงสอ national geographic

ฉบบเดอนมกราคม 54 ปญหาประชากรลนโลก

ฉบบเดอนมนาคม 54 มนษยครองโลก

การเปลยนแปลงของประชากร

ในเชงโครงสราง Structural change

ในเชงเวลา temporal change

ในเชงพนท spatial change

http://www.population.com/ http://www.dopa.go.th/stat/y_stat51.html

coolgeography.co.uk

จ านวนประชากรทวโลก (ป 2007)

http://strangemaps.files.wordpress.com/2007/03/population1024x512.png

อตราการเกด (อยางหยาบ) (crude) birth rate

จ านวนเดกทเกด ตอ ประชากร 1000 คน ใน 1 ป

อตราการเกดบงบอกระดบการพฒนา

อตราการเกดสง - มากกวา 30 /1000 เอเชยใต ละตอเมรกา ชวงเปลยนแปลง – ระหวาง 20-30 / 1000 จน

อตราการเกดต า – ต ากวา 20 / 1000 ตะวนตก

อตราการเกดสวนมากอยในประเทศก าลงพฒนา

อตราการเจรญพนธรวมยอด Total Fertility Rate TFR

จ านวนบตรตอสตร มบตร 2 คน กสามารถทดแทนประชากรเดมได

ในตารางแสดง TFR ของสตรในประเทศก าลงพฒนา 1960 มบตรประมาณ 6 คน 1990 มบตรนอยลง เฉลยประมาณ 3 คน

มลกมากจะยากจน

อตราการตาย (อยางหยาบ) (crude) death rate

จ านวนคนทเสยชวต ตอ ประชากร 1000 คน ใน 1 ป

บงบอกระดบการพฒนา / สาธารณะสข

อตราการเสยชวตสง มากกวา 20 / 1000 ดอยพฒนา

อตราการเสยชวตต า นอยกวา 10 / 1000 พฒนาแลว

ขนอยกบวาประชากรสดสวนไหนเสยชวต

เดกทารก

คนแก

อตราการเสยชวตของทารก infant mortality rate

จ านวนการเสยชวตของทารกอายต ากวา 1 ป ตอทารก 1000 คน ตอ 1 ป

บงบอกระดบการพฒนาทางสาธารณะสข แพทย

ประเทศพฒนาแลว 6-8 / 1000

ประเทศก าลง/ดอยพฒนา 100 / 1000

60 ปทผานมาตวเลขลดลงมาก

ปรามดประชากร population pyramid / age-sex pyramid

สดสวนของอาย และ เพศ

ลกษณะโครงสราง

ฐานขยาย

ฐานคงท

ฐานแคบ

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/17/DTM_Pyramids.svg

ประมดฐานขยาย

http://www.census.gov/ipc/www/idb/country.php

ปรามดฐานคงท

ประมดฐานแคบ

ชวงกลมอาย

สมรรถภาพทางการศกษา เศรษฐกจ อาชพ การดแล/การแพทย

กลมวยเดกและเยาวชน

กลมวนผใหญ

กลมวยชรา

ชวงกลมอาย

เดก – พงพง (ขอตงคพอแม ไมมเงนเดอน ปวย) เรยน ยงไมแตงงาน

ผใหญ / วยแรงงาน – พอแม แตงงาน มอาชพ/เงนเดอน ดแลลก และปยาตายาย

วยชรา – พงพง (นอนทงวน / เขาโรงพยาบาลบอย) เกษยณ

เดกมากและแกมาก – บรโภคเยอะ ผลผลตนอย

อตราสวนพงพง = (จ านวนเดก+คนแก)/วยท างาน * 100

การเพมประชากร

การเพมตามธรรมชาต natural increase จ านวนคนเกด – จ านวนคนเสยชวต คดเปนรอยละ

เวลาทใชในการเพม 2 เทา 7.2 – แตละปเพมจ านวนคน 2 เทาของอตราเดม

ระยะเวลาทเพม2 เทาจงลดลงทละครง

7.4 อตราการเพมจ านวนประชากร 2 เทา เรวขนเรอยๆ

ใชเวลา 150 ป เพมจาก 500 เปน 1000 ลานคน

ใชเวลาเพยง 50 ป เพมจาก 2000 เปน 4000 ลานคน

แบบจ าลองการเปลยนแปลงประชากร (ตามเวลา) Demographic transition model

ประชากร และเศรษฐกจ ของยโรป

การเพมตามธรรมชาต ในแตละชวงเวลา

อธบายไดจาก การพฒนา การแพทย สาธารณสข การวางแผนครอบครว

sd84.k12.id.us

answers.com

แนวคด ทฤษฎประชากร

สนบสนนการเพมจ านวนประชากร

ทดแทนผเสยชวตจากความอดอยาก โรคระบาด และสงคราม

หากมประชากรมากเกนไป จะแกไขดวยการยายถน การฆาทารก หรอการท าแทง

เนนประโยชนทางเศรษฐกจ การเมอง และการทหาร

คนทอยในวยแรงงานจะทวจ านวนมากขนท าใหคาจางแรงงานถก ตนทนการผลตต า

ภาวะประชากรทมากเกนไป เพมความหนาแนน พนทมจ ากด

แยงทรพยากร

แยงบรการ (การศกษา การบรการดานสขภาพ)

Thomas Robert Multhus

นกเศรษฐศาสตรประชากร เชอวา

ประชากรมการเพมในอตราแบบเรขาคณต เพมทละเทาตว (1, 2, 4, 8, 16,…)

ทรพยากร เพมขนในอตราแบบเลขคณต เพมทละตว (1, 2, 3, 4, 5,…)

ประชากรมแนวโนมเพมขนอยางรวดเรวกวาทรพยากร

สมการประชากร The demographic equation

การเปลยนแปลงประชากร

การเกด

การเสยชวต การยายถน in-migration / out-migration

อตราการเปลยนแปลงประชากร (จ านวนคนเกด – จ านวนคนตาย + จ านวนคนยายถนสทธ) /

ประชากร * 100

http://www.cps.chula.ac.th/research_division/article_ageing/ageing_001.html

การกระจายตวของประชากรโลก

กระจายตวไมสม าเสมอ

ตางทจ านวน ความหนาแนน

วฒนธรรม และเวลา ชาวยโรปยายไปอเมรกาไมกรอยปทผานมา – กระจายจ านวน

ประชากรไปทอเมรกา

หากคนจนไปถงอเมรกากอนชาวยโรป ประชากรทยโรปจะแนนกวาน เพราะกระจายไปไหนไมได

ลกษณะการกระจายตวของประชากร

ประชากรรอยละ 90 อยซกโลกเหนอ

รอยละ 60 อยระหวางละตจด 20-60 องศาเหนอ

แยงพนทใชสอย

ใชพนทเพยงนอยกวา รอยละ 20

สวนมากอยพนทราบลม อณหภม ฤดกาล ความชน ดนทะลายจ ากดการตงถนฐาน

ต ากวา 500 เมตร เหนอระดบน าทะเล

geographybylizz.wikispaces.com

ลกษณะการกระจายตวของประชากร

ขอบทวป ชายฝ ง

รอยละ 60 อยภายในรศม 500 กม. จากมหาสมทร / ทราบลมตะกอนน าพา

แตคนมกไมอยแถวชายฝ งททะเลเยน อากาศแหง ทสงหรอ ปาฝน

เอเชยตะวนออก เอเชยใต สองฝ งอเมรกา/อฟรกา

การกระจายตวของประชากรในเอเชย

เอเชยตะวนออก

ญปน เกาหล จน ไตหวน

รอยละ 25

จนคดเปน รอยละ 20

เอเชยใต

ปาก บงกลาเทศ ศรลงกา อนเดย

รอยละ 21

เอเชยทงหมด คดเปนประมาณ รอยละ 50

harpercollege.edu

การกระจายตวของประชากรในยโรป และอเมรกาเหนอ

ยโรป และรสเซย

รอยละ 13

อเมรกา และ แคนาดา

รอยละ 10 กวาๆ

เกาะชวา ลมน าไนล อฟรกา เคนยา ไนจเรย ละตนอเมรกา

iiasa.ac.at

na.unep.net

voyagesphotosmanu.com

Ecumene เอควมน Anecumene แอนเนควมน

บรวเณทสามารถอยไดถาวร / ไมสามารถตงถนฐานได

แอนตารกตก

ทนดรา

ทะเลทราย

ปาสนตอนเหนอ คดเปนพนท รอยละ 35 – 40 แตลดลง เพราะเทคโนโลย และความ

จ าเปนในการขยายถนฐาน

ความหนาแนนประชากร

บงบอก การกระจายตวของประชากรในแตละพนท

จ านวนคนตอพนท

ความหนาแนนทางกายภาพ physiological density

จ านวนประชากรตอพนทเกษตรกรรม

อาหารจะพอหรอไมตอจ านวนคน ขอจ ากด – สมมตเอาวาทกทไดผลผลตเทากน และ หลายประเทศไม

พงพาการเกษตร

truthisfree.baywords.com

filipspagnoli.wordpress.com

ประชากรลน / ประชากรขาด

พนทไมสามารถผลตอาหารใหพอเพยงส าหรบจ านวนประชากร

คนนอยเกนไปจนไมม “ทน” เพอใชพฒนาทรพยากรและพฒนาคณภาพชวตของคนและสงคม

ความหนาแนนประชากรไมบอกความสมพนธของคนและพนท

Carrying capacity ความสามารถในการรองรบ

ประสทธภาพในการผลตอาหารขนอยกบจ านวนคน ลกษณะพนท และเทคโนโลย

จ านวนประชากรทพนทหนงๆ จะสามารถรองรบได

(เมอมอาหาร น า ทอยอาศย ยา และสขลกษณะ) รองรบไดโดยไมมผลกระทบทางลบตอประชากรตวเอง และ สวล

การเกษตรเขมขน ระบบชลประทาน ตลาด

ความหนาแนนเทากน

ระดบการพฒนาไมเทากน เชอเพลงฟอสซล อตสาหกรรม / การเกษตรแบบพนบาน

คณภาพชวต ความหนาแนน ระดบการพฒนา

ความหนาแนนต า คณภาพชวตสง อเมรกา / สวเดน

ความหนาแนนต า คณภาพชวตต า หมเกาะปาปวนวกน

ความหนาแนนสง คณภาพชวตสง ญปน

ความหนาแนนสง คณภาพชวตต า อนเดย

ดรรชนการพฒนามนษย Human Development Index (HDI)

รายได อายขย การศกษา

HDI สงกวา 0.8 คอมการพฒนาทสามารถจะชวยยกระดบคณภาพชวตไดด

Footprint ท ต ากวา 1.8 gha ถอวา จะไมท าใหชนรนหลงเดอดรอน (ไมใชทรพยากรมากเกนไป จนรนหลงไมมเหลอ)

นอยประเทศนกทถอวามการพฒนาอยางยงยน เปร ประเทศเดยวจรงๆ

Ecological footprint รอยเทาทางนเวศน

วดความตองการของมนษย ตอระบบนเวศ พนททสามารถใชเพาะปลก (อาหารและโครงสราง) พนททะเล

เพอใหมนษยใชทรพยากร และเพอรองรบของเสย

สามารถเปรยบเทยบ อตราทรพยากรทโลกสามารถทดแทน (Biocapacity – biological carrying capacity) และอตราการใชของมนษย

ประเทศหนงอาจม ecological footprint ทใหญกวาพนทตวเอง

ระดบการพฒนามากขน จะท าใหมการบรโภคมากขน?

ในกลมประเทศก าลงพฒนา การบรโภค ไมเกยวของโดยตรงกบ ดรรชนการพฒนามนษย

แตเมอพฒนาจนอยในกลมประเทศพฒนาแลว การเพมดรรชนการพฒนามนษย กจะยงเพมการบรโภคอยางเหนไดชด

หนความยงยนไปเรอยๆ

รเปลา ??

คดวางย???

IPAT ยงมความหมายอยหรอไม และบทบาทของ เทคโนโลย ??

http://assets.panda.org/downloads/lpr2010.pdf

WWF THE 2010 LIVING PLANET REPORT

ของเลน สนกสดๆๆ จาก Gapminder.org

http://graphs.gapminder.org/communityproxy/ChartDataServlet?key=phVsuNZR0DUi0Mxn29NAgaA#$majorMode=chart$is;shi=t;ly=2005;lb=f;il=t;fs=11;al=0;stl=t;st=t;nsl=t;se=t$wst;tts=C$ts;sp=1.84580645161291;ti=1975$zpv;v=1$inc_x;mmid=XCOORDS;iid=phVsuNZR0DUhvRzwSTdW5HQ;by=ind$inc_y;mmid=YCOORDS;iid=phVsuNZR0DUgnPeWkPdw0PA;by=ind$inc_s;uniValue=20;iid=phAwcNAVuyj0XOoBL_n5tAQ;by=ind$inc_c;uniValue=255;gid=CATID0;by=grp$map_x;scale=lin;dataMin=-0.3845;dataMax=7.03$map_y;scale=lin;dataMin=0.4561;dataMax=0.9388$map_s;sma=50;smi=2$cd;bd=0$inds=

อาหาร คณภาพคน เศรษฐกจ

ใตทะเลทรายซะฮารา Sub Saharan Africa

ผลผลตทางการเกษตรลดลง รอยละ 25

เดกขาดสารอาหาร

ตองน าเขาอาหาร

ญปน สงคโปร

เศรษกจด การพฒนาสง วดจากคาอนๆ

ปญหาทางเศรษฐกจจะสงผลตอการน าเขา ขาดแคลนสงคา

กระบวนการกลายเปนเมอง / ความเปนเมอง urbanisation

การเปลยบแปลงจากชนบทสเมอง

เมองคอ เมอง (City) คอถนตงรกรากของประชากรทมความหลากหลาย

ทางดานสงคมทมขนาดใหญและหนาแนน สงคมเมองเมอเปรยบเทยบกบสงคมชนบทจะเปนสงคมบรโภคมากกวาทจะเปนสงคมผลตสมาชก มอาชพ หลากหลายเนนดานการบรการ เศรษฐศาสตร การศกษา และ การปกครอง แตขาดความสมพนธระดบบคคล

http://www.onep.go.th/uap/link/def_table.htm

http://learners.in.th/blog/demography/300956

ความเปนมหานครและชนบท

เขตใจกลางมหานครทมประชากร 1 ลานคนขนไป

เขตรอบมหานครทมประชากร 1 ลานคนขนไป

เขตมหานครทมประชากร 250,000 ถง 1 ลานคน

เขตมหานครทมประชากรนอยกวา 250,000 คน

เขตประชากรเมอง 20,000 คนขนไป ตดกบเขตมหานคร

เขตประชากรเมอง 20,000 คนขนไป ไมตดกบเขตมหานคร

เขตประชากรเมอง 2,500 ถง 19,999 คน ตดกบเขตมหานคร

เขตประชากรเมอง 2,500 ถง 19,999 คน ไมตดกบเขตมหานคร

เขตชนบท มประชากรเมองนอยกวา 2,500 คน ตดกบเขตมหานคร

เขตชนบท มประชากรเมองนอยกวา 2,500 คน ไมตดกบเขตมหานคร

การยาย จากชนบทสเมอง rural-urban migration

โอกาสทางอาชพ รายไดนอย

ปญหาทดน

ขาดสทธ ผลประโยชน

ระบบบรการสขภาพแย

อาชญากรรม

ปญหาสงแวดลอม

โอกาสและคณภาพชวต

การศกษา

บรการสขภาพ

ภมอากาศ

ความปลอดภย

แตงงาน

ปจจยผลกดนออกจากพนท ปจจยดงดดเขาหาพนท

การควบคมประชากร

ภาวะประชากรทมากเกนไป เพมความหนาแนน พนทมจ ากด

แยงทรพยากร

แยงบรการ (การศกษา การบรการดานสขภาพ)

Thomas Robert Multhus

นกเศรษฐศาสตรประชากร เชอวา

ประชากรมการเพมในอตราแบบเรขาคณต เพมทละเทาตว (1, 2, 4, 8, 16,…)

ทรพยากร เพมขนในอตราแบบเลขคณต เพมทละตว (1, 2, 3, 4, 5,…)

ประชากรมแนวโนมเพมขนอยางรวดเรวกวาทรพยากร

อาหารก าหนดจ านวนประชากร

แตเราสามารถควบคมจ านวนประชากรได

เพอใหจ านวนคนสมดลกบปรมาณอาหาร

Neo-Maltusian ควบคมประชากรดวยความสมครใจ

วางแผนครอบครว คมก าเนด

การตอตาน neo-malthusian

ขดแยงกบวฒนธรรม

เหมาเจอตง คอมมนส คนมาก อ านาจมาก

Cornucopian คอรนโคเพยน

คนเปน “ทน”สงคม ใชความคดบรหารจดการ + เทคโนโลย

การควบคมประชากร

ทางปฏบต ควบคมการเกดและยายถน

โดย

พฒนาเศรษฐกจ

วางแผนครอบครว

sd84.k12.id.us

การควบคมประชากร - ผลพลอยไดจากการพฒนาทางเศรษฐกจ ?

การพฒนาทางเศรษฐกจมความสมพนธกบการเปลยนแปลงประชากร การศกษา โอกาส สทธในสงคม ลดการพงพง (เพราะมสวสดการรองรบด)

แตแลวลกษณะและแนวคดการพฒนาทางเศรษฐกจ (ทจะลดประชากร) จะ

สามารถไปควบคกนไดกบคณภาพและปรมาณของสงแวดลอมหรอไม ??? คนทอยภายใตระบบเศรษฐกจปจจบนนสรางผลกระทบตอสงแวดลอมมาก

เพยงใด

ปญหาประชากรในประเทศก าลงพฒนา

จะมประชากรเพมขนเรอยๆ

แตประชากรดอยคณภาพ ขาด ทน (capital)

ขาดทรพยากร

และทรพยากรทดและราคาถกลดลง

จะตองใชของแพงขน เชน น ามน

การวางแผนครอบครว

ไทยเปนตวอยางความส าเรจในการควบคมประชากร

จน หนงครอบครว หนงคน

การควบคมประชากรในประเทศไทย

ไทยสามารถลดอตราเพมของประชากรไดภายใน 15 ป 2514 (กอนยอมรบนโยบายลดประชากร) อตราการเพมประชากร รอยละ

3.2/ป ครอบครวมบตร 6.4 คน

2529 อตราการเพมประชากร รอยละ 1.6/ป ครอบครวมบตร 1.6 คน 2543 อตราการเพมประชากร รอยละ 1.0/ป ครอบครวมบตร 1.9 คน

ความส าเรจในการวางแผนครอบครว ประเทศไทย

คณ มชย วระไวทยะ

พระเอกเรองคกรรม

2517 ถงยางมชย

คณ มชย วระไวทยะ

ความส าเรจ

รฐบาลมโครงการวางแผนครอบครว และมเงนสนบสนน

ผหญงมการศกษา

บทบาทของผหญงในเศรษฐกจ และสทธ

มการดแลสขภาพของเดกและมารดา

ไทยเปดกวางตอทศนะคตเรองประชากร และสทธสตร

องคกรศาสนา สนบสนนการวางแผนครอบครว

นโยบายลกคนเดยว จน

ดนโยบายของจน

1972-2000 ลดอตราการเพมประชากรไดประมาณ รอยละ 50

จ านวนบตรจอสตร ลด จาก 5.7 เปน 1.8 คน

แนะน าใหคหนมสาวแตงงานชา

ถาสมรสแลวไดการคมก าเนดฟร

ยาคม ถงยางอนามย หนวยคมก าเนดเคลอนท

ยกบทบาทของสตรในเรองแรงงานเทาเทยมชาย

นโยบายลก 1 คน One Child Policy

หากรบขอเสนอ

อาหารเพม

บ านาญ

บาน

รกษาพยาบาลฟร

โบนสเงนเดอน

เรยนฟร

เดกในอนาคตจะไดรบการปฏบตทดจากทท างาน

โลกทศนในการมองสงแวดลอม

Cornucopian (มองโลกแงดเกนไป) Neo-Malthusian (มองโลกแงรายเกนไป)

นกเศรษฐศาสตร วศวกร นกสงแวดลอม นกอนรกษ

เอาชนะธรรมชาต อยรวมกบธรรมชาต

ความรนแรงของปญหาในปจจบนกลาวเกนจรง เศรษฐกจและเทคโนโลยแกได

ปญหาในปจจบนรนแรงแลว หากด าเนนลกษณะเศรษฐกจและเทคโนโลยแบบปจจบน

ทรพยากรมนษยมคา ไมควรควบคม ควรควบคม

ทรพยากรไมมวนหมด และมทรพยากรอนทดแทนได

ทรพยากรหมดและไมสามารถทดแทนได

การอนรกษทรพยากรสญเสยโอกาสการใชประโยชนเฉพาะหนา

ควรอนรกษ คดถงผลระยะยาว ตอง reuse / recycle

ใชมาตรการทางเศรษฐกจลดของเสย / มลภาวะ

ใชนโยบายลดการใชทรพยากร

ใชเทคโนโลยขนาดใหญ รวมศนย ลงทนมหาศาล

ใชเทคโนโลย เลก กระจาย เหมาะสมกวากบทองถน