PR

OG

RA

MM

A 2

01

4 -

20

15

Een reeks van lezingen door vooraanstaande onderzoekers over nieuwe ontwikkelingen in de wetenschap

KONINKLIJKE MAATSCHAPPIJ VOOR NATUURKUNDE

onder de zinspreuk Diligentia

DILIGENTIA • Lange Voorhout 5 • ‘s-Gravenhage

www.natuurwetenschappen-diligentia.nl

Een reeks van lezingen door vooraanstaande onderzoekers over nieuwe ontwikkelingen in de wetenschap

PR

OG

RA

MM

A 2

01

5 -

20

16

Voorwoord

WE

TE

NS

WA

AR

DI

G

Voorwoord 3

Prof. dr. S.M. de Jong 21 september 2015 4Moderne aardobservatie voor het bewaken van ecosystemen

Prof. dr. P. Groot 5 oktober 2015 5Zwaartekrachtgolven: bronnen en detectie

Prof. dr. ir. E.J.G. Peterman 19 oktober 2015 6Een frisse blik op biologische processen door fluorescentie aan individuele moleculen

Prof. dr. H.J.J. Jonker 2 november 2015 7Wolkenfysica en de rol van wolken bij weer en klimaat

Excursie november 2015 8Excursie naar IHC Merwede (onder voorbehoud)

Prof. dr. C.G. Figdor 16 november 2015 9Immunotherapie bij kanker

Mw. prof. dr. M. Haverkorn 30 november 2015 10Het ecosysteem van onze Melkweg

Dr. C.F.A. Döller 14 december 2015 11De TomTom in ons brein

Dr. L.G. Evers 4 januari 2016 12Aardbevingen in Nederland

Prof. dr. S. Klous 18 januari 2016 13Wij zijn ‘big data’

Prof. dr. S. Otto 1 februari 2016 14Kunnen we leven maken in het lab?

Mw. prof. dr. M.G. Rots 15 februari 2016 15Het in- en uitschakelen van genen: ‘de maakbare mens’?

Prof. dr. W.J. van der Zande 29 februari 2016 16Interactie tussen licht en materie.

Dr. J.P. van der Schaar 14 maart 2016 17Het vroege heelal en de status van kosmologische inflatie

Prof. dr. W.M. de Vos 4 april 2016 18‘Microbes inside’: darmbacteriën bij gezondheid en ziekte

De Nobelprijs verklaard * 18 april 2016 19

Geschiedenis van de Vereniging 20

Aanmelding lidmaatschap 22

Algemene gegevens 23

* Spreker wordt in december 2015 aangekondigd op: www.natuurwetenschappen-diligentia.nl

Wat brengt de Koninklijke Maatschappij voor Natuurkunde?

Vijftien lezingen over nieuwe ontwikkelingen in de natuurwetenschappen

Vooraanstaande wetenschappers presenteren ook dit

seizoen weer op begrijpelijke wijze hun onderzoek. Het

betreft de vakgebieden natuurkunde, scheikunde, ster-

renkunde, wiskunde, geologie, biologie en geneeskunde.

Deze lezingen brengen u op de hoogte van de stand der

wetenschap. Het bestuur van de Koninklijke Maatschappij

voor Natuurkunde selecteert sprekers op de volgende criteria:

- naam en faam

- actualiteit van het onderzoek

- attractiviteit van de presentatie, ook voor bèta-

geïnteresseerden buiten het eigen vakgebied

Dit jaar zijn er twee bijzondere lezingen:

1. de Kennismakingslezing over een algemeen maat-

schappelijk onderwerp, voor leden en niet-leden:

Prof. dr. S.M. de Jong: ‘Moderne aardobservatie

voor het bewaken van ecosystemen’, 21 september 2015.

2. de Jong Diligentia Lezing, speciaal georganiseerd

voor leerlingen uit de hoogste klassen van het voort-

gezet onderwijs: Prof. dr. P. Groot:

‘Zwaartekrachtgolven: bronnen en detectie ’, 5 oktober 2015

Ook dit seizoen zullen het weer interes-

sante en waardevolle avonden zijn. U bent

van harte welkom, ook als u geen lid van de

Maatschappij bent. Nadere gegevens vindt u

achterin dit programmaboekje.

32

Agenda

Prof. dr. S.M. de JongAfdeling Fysische Geografie

Faculteit Geowetenschappen, Universiteit Utrecht

http://www.uu.nl/organisatie/faculteit-geowetenschappen

www.geo.uu.nl/dejong

Moderne aardobservatie voor het bewaken van

ecosystemen

Veel van wat we weten over het functioneren van ‘systeem

aarde’, het functioneren van ecosystemen of klimaat-

verandering, wordt afgeleid uit aardobservatiebeelden.

Deze aardobservatietechnieken zijn in de afgelopen

decennia razendsnel ontwikkeld. Binnen de aard-

wetenschappen maken we tegenwoordig gebruik van

satellietbeelden, vliegtuigbeelden en van beelden

opgenomen met drones (unmanned airborne vehicles

of UAVs).

Sensoren aan boord van deze platformen maken opnamen in

zichtbaar licht, in het nabij- en midden-infrarood-, thermisch

infrarood- en het microgolfgebied. Elk spectrale gebied

heeft zijn eigen voordelen en levert ons een specifiek type

informatie over het landschap. Nabij- en midden-infrarood

licht verschaft informatie over vegetatiebedekking, stress

bij planten en de aanwezigheid van mineralen in de bodem.

Het microgolfgebied levert informatie over bodemvocht en

beelden in het zichtbaar licht, opgenomen met camera’s in

UAVs, leveren bijvoorbeeld informatie over ijsstromingen

en het afsmelten van gletsjers in Nepal.

Tijdens de lezing zal worden ingegaan op de werking van een

aantal aardobservatietechnieken en zullen voorbeelden van

het gebruik van zulke ‘remote sensing’ bij de aardobservatie

worden gepresenteerd.

21 september 2015P

RO

GR

AM

MA

PR

OG

RA

MM

A

5 oktober 2015

Prof. dr. P. GrootAfdeling Sterrenkunde

Radboud Universiteit, Nijmegen

www.astro.ru.nl

www.blackgem.eu

Zwaartekrachtgolven: bronnen en detectie

Zwaartekrachtgolven worden voorspeld door de algemene

relativiteitstheorie van Einstein en zijn rimpelingen van de

ruimte-tijd. De golven worden opgewekt als zeer grote

massa’s worden versneld. Bijvoorbeeld als de meest

compacte objecten die we kennen - witte dwergen,

neutronensterren en zwarte gaten - in zeer nauwe banen

om elkaar heen draaien en soms zelfs samensmelten. De

golven planten zich daarna, ongehinderd door stof of

andere materie, met de lichtsnelheid door de ruimte voort.

Het detecteren van zwaartekrachtgolven is een enorme

technologische uitdaging en zal het laatste ongeopende

venster op het heelal ontsluiten. Ze kunnen worden gebruikt

om de meeste extreme dubbelsterren en de bronnen van

goud en zilver in het heelal te bestuderen.

De eerste waarnemingen van zwaartekrachtsgolven worden

in de komende jaren verwacht bij de Advanced Virgo en

LIGO laser-interferometers, beide gekoppeld aan krachtige

groothoek-telescopen. In het Nederlandse BlackGEM project

worden zulke groothoek-telescopen ontwikkeld; vijf

moeten het er worden die op de Europese sterrenwacht La

Silla in Chili zullen komen te staan.

54

Kennismakingslezing Jong Diligentia Lezing

19 oktober 2015

PR

OG

RA

MM

A

2 november 2015

Prof. dr. H.J.J. JonkerAfdeling Civiele Techniek en Geowetenschappen

Technische Universiteit Delft

http://www.citg.tudelft.nl/en/about-faculty/departments/

geoscience-and-remote-sensing/

Wolkenfysica en de rol van wolken bij weer en klimaat

Wolken spelen een cruciale rol bij het weer en klimaat. Ze

vormen de motor van de hydrologische cyclus en maken

leven op land mogelijk door de vorming van neerslag.

In de aardse stralingshuishouding hebben wolken een

koelend effect doordat ze kortgolvige straling van de zon

reflecteren, maar ook een verwarmend effect doordat ze

langgolvige uitstraling van de aarde tegenhouden. In het

huidige klimaat overheerst het koelend effect. Echter, het

is vooralsnog onduidelijk hoe de bewolking zal reageren in

een klimaat dat opwarmt door extra broeikasgassen.

Tijdens de voordracht wordt dieper ingegaan op de

fysica en dynamica van wolken en wordt getoond hoe de

toegenomen rekenkracht van moderne computers helpt

om onze inzichten in wolkenprocessen te vergroten.

7

Prof. dr. ir. E.J.G. PetermanFysica van Levende Systemen

Faculteit Exacte Wetenschappen

Vrije Universiteit, Amsterdam

www.nat.vu.nl/~erwinp

Een frisse blik op biologische processen door

fluorescentie aan individuele moleculen

Belangrijke doorbraken in natuurkunde, scheikunde en

biologie hebben het de laatste jaren mogelijk gemaakt om

individuele biomoleculen zichtbaar te maken en in detail

te bestuderen met fluorescentiemicroscopie. Mijn postdoc-

mentor W.E. Moerner (Stanford University) heeft hiervoor

in 2014 de Nobelprijs voor de scheikunde gekregen.

Tijdens deze lezing zal getoond worden hoe het mogelijk is

om de benodigde en haast ongelooflijke nauwkeurigheid

te bewerkstelligen, welke mogelijkheden die biedt en wat

daarvan de relevantie is. Voorbeelden van eigen onderzoek

met fluorescentiemicroscopie tonen het mechanisme

waarmee eiwitten ons DNA bewerken, laten de spontane

beweging zien van membraaneiwitten in levende

bacteriën, en kunnen actieve transportmechanismen in

levende C. elegans nematoden afbeelden.

PR

OG

RA

MM

A

6

november 2015

PR

OG

RA

MM

A

16 november 2015

Prof. dr. C.G. FigdorTumor Immunologisch Laboratorium

Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen

http://www.tumor-immunology.com

Immunotherapie bij kanker

Mensen beschikken over een krachtig immuunsysteem dat

hun lichaam beschermt tegen indringers zoals virussen en

bacteriën. Het bestaat uit verschillende celtypen die door

het lichaam zwerven en indien nodig actie ondernemen

door de indringers te elimineren.

Waarom zouden we dat zelfde immuunsysteem niet ook

inzetten tegen kanker? Dat blijkt echter niet eenvoudig.

Er wordt al meer dan 30 jaar aan gewerkt, de laatste tijd met

steeds meer succes. Op dit moment levert immunotherapie

bij een aantal tumoren werkelijk betere resultaten op dan

bestaande behandelingsmethoden zoals chemotherapie.

Tijdens deze lezing wordt u op de hoogte gebracht

van de laatste stand van zaken in de ontwikkeling van

immunotherapie tegen kanker en werpen we een blik op

de (nabije) toekomst.

9

Excursie

Onder voorbehoud

Excursie naar IHC Merwede

Delft

Nadere informatie uiterlijk 1 oktober 2015 op

www.natuurwetenschappen-diligentia.nl

Nederland heeft een lange traditie op gebied van

waterbeheer, baggeren en dijkaanleg. Koninklijke

IHC is een bedrijf dat hier op hoog niveau aan werkt,

tegenwoordig ook ten behoeve van de offshore. Er worden

hier zelfs speciale schepen voor ontworpen en ontwikkeld.

Koninklijke IHC heeft 2 R&D bedrijven, die nauw

samenwerken: MTI dat zich vooral met baggeren bezig

houdt en OTI (Offshore Technology Institute), dat zich

richt op kennisontwikkeling en know-how voor het leggen

van kabels en pijpen, aanleggen van windmolenparken,

diepzee technologie, beheer van bronnen, enz.

Het bestuur verwacht dat we in november een bezoek

kunnen brengen aan dit bedrijf voor een programma van

lezingen, demonstraties en rondleiding, maar door een

geplande reorganisatie en verhuizing naar Delft was dit

bij het ter perse gaan van deze brochure nog niet zeker.

Als het bezoek onverhoopt niet door kan gaan, zal een

alternatieve excursie worden aangeboden.

Nadere informatie wordt zo spoedig mogelijk op de

website geplaatst en zal tijdens de avonden van de

lezingen in de zaal worden gegeven. De inschrijving voor

deze excursie start zoals gebruikelijk via een intekenlijst

tijdens de lezingen, waarschijnlijk vanaf 5 oktober.

8

PR

OG

RA

MM

A

Dr. C.F.A. DöllerDonders Instituut, Radboud Universiteit, Nijmegen

www.doellerlab.com

www.donders.ru.nl

De TomTom in ons brein

Hoe navigeren we door onze omgeving? Deze vraag stond

centraal in onderzoek waarvoor in 2014 de Nobelprijs

uitgereikt werd. Het onderzoek had aangetoond dat ratten

z.g. plaatscellen en gridcellen hebben die samen een soort

interne plattegrond van de omgeving vormen. Met behulp

van MRI kan dit fenomeen nu ook onderzocht worden bij

mensen.

Zulk navigatie-onderzoek is sterk verwant met onderzoek

naar de werking van het geheugen. Het spatieel (hoe

navigeren we door onze omgeving?) en het episodisch

geheugen (herinneren van gebeurtenissen) zijn namelijk

grotendeels afhankelijk van hetzelfde hersengebied:

de hippocampus. Ook onderzoek naar de neurale

mechanismen van het vergaren van kennis vertoont

verwantschap met navigatie-onderzoek.

Tijdens deze lezing zal ingegaan worden op de laatste

bevindingen van navigatie-onderzoek, verkregen bij

mensen met behulp van MRI in combinatie met virtual

reality.

30 november 2015

PR

OG

RA

MM

A

14 december 2015

11

Mw. prof. dr. M. HaverkornInstitute for Mathematics, Astrophysics and Particle

Physics, Radboud Universiteit, Nijmegen

https://www.astro.ru.nl/

Het ecosysteem van onze Melkweg

Van dag tot dag lijkt de sterrenband aan de hemel,

genaamd de Melkweg, weinig te veranderen. Maar op

galactische in plaats van aardse tijdsschalen is de Melkweg

een dynamisch systeem vol schokgolven, sterrenwinden

en enorme explosies. De miljarden sterren in de Melkweg

maken deel uit van een complex ecosysteem waarin deze

sterren geboren worden, leven, sterven en gedeeltelijk

weer herboren worden.

Dit galactisch ecosysteem bestaat naast sterren uit

gigantische gas- en stofwolken en de mysterieuze donkere

materie. Het is doordrongen van straling en magneetvelden

en wordt doorkruist door hoog-energetische deeltjes die

met snelheden tot bijna de lichtsnelheid bewegen. Al

deze componenten van de Melkweg zijn intiem met elkaar

verbonden.

Tijdens deze lezing ligt de nadruk op de meer onbekende

componenten van de Melkweg, zoals galactische

fonteinen, ultra-relativistische ijzerkernen en magnetische

spiraalarmen. Ook zal duidelijk gemaakt worden waarom

deze componenten een vitale rol spelen bij de cyclus van

stervorming in de Melkweg.

10

PR

OG

RA

MM

AP

RO

GR

AM

MA

Prof. dr. S. KlousFaculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en

Informatica, Universiteit van Amsterdam

https://www.linkedin.com/in/sanderklous

Wij zijn ‘big data’

Alles is meetbaar, van onze hartslag, de muziek die

we beluisteren tijdens een rondje joggen, tot onze

looppatronen in winkels. Door dergelijke data te

gebruiken, kunnen we indrukwekkende analyses doen

om bijvoorbeeld filevorming te voorkomen, epidemieën

voortijdig te onderdrukken en medicijnen op maat aan

te bieden.

Zo ontstaat een nieuwe samenleving waarin technologie

en maatschappij nog nauwer met elkaar zijn verweven.

Toch is er veel weerstand tegen de verdere opkomst van de

informatiesamenleving. Mensen zijn bang dat hun privacy

in het geding is en willen een slot op hun gegevens.

Tijdens deze presentatie zal worden betoogd dat het

onvermijdelijk is dat data een steeds grotere rol gaan

spelen in de maatschappij en dat dit geen bedreiging

hoeft te vormen. Als we een goede basis leggen voor een

verantwoorde toepassing van data-analyse, ligt er een

toekomst vol kansen voor ons open.

4 januari 2016

PR

OG

RA

MM

A

18 januari 2016

12

Dr. L.G. EversAfdeling Klimaat en Seismologie

KNMI, De Bilt

www.knmi.nl/seismologie

Aardbevingen in Nederland

Nederland kent natuurlijke en geïnduceerde seismiciteit.

Natuurlijke aardbevingen vinden met name in het

zuiden van Nederland plaats en zijn het gevolg van

platentektoniek. In het noorden van Nederland leidt

menselijk handelen, in dit geval gaswinning, tot

geïnduceerde bevingen.

De natuurlijke bevingen vinden dieper in de aarde

plaats dan de geïnduceerde. Hoewel geïnduceerde

bevingen minder zwaar zijn dan natuurlijke bevingen,

zijn er daardoor aan het aardoppervlak toch vergelijkbare

effecten waarneembaar.

Tijdens deze presentatie zal ingegaan worden op de

aardbevingen die in Nederland plaatsvinden, op hun

oorzaken en op hun karakteristieken.

13

PR

OG

RA

MM

A

1 februari 2016

PR

OG

RA

MM

A

15 februari 2016

Prof. dr. S. OttoSynthetische Organische Chemie

Stratingh Institute of Chemistry

Rijksuniversiteit Groningen

www.otto-lab.com

Kunnen we leven maken in het lab?

De biologie houdt zich bezig met het begrijpen van wat

leven is en met name hoe het werkt (van moleculair

tot ecologisch niveau). Intensief onderzoek gedurende

vele decennia heeft tot zoveel inzichten geleid dat

we nu de volgende grote, nog onbeantwoorde vraag

gaan benaderen: kunnen we leven maken uit volledig

synthetische bestanddelen?

Hoewel er nog steeds geen algemeen geaccepteerde

definitie van leven is, is er wel overeenstemming dat

leven vier belangrijke kenmerken in zich verenigt:

compartimentalisatie, metabolisme, replicatie en een

niet-evenwicht karakter. Onderzoek naar de-novo leven

begint in de regel met het ontwerpen van een systeem dat

een van deze vier eigenschappen in zich draagt, om van

daaruit ook de andere karakteristieken op te nemen.

Tijdens deze lezing zal de nadruk liggen op moleculaire

systemen die zichzelf kunnen repliceren. Er zal inzichtelijk

worden gemaakt hoe dergelijke systemen werken, in

evenwichts- en niet-evenwichtscondities, en hoe daarmee

compartimenten gemaakt kunnen worden.

15

Mw. prof. dr. M.G. RotsSectie Medische Biologie,

Pathologie en Medische Biologie

Universitair Medisch Centrum Groningen

www.rug.nl/umcg/EpigeneticEditing

Het in- en uitschakelen van genen:

‘de maakbare mens’?

Epigenetica kan worden omschreven als het concert der

genen: sommige genen zijn stil, anderen schreeuwen

het uit. De symfonie verschilt per celtype en wordt

gedirigeerd door de epigenetica – de beïnvloedbare laag

van overerfbare informatie die niet in de volgorde van DNA

bouwstenen zit. Bij ziekten zijn sommige genen vaak ten

onrechte tot zwijgen gebracht of staan andere genen juist

ongepast te schreeuwen.

Tijdens de lezing zal onderzoek worden gepresenteerd

dat zich richt zich op het identificeren en omkeren

van epigenetische mutaties die met zulke verstoorde

genexpressiepatronen geassocieerd zijn.

Deze omkeerbaarheid maakt dat epigenetica kan

worden omschreven als de schakel tussen nature and

nurture. Voeding, stress en toxische stoffen kunnen

blijvende effecten op een individu achterlaten in de vorm

van epigenetische markeringen.

In tegenstelling tot de volgorde van de genetische

bouwstenen, die vastligt, kunnen epigenetische

eigenschappen worden beïnvloed door bijvoorbeeld

levensstijl. Mogelijk hebben mensen toch meer controle

dan eerder gedacht over hun ‘genetische lot’ en over wat

zij doorgeven aan hun nageslacht.

14

PR

OG

RA

MM

A

PR

OG

RA

MM

A

Prof. dr. W.J. van der ZandeTechnology Research General

ASML, Veldhoven

www.asml.com

Interactie tussen licht en materie: nieuwe lichtbronnen

als venster op de wereld van atomen en moleculen

Licht is de belangrijkste drager van informatie over de

materie die ons omringt. Elk gebied van het spectrum

geeft specifieke informatie: van informatie over individuele

atomen tot informatie over de samenstelling van

moleculen en subtiele vorminformatie. De ontwikkeling

van coherente laserlichtbronnen opent steeds nieuwe

mogelijkheden om zo met hulp van licht materie te

onderzoeken.

Tijdens deze lezing zal de ontwikkeling van lichtbronnen

worden beschreven, in het bijzonder die van de

vrije elektronenlaser. Daarnaast zal de essentie van

spectroscopie worden toegelicht: elke verandering in

de energietoestand van een molecuul gaat gepaard met

dynamische veranderingen in straling. Hiervan zal een

aantal voorbeelden worden besproken.

29 februari 2016

PR

OG

RA

MM

A

14 maart 2016

16

Dr. J.P. van der SchaarFaculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en

Informatica, Universiteit van Amsterdamhttp://iop.uva.nl/itfahttp://www.d-itp.nl/

Het vroege heelal en de status van kosmologische inflatie

Tijdens deze lezing zal, na een korte geschiedenis van de

kosmologie, de kosmische achtergrondstraling worden

geïntroduceerd, die het bewijs vormt voor een hete

oerknal ruwweg 13,7 miljard jaar geleden.

Wat heeft de kosmische achtergrondstraling ons geleerd

en waarom zijn sommige eigenschappen van ons heelal

zo bijzonder? Wat is de kosmologische inflatie die kort na

de oerknal zou hebben plaatsgevonden en waarom is dit

exotische idee zo aantrekkelijk?

Ter afsluiting zullen de meest recente observaties en hun

consequenties voor modellen van kosmologische inflatie

worden besproken.

17

PR

OG

RA

MM

A

ME

ER

O

VE

R

DE

N

OB

EL

PR

IJS

4 april 2016 18 april 2016

19

Spreker wordt in december 2015 aangekondigd op:www.natuurwetenschappen-diligentia.nl

De Nobelprijs verklaard

In het najaar worden in Stockholm de jaarlijkse Nobelprijzen

bekendgemaakt. De Koninklijke Maatschappij voor

Natuurkunde ‘Diligentia’ speelt graag in op de actualiteit

van dit wetenschappelijk onderzoek. De laatste lezing van

dit seizoen zal worden gewijd aan één van de Nobelprijzen

van 2015 op het gebied van de exacte wetenschappen.

De uitgenodigde expert op het betreffende onderzoeks-

gebied zal in detail – en op begrijpelijke wijze – de

achtergrond en reikwijdte van de prijs toelichten. Gegevens

over deze lezing worden te zijner tijd op onze website

bekend gemaakt.

Prof. dr. W.M. de VosUniversiteit Wageningen

University of Helsinki

http://www.wageningenur.nl/en/expertise-services/Chair-groups/

Agrotechnology-and-Food-Sciences/Laboratory-of-Microbiology.

htm

‘Microbes inside’: darmbacteriën bij gezondheid

en ziekte

Sinds onze geboorte worden we gekoloniseerd door micro-

organismen waarvan de darmbacteriën het meest talrijk

zijn. Met behulp van moleculaire en genoom-gebaseerde

methoden is de laatste jaren duidelijk geworden dat deze

darmbacteriën veel meer functies hebben dan alleen het

helpen verteren van ons voedsel.

De ‘microbes inside’ zijn ook van belang voor immuun-

ontwikkeling, voor interacties met het lichaam en voor

bescherming tegen ziekten. Dat inzicht leidt tot nieuwe

diagnostische en behandelmethoden om de gezondheid

te verbeteren.

Tijdens de lezing zullen de nieuwste ontwikkelingen in

dit veld worden toegelicht, met speciale aandacht voor

nieuwe modellen en voor het onderzoek naar causaliteit

middels voedingsinterventies, fecale transplantaties en

het gebruik van nieuwe bacteriële therapieën.

18

PR

OG

RA

MM

A

20

Oprichting en naamgevingHet Gezelschap ter beoefening der proefondervindelijke

wijsbegeerte werd in 1793 in Den Haag opgericht. Dit

gezelschap had tot doel de leden door voordrachten en

demonstraties met instrumenten op de hoogte te

brengen van de vorderingen van de natuurwetenschappen.

De oorspronkelijke naam, “Gezelschap ter beoefening der

proefondervindelijke wijsbegeerte”, werd in 1805 ver-

anderd in “Maatschappij voor Natuur- en Letterkunde” en

in 1859 gewijzigd in “Maatschappij voor Natuurkunde”.

Zij kreeg in 1953 het predikaat Koninklijk.

De Maatschappij beschikt nog steeds over een ver-

zameling natuurwetenschappelijke instrumenten, die in

bruikleen is gegeven aan het Museon. Een selectie van

deze instrumenten wordt jaarlijks tentoongesteld in twee

vitrines op de eerste etage van Diligentia.

HuisvestingAanvankelijk vergaderde het gezelschap ten huize van de

voorzitter, daarna enige tijd in de zalen van de Nieuwe

Doelen, waar thans het Haags Historisch Museum is

gevestigd. In 1804 werd besloten “een huis in het Lange

Voorhout Wijk I no. 269, met benevens nog een huis en

eene stallinge en koetshuis, in de Hooge Nieuwstraat”, uit

1561 te kopen. In de loop der jaren vonden er vele ver-

bouwingen plaats, waarbij in 1853 de huidige grote zaal

ontstond. In 1985 werd de exploitatie van het gebouw,

wat betreft de organisatie van muziek, kleinkunst en

andere uitvoeringen, door de Maatschappij overgedragen

aan de Stichting Kunstkring Diligentia.

In 2002 werden het gebouw Diligentia en de grond aan de

gemeente ’s-Gravenhage overgedragen en werd begon-

nen met een totale renovatie waarbij een toneelto-

ren werd toegevoegd. Het oorspronkelijke embleem

“Diligentia” van de Maatschappij, omgeven door een

krans van klimop-en laurierbladeren, is nog steeds aanwe-

zig op de voor- en achtergevel van het gebouw.

Tekening achterkant van deze brochure: Het Lange

Voorhout eind 17e eeuw. Diligentia is het tweede

gebouw links (Gemeentearchief, Den Haag).G

ES

CH

IE

DE

NI

S

Geschiedenis

21

KONINKLIJKE MAATSCHAPPIJ VOOR NATUURKUNDE “DILIGENTIA”

ActiviteitenDe huidige doelstelling van de Koninklijke Maatschappij

voor Natuurkunde “Diligentia” is bekendheid te geven

aan recente ontwikkelingen binnen de natuurweten-

schappen in brede zin, zoals de disciplines natuurkunde,

scheikunde, sterrenkunde, wiskunde, geologie, biologie

en geneeskunde. De Maatschappij verwezenlijkt dit door

in de periode september tot april minstens 14 lezin-

gen, waarbij de bovengenoemde disciplines aan bod

komen, en een excursie te organiseren. Om niet-leden

te introduceren wordt jaarlijks een Kennismakingslezing

gehouden. Het bestuur vindt het van groot belang om

scholieren van het Voorbereidend Wetenschappelijk

Onderwijs (VWO) bij zijn doelstelling te betrekken, in de

verwachting dat hierdoor hun belangstelling voor de

exacte wetenschappen wordt gestimuleerd. Als middel

hiertoe is het bijwonen van de lezingen vergemakkelijkt

door het instellen van een lidmaatschap voor scholen.

Het niveau van de lezingen is hoog, maar goed te volgen

voor toehoorders buiten het vakgebied. Leden krijgen het

jaarboek “Natuurkundige Voordrachten”, Nieuwe Reeks,

waarin de teksten van de lezingen uit het voorafgaande

seizoen zijn opgenomen.

Het jaarprogramma met de samenvattingen van de lezin-

gen wordt voor het begin van het seizoen (september tot

april) aan de leden gestuurd en staat op de website www.

natuurwetenschappen-diligentia.nl. Daar zijn ook video’s

van eerdere lezingen te vinden.

Diligentiaprijs voor scholieren Scholen die lid zijn van Diligentia worden door het bestuur

in de gelegenheid gesteld een prijs toe te kennen aan de

VWO leerling, die in het eindexamenjaar een uitmuntende

prestatie in één van de exacte vakken heeft geleverd. De

Diligentiaprijs bestaat uit een boek met een certificaat en

het recht 5 jaar de lezingen bij te wonen. De selectie van

de kandidaat wordt uitgevoerd door de desbetreffende

school.

OV

ER

D

IL

IG

EN

TI

AOver Diligentia

AanmeldingA

AN

ME

LD

IN

GS

FO

RM

UL

IE

R

AL

GE

ME

EN

Algemeen

22

De lezingen van de Koninklijke Maatschappij voor

Natuurkunde worden gehouden in Theater Diligentia.

Plaats: Diligentia

Lange Voorhout 5

2514 EA ‘s-Gravenhage

Aanvangstijd: 20.00 uur precies

Toegangsprijs voor niet-leden: e 5,- per avond

Toegang Jong Diligentia Lezing en Kennismakingslezing: gratis

Kaartverkoop: aan de zaal

Lidmaatschap: e 35,- per seizoen (recht op toegang

voor 1 persoon + introducé), inclusief jaarboek

Lidmaatschap studenten: e 7,50 per seizoen (recht op

toegang voor 1 persoon + introducé)

Lidmaatschap scholen: speciaal tarief met vrije toegang

voor alle scholieren van de school

Bestuur:Voorzitter: Prof. dr. P.J. Sterk

Penningmeester: Dr. ir. J.G. Vogtländer

Secretaris en contactpersoon voortgezet onderwijs: Drs. A.E.R. Kalff

Secretaris ledenbestand: Mw. dr. M.J. Blankwater

Redactie jaarboek en excursie: Prof. ir. P. Hoogeboom

Overige leden: Dr. H. Weijma, Mr. J.W. Andringa,

Prof.dr. K.H. Kuijken

Voor adres gegevens zie website

www.natuurwetenschappen-diligentia.nl

Drukkerij: Twigt GrafiMedia, Moordrecht

Grafisch ontwerp: Cea Maat, www.ceadesign.nl

23

Aan

mel

ding

voo

r he

t lid

maa

tsch

ap v

an d

e K

onin

klijk

e M

aats

chap

pij v

oor

Nat

uurk

unde

Dili

gent

ia

te ‘s

Gra

venh

age.

On

der

get

eken

de,

de

hee

r/m

evro

uw

:

adre

s:

pla

ats:

p

ost

cod

e:

e-m

aila

dre

s:

gee

ft z

ich

hie

rbij

op

als

lid

van

Dili

gen

tia

dat

um

: h

and

teke

nin

g:

ik b

en s

tud

ent/

sch

olie

r: j

a/n

ee

Dit

form

ulie

r a.

u.b

. stu

ren

aan

:

Mw

. dr.

M.J

. Bla

nkw

ater

, Kan

aalw

eg 5

A, 2

628

EB D

elft

De Maatschappij, opgericht in 1793,

organiseert lezingen op het gebied

van de natuurwetenschappen.

Sinds 1805 zijn deze lezingen onlos-

makelijk verbonden met het gebouw

Diligentia.

DILIGENTIA • Lange Voorhout 5 • ‘s-Gravenhage

www.natuurwetenschappen-diligentia.nl