ЕМИЛ ДИРКЕМ ЕМИЛ ДИРКЕМ (1858-1917)(1858-1917)

Диркем - претставник на психолошката школа во социологија

Со право може да се каже дека Емил Диркем Со право може да се каже дека Емил Диркем преставува еден од најзначајните социолози преставува еден од најзначајните социолози од од крајот на 19 век и почетокот накрајот на 19 век и почетокот на 20-от век и е сигурни 20-от век и е сигурни најзаслужниот за тоа социологија да се стекне со најзаслужниот за тоа социологија да се стекне со академски статус. академски статус. Диркемовото сфаќање на општеството може да се Диркемовото сфаќање на општеството може да се смести во рамките на т.н. психолошка школа смести во рамките на т.н. психолошка школа (ориентација) (ориентација) во социологија. во социологија. Она што е карактеристично за ова школа е тоа дека Она што е карактеристично за ова школа е тоа дека се отфрла биологистичкото сфаќање на општеството се отфрла биологистичкото сфаќање на општеството и се поаѓа од претпоставката дека постои поврзаност и се поаѓа од претпоставката дека постои поврзаност меѓу социјалните појави и психологијата на луѓето.меѓу социјалните појави и психологијата на луѓето.

Диркемовото сфаќање на Диркемовото сфаќање на социологијасоциологија

Диркем јДиркем ја гледаа гледа социологиј социологијаа као нов као новаа наук наукаа која би која би моможежела да ла да ги ги разјасни разјасни сите општествени случувањасите општествени случувања тако тако шшто то ќќе е гги истраи истражуважува на ед на едеен н емпириски емпириски наначчинин. . КаКакко и Конт прео и Конт предд н негоего, Диркем верова, Диркем вероваше дека ше дека општествениот живот општествениот живот мораммораме да го е да го проу проуччавааваме ме ссоо истиста а онооноаааа објективнообјективностст с соо кој којаа нау науччнициниците готе го проупроуччавааватт природни природниотот свет. свет. НеговоНеговотото прво на прво наччело ело на на социологијсоциологија биа би било било ,,,,ПроуПроуччавајте авајте ги општествените факти како ги општествените факти како да се ствари,,да се ствари,, Под овПод ова тој подразбира дека животот во општеството а тој подразбира дека животот во општеството може да се анализира исто онака прецизно како што може да се анализира исто онака прецизно како што се мерат и анализираат предметите и појавите во се мерат и анализираат предметите и појавите во природата.природата.

Социологија како наука за Социологија како наука за општествените фактиопштествените факти

Диркем признава дека општествените факти се Диркем признава дека општествените факти се тешки за тешки за истражувањеистражување затоа што се невидливи и неопипливи и неможат затоа што се невидливи и неопипливи и неможат директно да се набљудуваат. директно да се набљудуваат.

Затоа нивните својства мораат да се истружуваат Затоа нивните својства мораат да се истружуваат индиректноиндиректно анализирајки ги разните закони, религиски текстови, ставови и анализирајки ги разните закони, религиски текстови, ставови и размислувања на луѓето и сл.размислувања на луѓето и сл.Диркем ја нагласува потребата при истражувањето на Диркем ја нагласува потребата при истражувањето на општествените факти е многу важно општествените факти е многу важно да се напуштат да се напуштат предрасудите и идеологијатапредрасудите и идеологијата. Научното истражување . Научното истражување бара ум кој е отворен за прифаќање на доказите кои доаѓаат бара ум кој е отворен за прифаќање на доказите кои доаѓаат однадвор.однадвор.

Диркем сметал дека Диркем сметал дека научните поиминаучните поими можат да бидат створени можат да бидат створени само низ научна пракса.само низ научна пракса.Тој ги повикува социолозите да ги проучуваат општествените факти Тој ги повикува социолозите да ги проучуваат општествените факти онакви какви што се тие во реалноста и да ствараат нови поими кои онакви какви што се тие во реалноста и да ствараат нови поими кои ја отсликуваат вистинската природа на општествената стварностја отсликуваат вистинската природа на општествената стварност

Учењето за колективната свестУчењето за колективната свестЦентрален поимЦентрален поим, преку кој Диркем настојува да го објасни , преку кој Диркем настојува да го објасни човечкото општество е човечкото општество е ,,колективната свест,,,,колективната свест,, (заедничка (заедничка свест) која не е идентична со индивидуалната свест. свест) која не е идентична со индивидуалната свест. Колективната свест Диркем ја дефинира на следниот начин:Колективната свест Диркем ја дефинира на следниот начин:

,,Збирот од верувања и чувства ,,Збирот од верувања и чувства заеднички за просечните членови на едно заеднички за просечните членови на едно општество сочинува еден конкретен општество сочинува еден конкретен систем кој има свој сопствен живот, а систем кој има свој сопствен живот, а ние можеме да го наречеме колективна ние можеме да го наречеме колективна или заедничка свест,,или заедничка свест,,..

Колективната свест Колективната свест не се менува со секоја генерацијане се менува со секоја генерација, туку , туку напротив, напротив, генерациите неа ја примаат како готовагенерациите неа ја примаат како готова и на тој и на тој начин ги поврзува генерациите една со друга. Токму затоа таа е начин ги поврзува генерациите една со друга. Токму затоа таа е целосно различита од поединечната свест иако може да се целосно различита од поединечната свест иако може да се изрази само со нејзина помош. изрази само со нејзина помош.

Учењето за принудниот карактер Учењето за принудниот карактер на колективната свестна колективната свест

Колективната свест е Колективната свест е принуднапринудна во однос на поединечната свест во однос на поединечната свест на било кој човек особено на почетокот од животот но подоцна на било кој човек особено на почетокот од животот но подоцна преку воспитувањето (социјализацијата) таа станува преку воспитувањето (социјализацијата) таа станува составен составен дел на личноста на поединецотдел на личноста на поединецот со што принудата со што принудата од надворешна добива карактер на од надворешна добива карактер на внатрешна принудавнатрешна принуда. . Тргнувајки од таквата позиција Диркем смета дека дури ни самата Тргнувајки од таквата позиција Диркем смета дека дури ни самата свест на еден поединец не управува со однесувањето на тој свест на еден поединец не управува со однесувањето на тој поединец туку тоа е поединец туку тоа е колективната свестколективната свест која го која го обликуваа и неговото однесување и неговата свест. обликуваа и неговото однесување и неговата свест. Значи општеството ги присилува поединците да се однесуваат на Значи општеството ги присилува поединците да се однесуваат на одреден начин што практично може да се види на примерот на одреден начин што практично може да се види на примерот на појавата на самоубиства на луѓето која појава Диркем ја појавата на самоубиства на луѓето која појава Диркем ја истражувал.истражувал.

Истражување на самоубистватаИстражување на самоубиствата

Истражување на самоубистватаИстражување на самоубиствата

Во своето дело Во своето дело ,,Самоубиство,,,,Самоубиство,, Диркем ги Диркем ги отфрла сите обиди самоубиството да се отфрла сите обиди самоубиството да се објасни со некакви биолошки, економски или објасни со некакви биолошки, економски или климатски фактори. климатски фактори.

ТезатаТезата која Диркем ја поставува и настојува која Диркем ја поставува и настојува да ја докаже е дека самоубиството, колку и да ја докаже е дека самоубиството, колку и да изгледа дека е личен чин и лична одлука да изгледа дека е личен чин и лична одлука сепак таа сепак таа е производ на е производ на општествените сили надвор од општествените сили надвор од поединецотпоединецот, што значи дека причините за , што значи дека причините за нечие самоубиство се во општеството.нечие самоубиство се во општеството.

Тој открива дека постојат Тој открива дека постојат големи големи разлики во стапката на разлики во стапката на самоубиства меѓу поедини самоубиства меѓу поедини општестваопштества но но и меѓу поедини и меѓу поедини групи на луѓе во рамките на едно групи на луѓе во рамките на едно општество. општество.

Така на примерТака на пример поголема е стапкатапоголема е стапката на на самоубиствата меѓу самоубиствата меѓу

1.1. протестантите од колку меѓу католиците, протестантите од колку меѓу католиците, 2.2. градското население од колку меѓу селското, градското население од колку меѓу селското, 3.3. немажени жени и неженети мажи а помала немажени жени и неженети мажи а помала

меѓу луѓе со склопен брак, меѓу луѓе со склопен брак, 4.4. брачни парови без деца од колку кај брачни брачни парови без деца од колку кај брачни

парови со деца.парови со деца.

Причини за високата стапка на самоубистваПричини за високата стапка на самоубиства

Диркем тврди дека Диркем тврди дека причината причината за ваква појава се за ваква појава се наоѓа вонаоѓа во степенот на интегрираност на поединците степенот на интегрираност на поединците во општествените групиво општествените групи, која кај првите е многу , која кај првите е многу понизок т.е. послаб а кај другите е многу повисок т.е. понизок т.е. послаб а кај другите е многу повисок т.е. појак. појак. Од тука тој тврди дека Од тука тој тврди дека

1.1. доколку интеграцијата на поединците внатре во доколку интеграцијата на поединците внатре во својата група е поголема, веројатноста дека ќе својата група е поголема, веројатноста дека ќе починат самоубиства починат самоубиства е помалае помала бидејки во таквите бидејки во таквите групи контролата на однесување на поединците е групи контролата на однесување на поединците е поголема. поголема.

2.2. И обратно, до колку еден човек е поизолиран од И обратно, до колку еден човек е поизолиран од другите значи дека во неговиот живот недостасува другите значи дека во неговиот живот недостасува цел и смисол на животот па така полесно подлегнува цел и смисол на животот па така полесно подлегнува на ударот на некои несреќни околности и на ударот на некои несреќни околности и полесно полесно се одлучува да изврши самоубиствосе одлучува да изврши самоубиство..

Видови на самоубистваВидови на самоубистваДиркем разликува четири вида на самоубиства: Диркем разликува четири вида на самоубиства:

1.1. Егоистичкото самоубиствоЕгоистичкото самоубиство се случува кога се случува кога поединецот ќе се отргне од општествената контрола, кога ќе поединецот ќе се отргне од општествената контрола, кога ќе почувствува дека животот нема смисла.почувствува дека животот нема смисла.

2.2. Аномичното самоубиствоАномичното самоубиство се случува кога не се се случува кога не се почитуваат општествените норми. Поединците кои не ги почитуваат општествените норми. Поединците кои не ги почитуваат општествените норми имаат неограничеи почитуваат општествените норми имаат неограничеи очекувања а општеството не може да ги смири затоа што не се очекувања а општеството не може да ги смири затоа што не се интегрирани.интегрирани.

3.3. Алтруистичкото самоубиствоАлтруистичкото самоубиство се случува во се случува во ситуација кога поединецот сосема се идентификува со групата ситуација кога поединецот сосема се идентификува со групата па така на пример верските фанатици се спремни да извршат па така на пример верските фанатици се спремни да извршат самоубиство верувајки дека така и помага на таа група.самоубиство верувајки дека така и помага на таа група.

4.4. Фаталистичко самоубиствоФаталистичко самоубиство се случува во услови се случува во услови на ропство кога деспотските закони не му даваат слобода на на ропство кога деспотските закони не му даваат слобода на човекот да го креира својот живот па така тој ја губи смислата човекот да го креира својот живот па така тој ја губи смислата за продолжување на животот на таков начин.за продолжување на животот на таков начин.

Учење за поделба на трудотУчење за поделба на трудот

Од развиеноста на поделбата на Од развиеноста на поделбата на трудот зависи каква ќе биде трудот зависи каква ќе биде

солидарностасолидарноста меѓу луѓето меѓу луѓето

Основниот проблем со кој Диркем се занимава во Основниот проблем со кој Диркем се занимава во своето дело своето дело ,,За поделба на општествениот ,,За поделба на општествениот труд,,труд,, е природата и причините на општествената е природата и причините на општествената еволуција. еволуција.

Примитивните или Примитивните или прединдустрискипрединдустриски општества и современите или општества и современите или индустрискииндустриски општества се разликуваат во општества се разликуваат во типот на типот на општествената солидарностопштествената солидарност која се изградува во која се изградува во тиа општества, која може да биде тиа општества, која може да биде

механичка механичка и и

органска.органска.

Општества со механичка Општества со механичка солидарностсолидарност

Општества со механичка Општества со механичка солидарностсолидарност

Механичката солидарностМеханичката солидарност владее во примитивните владее во примитивните општества каде што поделбата на трудот е многу општества каде што поделбата на трудот е многу малку развиена а поединецот го принудува слепо да малку развиена а поединецот го принудува слепо да се придржува и покорува на јавното мислење и се придржува и покорува на јавното мислење и традицијата. традицијата.

Кажано со други зборови тука Кажано со други зборови тука колективната колективната свест во потполност ја покрива свест во потполност ја покрива индивидуалната свестиндивидуалната свест која дури и не која дури и не постои. постои. Социјалниот статус е наследно определен а Социјалниот статус е наследно определен а општествениот живот е регулиран со традицијата.општествениот живот е регулиран со традицијата.

Општества со органска Општества со органска солидарностсолидарност

Општества со органска Општества со органска солидарностсолидарност

Органската солидарност ја среќаваме во цивилизираните Органската солидарност ја среќаваме во цивилизираните општества каде што поделбата на трудот е развиена, општества каде што поделбата на трудот е развиена, поединците имаат различита персоналност поединците имаат различита персоналност (индивидуалност), искуство и функции кои ги извршуваат (индивидуалност), искуство и функции кои ги извршуваат и се наоѓаат во ситуација заемно да си помагаат затоа и се наоѓаат во ситуација заемно да си помагаат затоа што што зависат едни од другизависат едни од други. . Во вакви општества луѓето не се врзуваат по крвно Во вакви општества луѓето не се врзуваат по крвно сродство туку по професија при што сродство туку по професија при што секој себеси се секој себеси се усовршува во својата професијаусовршува во својата професија и на тој начин се и на тој начин се постигнува повисок степен на општествена кохезија. постигнува повисок степен на општествена кохезија. Со развојот на поделбата на трудот поединецот се Со развојот на поделбата на трудот поединецот се помалку зависи од наследството и традицијата а се помалку зависи од наследството и традицијата а се повеќе од повеќе од

1.1. функцијата функцијата што ја врши и од што ја врши и од 2.2. знаењетознаењето кое го поседува. кое го поседува.

Учењето за аномијатаУчењето за аномијата

Учењето за аномијатаУчењето за аномијата

Диркем бил убеден дека специјализираната поделба на трудот Диркем бил убеден дека специјализираната поделба на трудот и наглата експанзија на индустриското општество значат закана и наглата експанзија на индустриското општество значат закана за општествената солидарност. Тие можат да доведат до за општествената солидарност. Тие можат да доведат до создавање на т.н. создавање на т.н. ,,аномија,,,,аномија,, во општеството што буквално во општеството што буквално преведено значи преведено значи ,,отсутност на норми,,,,отсутност на норми,,..Аномијата во општеството имаме тогаш кога Аномијата во општеството имаме тогаш кога општествената контрола е слабаопштествената контрола е слаба и кога и кога моралните обврски кои го регулираат однесувањето луѓето не моралните обврски кои го регулираат однесувањето луѓето не се доволно јаки за да делуваат успешно. се доволно јаки за да делуваат успешно. Тој забележал постоење на низа појави кои укажуваат на Тој забележал постоење на низа појави кои укажуваат на постоењето на аномијата во индустриското општество при постоењето на аномијата во индустриското општество при крајот на 19 век како што се крајот на 19 век како што се

1.1. високата стапка на самоубиства, високата стапка на самоубиства, 2.2. распадот на голем број на бракови, распадот на голем број на бракови, 3.3. зголемена стапка на криминал, зголемена стапка на криминал, 4.4. конфликти во индустријата и сл.конфликти во индустријата и сл.

Диркемова методологијаДиркемова методологија

Диркемова методологијаДиркемова методологија

ДиркемоваДиркемоватата методолошка замисламетодолошка замисла означава една нова етапа во развојот означава една нова етапа во развојот на позитивистичкото сфаќања на на позитивистичкото сфаќања на социолошкиот метод. социолошкиот метод. Диркем бил далеко поголем Диркем бил далеко поголем истраживач од Конт и стекнал многу истраживач од Конт и стекнал многу богато лично истражувачко искуствобогато лично истражувачко искуство, , што секако му помогна многу подлабоко што секако му помогна многу подлабоко да сагледа како општеството треба да да сагледа како општеството треба да се истражува. се истражува.

Основна задача на социологијаОсновна задача на социологијаЗадача на социологија е да дојде до сознание за Задача на социологија е да дојде до сознание за причинитепричините кои доведуваат до тоа општествените кои доведуваат до тоа општествените појави или процеси да се одвиваат на овој или на појави или процеси да се одвиваат на овој или на оној начин или да доведуваат до вакви или онакви оној начин или да доведуваат до вакви или онакви последиципоследициИсто така како начело или принцип по кој треба да се Исто така како начело или принцип по кој треба да се раководат социолозите при истражувањето на раководат социолозите при истражувањето на општествените појави е покрај причините да се општествените појави е покрај причините да се истражува и нивната истражува и нивната функција т.е. улогафункција т.е. улога во во одредено општество која обично се нарекува одредено општество која обично се нарекува општествена функцијаопштествена функција

Према тоа Према тоа социолошкото истражување социолошкото истражување на причините на општествените на причините на општествените појави и нивните функции е основна појави и нивните функции е основна задача на социологијазадача на социологија

Основни социолошки методиОсновни социолошки методи

Основната метода или техника за истражување на Основната метода или техника за истражување на општеството треба да биде општеството треба да биде статистиката статистиката затоа што затоа што при собирање на податоци за масовните појави се при собирање на податоци за масовните појави се настојува да се елиминира сето она што е настојува да се елиминира сето она што е поединечно и случајно а поединечно и случајно а социологијата ја социологијата ја интересираинтересира не случајното и поединечното туку не случајното и поединечното туку општото и трајното во функционирање на општото и трајното во функционирање на општествотоопштествотоДиркем бил убеден дека не помалку важна метода од Диркем бил убеден дека не помалку важна метода од статистиката е статистиката е споредбената методаспоредбената метода затоа што затоа што само со споредување на една појава во разни само со споредување на една појава во разни општества може да се открие што кај нив е заедничко општества може да се открие што кај нив е заедничко и што е тоа што влијае во разни општества тие и што е тоа што влијае во разни општества тие појави да добијат различни карактеристики.појави да добијат различни карактеристики.