Bahçe Bitkilerinde Yıllık Bakım İşlemleri

1. Toprak işleme

2. Budama

3. Sulama

4. Gübreleme

5. Tarımsal Mücadele

6. Hasat

Toprak İşlemenin Amaçları 1. Yabancı ot kontrolü

2. Toprağın havalandırılması

3. Besinlerin bitkilerce alınabilir hale

getirilmesi

4. Toprak yüzeyinde oluşan kaymak

tabakasının kırılarak su kaybının

önlenmesi

Meyvecilikte ve Bağcılıkta Budama

• Budama:

Bitkilerin canlı toprak üstü organlarına uygulanan kesme, bükme, tomurcuk ve yaprak alma gibi işlemlerdir.

Budamanın amaçları:

1. Bitkileri en kısa sürede ürüne yatırmak ve onları uzun süre ürün çağında bırakmak.

2. Bitkilerin toprak altı organları ile toprak üstü organları arasında gelişme yönünden sağlam bir denge kurmak

3. Toprak işleme, budama, hasat ve mücadele gibi kültürel işlemleri kolaylaştırmak

4. Karbon asimilasyonunu artırmak amacıyla ışıklanmayı sağlamak ve yaprak alanını dengeli bir şekilde artırmak

5. Periyodisiteyi azaltmak veya önlemek

6. Ürün ve verim kalitesini düzenlemek

Meyvecilikte ve Bağcılıkta Budama

• Amaçlarına Göre:

Şekil Budaması

Ürün Budaması

Gençleştirme Budaması

• Yapıldığı Döneme Göre:

Kış (Ürün ve Gençleştirme) Budaması

Yaz Budaması (Yeşil Budama)

Meyve Ağaçlarına şekil verilirken dikkat edilmesi gereken ana unsurlar:

1. Meyve ağaçlarına verilen şekiller, ekolojik ve ekonomik koşullara göre değişir.

2. Ağır (şiddetli) budamalardan kaçınılmalı,

3. Yan dallar olabildiğince geniş açılı oluşturulmalıdır.

Meyve Ağaçlarına Verilen Şekiller

• Goble (Nemli bölgelerde, üç ana dal, ortası açık, hemen tüm meyve türlerine uygun)

• Doruk Dallı (Kurak ve güneşli bölgelerde, ortası kapalı)

• Piramit (Dikine büyüyen “armut” gibi meyveler için uygundur. Spiral ve katlı olabilir)

• Palmet (Duvar) (Yumuşak ve sert çekirdekli meyvelerde yaygındır)

Goble

Doruk Dallı

Palmet

Verim budamasının prensipleri

1 . Meyve ağaçları yaşlandıkça daha şiddetli budanır. 2. Ana dallar üzerinde dikine büyüyen üst üste binmiş dallar

çıkarılır 3. Ana ve yardımcı dallar çıplaklaşmaya başladığında kısa

kesilerek sürgün vermeye zorlanır. 4. Meyve dallarından yaşlı olanlar çıkarılarak yeni meyve dalı

oluşumu teşvik edilir. 5. Kuru hastalıklı zayıflamış dallar kesilerek dipten çıkarılır. 6. Ana ve yardımcı dallar üzerinde fazla meyve dalı oluşmuşsa

seyreltilir. 7. Eğme bükme işlemleri yapılmaz 8. Meyve ağırlığı nedeniyle aşırı eğilen dallar diğer dallara

bağlanarak sağlamlaştırılır.

Gençleştirme budaması

• Ağaçlarda yeniden kuvvetli sürgünler

oluşturarak yeni bir taç oluşturmasını

sağlamak için yapılan şiddetli budamalardır.

• Gençleştirme budamasına meyve türünün

dayanım gücü dikkate alınmalıdır. Örneğin

zeytin en dayanıklı türdür, bunu armut, erik,

elma, kayısı ve kiraz izler

Bağcılıkta Budama

Bağcılıkta hem kış (ürün), hem de yaz (yeşil)

budaması meyveciliğe göre çok daha

önemlidir. Çünkü kış budaması gelişme ve

verim arasındaki dengenin sağlanmasında;

yaz budaması veya yeşil budama ise verim ve

gelişmeye müdahale edilerek ürün kalitesinin

artırılmasında belirleyici uygulamalardır.

Bağcılıkta Önemli Terbiye Şekilleri

Goble

Çift Kollu Guyot

Çift Kollu Kordon

Çardak

Bağlarda Kış (Ürün) Budaması

• Kısa Budama • Karışık Budama

Sulama, bitkilerin ihtiyaç duyduğu ve doğal yollarla (yağışlar)

karşılanamayan suyun yapay yollarla toprağa verilmesidir.

Yıllık yağış toplamı yetersiz olan yerlerde (300-500 mm) ve yağış

yeterli olsa da gelişme dönemlerine eşit olarak dağılım

göstermediği yerlerde sulama yapılmalıdır.

Sulamanın Etkili Olduğu Devreler

• Kök Gelişmesi

• Sürgün gelişmesi

• Gövde ve taç büyümesi

• Çiçek tomurcuğu oluşumu ve gelişmesi

• Meyve ve verim kalitesi

SULAMA

SULAMA

• Sulama bağ-bahçe bitkileri için hayati önem taşımaktadır. • Otsu yapıdaki bahçe bitkileri (sebzeler, süs bitkileri, çimler) daha sık

sulama ister. • Gelişme dönemindeki yüksek sıcaklıklar ile düşük yağış + düşük nem

kombinasyonu bitkilerin su ihtiyacını artırır. • Hafif toprakların su tutma kapasiteleri düşük olduğundan, özellikle sıcak

yörelerde bu tip topraklarda yetiştirilen bitkiler daha sık bol su ister. • Sulamasız bağ ve bahçe yetiştiriciliği yapılabilmesi için Karadeniz bölgesinin

büyük bir bölümünde olduğu gibi özellikle gelişme dönemindeki yağışların düzenli ve yeterli olması gerekir.

• Karadeniz Bölgesi dışında zeytin, antepfıstığı, badem, kurutmalık kayısı, ceviz, vişne ve armut, şaraplık ve kurutmalık üzümler dışındaki diğer bahçe bitkilerinin sulama yapmadan ekonomik olarak yetiştirilmesi mümkün değildir.

Toprak Suyu

• Maksimum Su Kapasitesi: Toprağın yağışlar ve sulama ile alabileceği max. suyu ifade eder.

• Bu suyun tamamı toprakta tutulamaz. Bir kısmı yerçekimi ile süzülerek ya akarsulara karışır, ya da alt katmanlara iner. Bu suya sızan su denir. Bitkiler bu suyu kullanamaz.

• Kapilar (yarayışlı) Su: Suyun kılcal kuvvetlerle (adhezyon ve kohaezyon güçleri) toprak tarafından tutulan bölümüdür. Bitkiler bu sudan yararlanabilirler. Toprakta tutulabilen maksimum kapilar su seviyesine “tarla su kapasitesi” denir. Topraktaki sudan bitkilerin yararlanabileceği alt sınıra “sürekli solma noktası” denir. Bu sınırda, toprak parçacıkları tarafından sıkı bir şekilde tutulan suyu (higroskobik su) bitkiler alamadıkları için sürekli solgunluk gösterirler. Tarla kapasitesi ile sürekli solma noktası arasında toprakta tutulan suya kullanılabilir su kapasitesi denir.

Başarılı bir sulama için;

Sulama zamanı

Sulama sıklığı

Bir sulamada toprağa verilecek su miktarı iyi hesaplanmalıdır.

Çok yıllık bitkilerin kritik sulama dönemleri

İlkbahar başı, vejetasyon başlamadan önce

Çiçeklenmeden sonra

Olgunlaşma öncesi (bağlarda ben düşme)

Hasat sonrasında

Tek Yıllık Bitkilerde

Ekim-Dikim sonrası ve daha sonra yağış durumuna göre 10'ar günlük

aralarla

Her hasattan sonra

Sulama Zamanı Nasıl Anlaşılır ?

• Meyve bahçeleri ve bağlarda sulama zamanına karar verilmesi daha zordur. Çünkü bu bitkilerin kök sistemleri daha gelişmiş olduğundan, yapraklarda solma görüldüğünde sulama için geç kalınmış olur.

• Kural olarak, toprak nemi sürekli solma noktasına inmeden sulama yapılmalıdır.

• Kök bölgesindeki kullanılabilir su kapasitesi %50-25’e düştüğünde sulama yapılması önerilir.

• Kullanılabilir su (nem) kapasitesinin belirlenmesinde değişik yöntemler kullanılabilirse de, son dönemlerde gelişmiş tansiyometreler bu amaçla kullanılmaktadır.

Sulama Aralığı

• Pratik olarak sulama aralığı, topraktaki kullanılabilir suyun %50’sinin bitkinin günlük su tüketimine bölünmesi ile bulunur.

• Sulama aralığı; iklim, toprak ve bitki faktörlerine göre değişir.

Sulama Yöntemleri

• Suyun verildiği yere göre; yüzey sulama ve dipten sulama, suyun basınç uygulanıp uygulanmamasına göre basınçsız ve basınçlı, kullanılan tekniğe göre; Salma (Tava, Karık), Yağmurlama, Damla sulama

olarak sınıflandırılır.

Sulama Suyu Kalitesi

1. Sulama suyu kalitesini etkileyen en önemli faktör tuzluluktur. Son yıllarda şehir ve sanayi atıklarının su kaynaklarında yarattığı kirlilik çok ciddi bir sorundur.

2. Meyve ağaçlarının ve asmaların tuza toleransları diğer kültür bitkilerine oranla daha düşüktür.

3. Yumuşak ve sert çekirdekli meyveler 2mmhos/cm; nar, incir, zeytin ve asma 4mmhos/cm; hurma 12mmhos/cm’yi aşan tuzluluktan olumsuz yönde etkilenir.

GÜBRELEME

• Bitki Besin Elementleri:

• Kültür bitkilerinin sağlıklı gelişebilmeleri için 16 elementin mutlak gerekli olduğu saptanmıştır.

• Bunlardan Karbon(C), CO2 olarak havadan; Hidrojen(H) ve Oksijen(O) ise toprak suyundan alınır.

• Kalan 13 element ise iyon halinde topraktan alınır.

• Bunlardan Azot(N), Fosfor(P), Potasyum(K), Kalsiyum(Ca), Magnezyum(Mg) ve Kükürt(S) daha fazla alınan ve kullanılan elementlerdir (Makro Elementler).

• Demir(Fe), Çinko(Zn), Mangan(Mn), Bakır(Cu), Bor(B), Molibden(Mo) ve Klor(Cl) ise çok daha az miktarlarda alınan ve kullanılan elementlerdir (Mikro Elementler).

Organik Gübreler

• Toprağın fiziksel ve biyolojik özelliklerinin iyileştirilmesi (organik gübreler)

• Ahır gübresi, kompost, yeşil gübre vb. organik maddeler

• Topraktaki düzey %2’nin üzerinde olmalı

• 2-3 yılda bir kullanılmaları önerilir

• Son yıllarda humik ve fulvik asit içeren gübreler ön plana çıkmaktadır.

İnorganik Gübreler

• Toprakta yetersiz olan besin maddelerinin tamamlanması (inorganik gübreler)

• Azotlu gübreler (amonyum sülfat, üre, amonyum nitrat) • Fosforlu gübreler (normal ve triple süper fosfat, DAP, MAP) • Potaslı gübreler (potasyum sülfat, potasyum nitrat) • Magnezyumlu gübreler (magnezyum sülfat) • Kükürtlü gübreler (toz kükürt) • Kompoze gübreler (15-15-15, 18-18-18, 20-20-20) (granül,

toz, sıvı olabilir)

Yaprak Gübresi

• Mikro besin elementi ihtiyacının karşılanmasına yöneliktir.

• EDTA ile şelatlanmış olmalıdır.

Gübre İhtiyacının Belirlenmesi

1. Toprak Analizi (Sonbahar)

2. Yaprak Analizi (İlkbahar sonu-Yaz başı)

Gübreleme Zamanı ve Yönetimi

GÜBRE VERİLME ZAMANI VE YÖNETİMİ

Azotlu Gübreler İlkbaharda (2-3 kerede) yüzeye

Fosforlu Gübreler Sonbaharda (1 kerede) banda

Potaslı Gübreler Sonbaharda (1 kerede) banda

Magnezyumlu Gübreler Sonbaharda (1 kerede) banda

Organik Gübreler Sonbaharda (1 kerede) banda

Kükürt Erken ilkbaharda banda

Kompoze Gübreler Erken ilkbaharda banda; Damla

sulama ile gelişme dönemi

boyunca

Mücadele Yöntemleri

-Kültürel Önlemler

1. Dayanıklı tür ve çeşit

2. Sağlıklı tohum ve bitki materyali kullanma

3. Ekimin yüzlek veya derin yapılmaması

4. Bakım işlemlerinin zamanında yapılması

5. Hastalık-zararlıların ortaya çıkma koşullarını ortadan kaldırma

6. Hastalık ve zararlıların yayılmasının önlenmesi

-Mekanik Mücadele

-Kimyasal Mücadele (ilaçlama)

-Biyolojik Mücadele

HASTALIK, ZARARLI VE YABANCI OTLARLA

MÜCADELE

İlaçlama Dönemleri

İlaçlama dönemleri bitki tür ve çeşidine, ekolojik faktörlere göre

değişiklik göstereceğinden, genel bir ilaçlama programından

bahsetmek zordur. Ancak bitkilerin fenolojik dönemlerine göre

tomurcuklar patlamadan önce başlanarak hastalık ve zararlının

görünmesi ve zarar düzeyi dikkate alınarak mücadeleye başlanır ve

gelişme periyodu boyunca farklı aralıklarla ilaçlama yapılması önerilir.

Yabancı otlarla mücadele;

1. Mekanik (çapa)

2. Kimyasal: Herbisit adı verilen çeşitli ilaçlar kullanılır.

İlaçlamalar, yabancı otlar henüz gençken ve çiçeklenme döneminden

önce yapılmalıdır.

-Ekim öncesi

-Çıkış öncesi

-Çıkış sonrası

Hasat

• Bitki veya toprak üzerinde belirli bir olgunluk aşamasına erişen veya gelişmesini tamamlayan ürünlerin ana besin kaynağından ayrılması yada topraktan sökülmesi işlemine hasat denir.

• Ağaç olumu:ürünün hasat edilmeye hazır ve uygun olma durumudur. Bu aşamada üründe fiziksel gelişme durmuş ancak biyokimyasal olaylar hızlanmıştır

• Yeme olumu: ürünün tüketime veya teknolojik değerlendirmeye uygun olma durumudur

Bahçe ürünlerinde hasat kriterleri

• Kabuk zemin (alt) rengi: Meyve altında rengin yeşilden sarıya dönmesi. Bazı yumuşak çekirdekli meyveler, şeftali, kayısı ve bazı erik çeşitleri

• Kabuk üst rengi: Kırmızı renk. Bazı üzüm, erik, kiraz çeşitleri, vişne, çilek.

• Meyve eti sertliği:Yumuşak çekirdeklilerde, şeftali, kayısı ve bazı eriklerde

• Nişasta miktarı

• Meyve suyu miktarı: turunçgiller

• Suda erir toplam kuru madde miktarı (SETKM): Şeker miktarı, üzüm, turunçgiller sert çekirdekli meyveler

• Titre edilebilir asit miktarı: Asit miktarındaki azalış. Tek başına kullanılmaz

• Olgunluk oranı (SETKM/Asit): Bu oran tadı belirler. Üzüm başta pek çok meyve türünde uygulanır

• İrilik ve şekil: Limon

• Meyvenin bitkiden ayrılma durumu: Kantolop kavunu, şeftali, domates, kayısı

• Tam çiçeklenmeden itibaren geçen gün sayısı: Elma, armut

• Solunum ve içsel etilen üretim hızı

Ürünlerin Muhafazası (Depolanması)

Ürünler Neden Muhafaza edilir (Depolanır)?

Ürünler hasattan sonra da canlılıklarını sürdürmektedir. Ancak ana bitkiden ayrıldığı için besin kaynağından yoksun kalmıştır.

Oysa yaşamsal faaliyetleri (solunum) devam etmektedir.

Yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmesi için bünyesinde bulunan depo maddeleri tüketmeye başlar. Bu da yavaş yavaş ürünün kalitesinin bozulmasına neden olur.

Ürünün metabolik aktivitesi yani solunumu yavaşlatılırsa daha az depo besin maddesi tüketecektir yani kalite korunabilecektir.

Muhafaza, üründeki metabolik olayların hızını azaltarak ürünün pazarlama aşamasına kadar kalite ve kantitesinin korunacağı koşullarda bekletilmesi işlemidir.

Metabolik aktiviteyi yavaşlatmak için ürünler soğukta muhafaza edilirler (Ör:Buzdolabı, soğuk hava depoları).

Hasat

Bahçe Bitkileri bünyelerinde fazla miktarda su içermekte ve hasattan sonra içinde bulundukları koşullara göre değişen oranlarda bu suyu kaybetmektedirler.

Su kaybı üründe nitelik ve nicelik kayıplarına neden olmaktadır (Kalite kaybı).

Bu kayıpları önlemek amacıyla bahçe bitkisi ürünleri yüksek nem koşullarında muhafaza edilmektedir.

Böylece ürünler sonra kullanmak üzere taze halde muhafaza edilirler.

ÜRÜN

SICAKLIK ( C) ORANSAL

NEM (%)

YAKLAŞIK MUHFAZA SÜRESİ

Elma -1,-4 90-95 1-12 ay

Kayısı -0.5,0 90-95 1-3 hafta

Avokado 4.4-13 85-90 2-8 hafta

Muz (Yeşil) 13-14 90-95 1-3 hafta

Vişne 0 90-95 3-7 gün

Kiraz -1,-0.5 90-95 2-3 hafta

Hindistan Cevizi 0-1-5 80-85 1-2 ay

Hurma 0 75 6-12 ay

İncir (Taze) -0,5-0 85-90 7-10 gün

Altıntop 10-15.5 85-90 6-8 hafta

Üzüm -1.-0.5 90-95 1-6 ay

Kivi -0.5,0 90-95 3-5 ay

Limon 13-15.5 85-90 1-6 ay

Laym 9-10 85-90 6-8 hafta

Mango 13 85-90 2-3 hafta

Nektarin -0.5-0 90-95 2-4 hafta

Zeytin (Taze) 5-10 35-90 4-6 hafta

Portakal 0-9 85-90 3-12 hafta

Papaya 7 85-90 1-3 hafta

Şeftali -0.5,0 90-95 2-4 hafta

Armut -1.5,-0.5 90-95 2-7 ay

Trabzon Hurması -1 90 3-4 ay

Ananas 7-13 85-90 2-4 hafta

Erik -0.5,0 90-95 2-5 hafta

Nar 5 90-95 2-3 ay

Ayva -0.5,0 90 2-3 ay

Mandarin 4 90-95 2-4 hafta

Bahçe bitkileri tarımında büyümeyi düzenleyiciler

• Bitki bünyesinde oluşup, bitki büyümesini yöneten bileşiklere “phytohormon” denir

Bir bileşiğin hormon olarak nitelendirilmesi için:

1. Bitki bünyesinde oluşması

2. Oluştuğu yerden başka bir yere taşınması

3. Taşındığı yerde değişik yaşam olaylarını yönetmesi veya düzenlemesi

4. Çok küçük konsantrasyonlarda bu etkilerini gösterebilmesi gerekir

Bitkide büyümeyi yöneten doğal ve yapay hormonlar “Büyümeyi düzenleyiciler” olarak tanımlanmaktadır

Büyümeyi düzenleyici maddeler

Büyümeyi uyarıcılar:

1. Oksinler: En önemli doğal oksin indol asetik asit (IAA)

En önemli yapay oksinler indol bütirik asit (IBA), Naftelen asetik asit (NAA), 2,4-diklorofenoksi asetik asit.

Özellikle köklenmeyi uyarıcı olarak kullanılırlar

Alfa naftelen asetik asit meyve seyreltmesinde

2. Gibberellinler: Gibberellik asit (GA3).

Pekçok amaçlı, tomurcuklarda dinlenmenin kırılması ile erkencilik, tane iriliğini artırma, üzümlerde çekirdeksizlik vb.

3. Sitokininler: Hücre bölünmesini artırıcı. Doğal olarak bulunan “Zeatin”. Yapay olarak üretilen “Benziladenin (BA)”. Daha çok doku kültüründe kullanılır

Büyümeyi düzenleyici maddeler

Büyümeyi engelleyiciler:

1. Dorminler:Büyümeyi uyarıcıların etkilerini yavaşlatan ya da durduran maddeler. Huş ağacında “dormin”. Mısırdan “Absizin I”, “Absizin II”. Yapay olarak geliştirilen dorminler: AMO-1618, Phosfon, Alar, Cycocel

Etilen: Meyve olgunluğu ile sentezi artan hormon