1-4 projektiranje tunela

Bosna i Hercegovina

DIREKCIJA CESTA Javno preduzee FEDERACIJE BiH PUTEVI REPUBLIKE SRPSKE Sarajev Sarajevo Banja Luka

SMJERNICE ZA PROJEKTOVANJE, GRAENJE, ODRAVANJE I NADZOR NA PUTEVIMA

KNJIGA I: PROJEKTOVANJE

DIO 4: TUNELI

Sarajevo/Banja Luka 2005

Smjernice za projektovanje puteva Tuneli

RS-FB&H/3CS DDC 433/04 knjiga I - dio 4 strana 1 od 104

1.4.1 PREDMET SMJERNICA.................................................................................................. 7 1.4.2 DEFINICIJE RIJENIK POJMOVA.............................................................................. 7 1.4.3 PRINCIPI PROJEKTOVANJA TUNELA ......................................................................... 17 1.4.4 OPTI KRITERIJI PROJEKTOVANJA........................................................................... 19

1.4.4.1 BROJ TUNELSKIH CIJEVI I SAOBRAAJNIH TRAKA............................................... 19 1.4.4.2 PRESJEK TUNELA .................................................................................................... 19 1.4.4.3 TRASA ..................................................................................................................... 21

1.4.4.3.1. HORIZONTALNA TRASA............................................................................21 1.4.4.3.2. VERTIKALNA TRASA .................................................................................22

1.4.4.4 TOLERANCIJE.......................................................................................................... 22 1.4.4.4.1. OPENITO...............................................................................................22 1.4.4.4.2. TOLERANCIJE ZA INICIJALNE OBLOGE (PRIMARNE PODGRADE)..................23 1.4.4.4.3. TOLERANCIJE FINALNOG OBLOGA ............................................................23 1.4.4.4.4. OSTALE TOLERANCIJE..............................................................................24

1.4.5 ISPITIVANJE TLA .................................................................................................... 25 1.4.5.1 UVOD....................................................................................................................... 25

1.4.5.1.1. SVRHA ....................................................................................................25 1.4.5.1.2. KORACI I METODE ISTRAIVANJA.............................................................25

1.4.5.2 PRELIMINARNA STUDIJA ....................................................................................... 25 1.4.5.2.1. UREDSKA STUDIJA...................................................................................25

1.4.5.2.1.1 PREGLED LITERATURE .........................................................................25 1.4.5.2.1.2 INTERPRETACIJA AERO-FOTO SNIMAKA................................................25

1.4.5.2.2. TERENSKA STUDIJA .................................................................................26 1.4.5.2.2.1 GEOLOKO KARTIRANJE I STUDIJE POVRINSKIH STIJENA ....................26 1.4.5.2.2.2 ISTRAIVAKI ISKOPI ..........................................................................26

1.4.5.2.3. PRIVREMENI GEOLOKI IZVJETAJI ..........................................................26 1.4.5.3 DETALJNA STUDIJA ................................................................................................ 27

1.4.5.3.1. GEOFIZIKO ISTRAIVANJE......................................................................27 1.4.5.3.1.1 OPENITO...........................................................................................27 1.4.5.3.1.2 GEOFIZIKE METODE...........................................................................27

1.4.5.3.1.2.A) SEIZMIKA ISTRAIVANJA............................................................27 1.4.5.3.1.2.B) GEOELEKTRINO ISTRAIVANJE ...................................................28 1.4.5.3.1.2.C) ELEKTROMAGNETSKO ISTRAIVANJE ............................................28 1.4.5.3.1.2.D) GEOFIZIKO SNIMANJE BUOTINA ...............................................28

1.4.5.3.2. ISTRAIVAKO BUENJE ..........................................................................28 1.4.5.3.2.1 OPENITO...........................................................................................28 1.4.5.3.2.2 BUENJE U ZEMLJANOM TLU ...............................................................29 1.4.5.3.2.3 BUENJE U STIJENAMA ........................................................................29

1.4.5.3.3. ISTRAIVAKI PRILAZI, AHTOVI I TUNELI ...............................................29 1.4.5.3.4. UZORKOVANJE ........................................................................................30

1.4.5.3.4.1 POREMEENI UZORCI ..........................................................................30 1.4.5.3.4.2 NEPOREMEENI UZORCI ......................................................................30

1.4.5.3.5. IN-SITU ISPITIVANJA ...............................................................................30 1.4.5.3.5.1 ISPITIVANJE STANDARDNOM PENETRACIJOM (SPT)...............................31 1.4.5.3.5.2 ISPITIVANJE SMINE VRSTOE KRILNOM SONDOM .............................31 1.4.5.3.5.3 ISPITIVANJE OPTERETNOM PLOOM.....................................................31 1.4.5.3.5.4 PRESIOMETARSKA I DILATOMETARSKA TESTIRANJA..............................31 1.4.5.3.5.5 TESTIRANJA VAZDUNIM JASTUKOM ....................................................31 1.4.5.3.5.6 OSTALA TESTIRANJA NAPETOSTI I NAPREZANJA U STIJENSKIM MASIVIMA31 1.4.5.3.5.7 TESTIRANJA PROPUSTLJIVOSTI (UGLAVNOM ZEMLJANOG TLA) .............32 1.4.5.3.5.8 TESTIRANJA PUMPANJEM (UGLAVNOM TLA) ..........................................32 1.4.5.3.5.9 TESTIRANJA VODOM POD PRITISKOM U BUOTINAMA (UGLAVNOM U

KAMENIM MASIVIMA)...........................................................................33 1.4.5.3.6. LABORATORIJSKA ISPITIVANJA ................................................................33

1.4.5.3.6.1 LABORATORIJSKO ISPITIVANJE TLA......................................................33 1.4.5.3.6.2 LABORATORIJSKA TESTIRANJA STIJENA ...............................................33

Tuneli Smjernice za projektovanje puteva

strana 2 od 104 knjiga I - dio 4 RS-FB&H/3CS DDC 433/04

1.4.5.3.7. FINALNI GEOLOKI I GEOTEHNIKI IZVJETAJ ......................................... 34 1.4.6 PRINCIPI PROJEKTOVANJA I SISTEMI KLASIFIKACIJE STIJENA ................................ 35

1.4.6.1 OPENITO............................................................................................................... 35 1.4.6.2 EMPIRIJSKI METODI PROJEKTOVANJA.................................................................. 35 1.4.6.3 ANALITIKA I NUMERIKA ANALIZA.................................................................. 35

1.4.6.3.1. OPENITO .............................................................................................. 35 1.4.6.3.2. ANALITIKA RJEENJA............................................................................. 36 1.4.6.3.3. ANALIZE GRANINOG STANJA.................................................................. 36 1.4.6.3.4. NUMERIKI METODI................................................................................ 36

1.4.6.3.4.1 METOD KONANIH ELEMENATA (FEM) .................................................. 36 1.4.6.3.4.2 METOD GRANINIH ELEMENATA (BEM)................................................. 37 1.4.6.3.4.3 METOD KONANE RAZLIKE ZA MODEL KONTINUUMA............................. 37 1.4.6.3.4.4 METOD KONANE RAZLIKE ZA MODEL DISKONTINUUMA ....................... 37

1.4.6.4 SISTEMI KLASIFIKACIJE STIJENA....................................................................... 37 1.4.6.4.1. PREGLED SISTEMA .................................................................................. 37

1.4.6.4.1.1 TERZAGIJEVA KLASIFIKACIJA ............................................................... 37 1.4.6.4.1.2 DEEREOVO OZNAAVANJE KVALITETA STIJENA (RQD) .......................... 38 1.4.6.4.1.3 BIENIAWSKIJEVA KLASIFIKACIJA.......................................................... 38 1.4.6.4.1.4 INDEKS GEOLOKE VRSTOE (GSI) .................................................... 39 1.4.6.4.1.5 BARTONOVA KLASIFIKACIJA................................................................. 39 1.4.6.4.1.6 AUSTRIJSKA KLASIFIKACIJA ................................................................. 40

1.4.6.5 PRINCIPI NOVOG AUSTRIJSKOG METODA IZGRADNJE TUNELA ........................ 41 1.4.7 PROJEKAT ISKOPAVANJA.............................................................................................. 44

1.4.7.1 GEOTEHNIKI MODEL ......................................................................................... 44 1.4.7.1.1. ISKOP TUNELA U STIJENAMA ................................................................... 44 1.4.7.1.2. ISKOP TUNELA U TLU .............................................................................. 45

1.4.7.2 PRAENJE GASOVA.............................................................................................. 45 1.4.7.2.1. I............................................................................................................. 46 1.4.7.2.2. EKSPLOZIVNI GASOVI U STIJENSKOJ MASI ............................................... 46

1.4.7.3 VENTILACIJA GRADILITA .................................................................................. 46 1.4.7.4 GEODETSKI RADOVI............................................................................................ 46

1.4.7.4.1. GEODETSKA KOORDINATNA OSNOVA ....................................................... 46 1.4.7.4.1.1 USPOSTAVLJANJE KOORDINATNE OSNOVE TERESTRIKIM METODAMA.. 47 1.4.7.4.1.2 USPOSTAVLJANJE KOORDINATNE OSNOVE POMOU GPS TEHNOLOGIJE. 47 1.4.7.4.1.3 PRECIZNOST KOORDINATNE OSNOVE................................................... 47

1.4.7.5 POTPORNI ELEMENTI .......................................................................................... 48 1.4.7.5.1. OPENITO .............................................................................................. 48 1.4.7.5.2. MLAZNI BETON ....................................................................................... 49 1.4.7.5.3. IANA MREA........................................................................................ 49 1.4.7.5.4. MLAZNI BETON POJAAN VLAKNIMA ........................................................ 50 1.4.7.5.5. ELINI LUKOVI...................................................................................... 50 1.4.7.5.6. STIJENSKA SIDRA.................................................................................... 50

1.4.7.5.6.1 TRENJSKA SIDRA................................................................................. 50 1.4.7.5.6.1.A) SIDRA SA RASCIJEPLJENIM KLINOM.............................................. 51 1.4.7.5.6.1.B) SWELLEX SIDRA .......................................................................... 51

1.4.7.5.6.2 ZALIJEVNA SIDRA................................................................................ 51 1.4.7.5.6.2.A) SN-SIDRO ................................................................................... 51 1.4.7.5.6.2.B) IBO INJEKCIONO SIDRO (INJECTION-BORE-BOLT)......................... 51 1.4.7.5.6.2.C) INJEKCIONO SIDRO:.................................................................... 51

1.4.7.5.7. KABELSKA SIDRA..................................................................................... 52 1.4.7.5.8. PODUPIRAKE CIJEVI I KOPLJA................................................................ 52 1.4.7.5.9. CIJEVNI TIT .......................................................................................... 52

1.4.7.5.9.1 ELINE CIJEVI VELIKOGA PRENIKA................................................... 52 1.4.7.5.9.2 ELINE CIJEVI MALOGA PRENIKA ..................................................... 52

1.4.7.6 METODI ISKOPAVANJA........................................................................................... 53 1.4.7.6.1. MBT MAINE ZA BUENJE TUNELA......................................................... 53



1.4.7.6.2. BUILICE I BAGERI ..................................................................................55 1.4.7.6.2.1 POKRETNA BUILICA ...........................................................................55 1.4.7.6.2.2 BAGER ................................................................................................55 1.4.7.6.2.3 METODA BUENJA I MINIRANJA ...........................................................55

1.4.7.7 PROJEKAT POSTUPAKA ISKOPAVANJA................................................................... 56 1.4.7.7.1. MJERE ZA POVEANJE STABILNOSTI.........................................................56

1.4.7.7.1.1 PODJELA NA SEKTORE ISKOPAVANJA....................................................56 1.4.7.7.1.2 POTPORNO TIJELO ..............................................................................56 1.4.7.7.1.3 PRIVREMENI PODNONI SVOD .............................................................56 1.4.7.7.1.4 DRENAA ............................................................................................56

1.4.7.7.2. DOPUNSKE MJERE U IZGRADNJI TUNELA ..................................................56 1.4.7.7.2.1 KOMPRIMIRANI VAZDUH ......................................................................57 1.4.7.7.2.2 MLAZNO CEMENTIRANJE JET GROUTING............................................57 1.4.7.7.2.3 INJEKTOVANJE CEMENTOM ILI KEMIKALIJAMA ......................................57 1.4.7.7.2.4 ZAMRZAVANJE TERENA (TLA) ...............................................................58 1.4.7.7.2.5 SPUTANJE NIVOA PODZEMNIH VODA ..................................................58 1.4.7.7.2.6 RASIRENA STOPA KALOTE - SLONOVA STOPA ...................................58

1.4.7.7.3. REDOSLJED ISKOPAVANJA........................................................................58 1.4.7.7.3.1 DOBRI (STABILNI) USLOVI STIJENA......................................................59 1.4.7.7.3.2 SLABA ILI JAKO RASPUCALA STIJENA....................................................59

1.4.8 PROJEKAT OBLOGE TUNELA.......................................................................................... 61 1.4.8.1 FINALNA UNUTARNJA BETONSKA OBLOGA............................................................ 61

1.4.8.1.1. OPENITO...............................................................................................61 1.4.8.1.2. PROJEKAT ...............................................................................................61 1.4.8.1.3. MINIMALNI PROJEKTNI ZAHTJEVI ZA UNUTARNJU OBLOGU .......................63 1.4.8.1.4. VODONEPROPUSNA UNUTARNJA BETONSKA OBLOGA ................................64 1.4.8.1.5. STRUKTURALNA ANALIZA UNUTARNJEG OBLOGA.......................................64

1.4.8.2 MEMBRANSKA OBLOGA .......................................................................................... 65 1.4.8.3 DRENANI SISTEM ................................................................................................. 65 1.4.8.4 INSPEKCIONI AHTOVI ZA DRENAU STIJENSKIH VODA ..................................... 66 1.4.8.5 PORTAL TUNELA ..................................................................................................... 66

1.4.8.5.1. OSNOVNA FILOZOFIJA PROJEKTOVANJA ...................................................66 1.4.8.5.2. PROJEKAT PRIJELAZA...............................................................................66 1.4.8.5.3. TUNELI CUT AND COVER - POKRIVENI USJECI .......................................66 1.4.8.5.4. PODUPIRUE KONSTRUKCIJE ...................................................................66

1.4.8.6 KABELSKI KANALI .................................................................................................. 67 1.4.9 INSTRUMENTACIJA I PRAENJE................................................................................... 69

1.4.9.1 UVOD....................................................................................................................... 69 1.4.9.2 PARAMETRI ZA PRAENJE...................................................................................... 69 1.4.9.3 SEKCIJE PRAENJA................................................................................................. 70 1.4.9.4 MJERNA OPREMA.................................................................................................... 70

1.4.9.4.1. OTKLONI OBLOGA ...................................................................................71 1.4.9.4.1.1 MJERENJE KONVERGENCIJE S POMOU TRANOG EKSTENZOMETRA ......71 1.4.9.4.1.2 OPTIKO 3-D PRAENJE DEFORMACIJA S POMOU TRIGONOMETRIJSKE

OPREME ..............................................................................................71 1.4.9.4.1.3 MJERENJA SLIJEGANJA OBLOGA ...........................................................71

1.4.9.4.2. MJERENJA NAPREZANJA U OBLOZI TUNELA ...............................................72 1.4.9.4.2.1 HIDRAULINA TLANA ELIJA ..............................................................72 1.4.9.4.2.2 MJERAI NAPREZANJA MLAZNOG BETONA.............................................72 1.4.9.4.2.3 MJERENJA NAPETOSTI NA ELINIM LUKOVIMA....................................73

1.4.9.4.3. SILE U SIDRIMA.......................................................................................73 1.4.9.4.3.1 MJERNO SIDRO ...................................................................................73 1.4.9.4.3.2 ELIJA OPTEREENJA ..........................................................................73

1.4.9.4.4. DEFORMACIJA TLA...................................................................................74 1.4.9.4.4.1 EKSTENZOMETAR ................................................................................74 1.4.9.4.4.2 INKLINOMETAR ...................................................................................74



1.4.9.4.5. PODZEMNE VODE .................................................................................... 75 1.4.9.4.5.1 MJERENJA PODZEMNIH VODA TIJEKOM OPERACIJA BUENJA ................ 75 1.4.9.4.5.2 BUOTINSKE INSTALACIJA ZA MJERENJE PODZEMNIH VODA ................. 75

1.4.9.4.5.2.A) USPRAVNE CIJEVI/PIEZOMETRI .................................................... 75 1.4.9.4.6. POMJERANJA GRAEVINA I KONSTRUKCIJA .............................................. 77

1.4.9.4.6.1 MJERENJA SLIJEGANJA ........................................................................ 77 1.4.9.4.6.2 MJERA NAGIBA - TILTMETAR.............................................................. 77

1.4.9.4.7. VIBRACIJE ZBOG MINIRANJA.................................................................... 77 1.4.9.4.7.1 SEIZMOGRAF....................................................................................... 77

1.4.9.5 UNOS PODATAKA .................................................................................................... 79 1.4.9.5.1. OPENITO .............................................................................................. 79 1.4.9.5.2. RUNI UNOS PODATAKA.......................................................................... 79 1.4.9.5.3. KOMPJUTORIZOVANI UNOS PODATAKA .................................................... 79

1.4.9.6 INTERPRETACIJA MJERNIH PODATAKA.............................................................. 80 1.4.9.6.1. OPENITO .............................................................................................. 80 1.4.9.6.2. RELEVANTNOST METODA PRAENJA......................................................... 80

1.4.9.6.2.1 BESKONTAKTNO PRAENJE DEFORMACIJE............................................ 80 1.4.9.6.2.2 KONVERGENCIJE ................................................................................. 80 1.4.9.6.2.3 NIVELISANJE....................................................................................... 80 1.4.9.6.2.4 BUOTINSKI EKSTENZOMETRI ............................................................. 80 1.4.9.6.2.5 MJERNA SIDRA.................................................................................... 80 1.4.9.6.2.6 MJERENJA NAPETOSTI......................................................................... 80

1.4.9.6.3. ISCRTAVANJE PODATAKA......................................................................... 81 1.4.9.6.4. MJERENJA ZA VRIJEME RADOVA............................................................... 81

1.4.10 VENTILACIJA TUNELA ................................................................................................ 83 1.4.10.1 MINIMALNI KRITERIJI ZA PLANIRANJE VENTILACIJE....................................... 84 1.4.10.2 KONTROLA KVALITETA VAZDUHA U TUNELIMA .................................................. 85

1.4.11 TUNELSKA RASVJETA................................................................................................. 87 1.4.11.1 ZONE TUNELA ...................................................................................................... 87

1.4.11.1.1. ULAZNA ZONA TUNELA INICIJALNA........................................................ 87 1.4.11.1.2. ZONA ULAZA U TUNEL - PRIJELAZNA ........................................................ 87 1.4.11.1.3. UNUTRANJOST TUNELA ......................................................................... 87

1.4.11.2 SISTEMI TUNELSKE RASVJETE ............................................................................ 88 1.4.11.3 PODEAVANJE TUNELSKE RASVJETE................................................................... 88

1.4.11.3.1. ULAZ: INICIJALNA I PRIJELAZNA ZONA..................................................... 88 1.4.11.3.2. UNUTRANJA ZONA................................................................................. 88

1.4.11.4 MEHANIKA KONSTRUKCIJA RASVJETNIH TIJELA............................................. 88 1.4.12 UPRAVLJANJE TUNELOM............................................................................................ 89

1.4.12.1 OSNOVNI ZAHTJEVI............................................................................................. 89 1.4.12.2 FUNKCIJE SISTEMA UPRAVLJANJA TUNELOM..................................................... 89 1.4.12.3 PODACI PRIKUPLJENI MJERENJIMA................................................................... 89 1.4.12.4 UPRAVLJANJE SAOBRAAJEM UNUTAR TUNELA................................................. 90 1.4.12.5 UPRAVLJANJE U VANDREDNIM OKOLNOSTIMA.................................................. 91

1.4.12.5.1. SISTEMI NADZIRANJA TUNELA ................................................................. 91 1.4.12.5.1.1 SOS POZIVNI SISTEM .......................................................................... 91 1.4.12.5.1.2 VIDEO NADZOR (CCTV- TELEVIZIJA ZATVORENOG KRUGA).................... 91 1.4.12.5.1.3 AUTOMATSKA DETEKCIJA VANREDNIH DOGAAJA ................................ 91 1.4.12.5.1.4 TUNELSKI RADIO UREAJI................................................................... 91 1.4.12.5.1.5 ZVUNI SISTEM................................................................................... 91 1.4.12.5.1.6 SAOBRAAJNI ZNAKOVI I SIGNALI ....................................................... 91 1.4.12.5.1.7 TRANSPORT OPASNIH MATERIJA.......................................................... 92 1.4.12.5.1.8 RASTOJANJE MEU VOZILIMA.............................................................. 92

1.4.12.5.2. POSTROJENJA ZA BEZBJEDNOST TUNELA ................................................. 92 1.4.12.5.2.1 IZLAZI I PUTEVI ZA SLUAJ NUDE ...................................................... 92 1.4.12.5.2.2 ZONE SKLANJANJA .............................................................................. 92 1.4.12.5.2.3 POPRENI PJEAKI PRIJELAZI U TUNELIMA ........................................ 95



1.4.12.5.2.4 POPRENI PRIJELAZI ZA VOZILA...........................................................95 1.4.12.5.2.5 NIE ZA SOS POZIVE............................................................................96 1.4.12.5.2.6 ELEKTRINO NAPAJANJE......................................................................97

1.4.12.6 PROTUPOARNA BEZBJEDNOST U TUNELIMA .................................................... 97 1.4.12.6.1. HIDRANTNA MREA .................................................................................97 1.4.12.6.2. PRENOSIVI RUNI APARATI ZA GAENJE...................................................99 1.4.12.6.3. VATRODOJAVNI SISTEMI..........................................................................99

1.4.13 ORGANIZACIJA RADA TUNELA................................................................................ 101 1.4.13.1 PLAN RADA TUNELA........................................................................................... 101 1.4.13.2 ULOGE POJEDINIH SERVISA ............................................................................. 101

1.4.13.2.1. ADMINISTRATIVNA TIJELA ..................................................................... 101 1.4.13.2.2. UPRAVNIK TUNELA ................................................................................ 102 1.4.13.2.3. INENJER ZA BEZBJEDNOST................................................................... 102 1.4.13.2.4. INSPEKCIONI SERVISI............................................................................ 102

1.4.13.3 DOKUMENTACIJA, PUTANJE TUNELA U RAD I PLANIRANO VJEBANJE ......... 102 1.4.13.3.1. BEZBJEDNOSNA DOKUMENTACIJA .......................................................... 102 1.4.13.3.2. PLANIRANE VJEBE................................................................................ 103

1.4.13.4 VANREDNI DOGAAJI U TUNELU ...................................................................... 104 1.4.13.4.1. RADOVI U TUNELU................................................................................. 104 1.4.13.4.2. UPRAVLJANJE U SLUAJU NESREE ........................................................ 104 1.4.13.4.3. BLOKADA TUNELA.................................................................................. 104



1.4.1 PREDMET SMJERNICA

Izrada tunela predstavlja zahtijevan interdisciplinaran rad. Radovi se izvode u geolokoj sredini koja nikada nije u potpunosti poznata. Brojni radovi koji se izvode tokom izgradnje tunela sprovode se u slinom obliku i tokom izgradnje puteva na povrini, pa je, zbog izvedbe u ogranienom i specifinom prostoru, u tom sluaju izvedba oteana. Zbog specifinosti radnog okruenja, tokom rada ispod povrine izvode se i radovi koji se na povrini ne sprovode. Kao posledica irokog raspona moguih uslova, u oblasti tunelogradnje razvijena su brojna tehnoloka rjeenja.

Smjernice daju preporuke za razliite radove koji se izvode tokom izgradnje putnih tunela.

o Principi projektiranja tunela: dati su osnovni principi koje je potrebno slijediti prilikom izgradnje tunela

o Osnovni projektni kriterijumi: dati su osnovni projektni kriterijumi koji se odnose na broj tunelskih cijevi, gabarite tunelskog profila, uspona i nagiba tunela, kao i tolerancija.

o Ispitivanja stjenovitog podruja predstavljene su faze ispitivanja po odreivanju toka trase, koje slue kao temelj projektiranja

o Metode planiranja i sistemi klasifikacije stijena: predstavljene su metode planiranja potpornog sistema tunela i klasifikacije stijenskih masa, koje u izgradnji tunela imaju znaajnu ulogu.

o Projekat tunelskog iskopa predstavljene su aktivnosti koje su neposredno povezane sa fazom izvedbe iskopa i uspostavljanja osnovne tunelske podgrade (geotehniki model, praenje i mjerenja kvaliteta vazduha u tunelu, ventilacija, metode iskopa i osnovne podgrade)

o Planiranje tunelskog obloga predstavljeni su planiranje i izvedba unutranjeg betonskog obloga, portala, hidroizolacije, odvodnjavanja i instalacijskih kineta.

o Instrumenti i mjerenja Predstavljena je tehnika oprema namijenjena mjerenju, i u cjelini predstavljeni svrha i nain izvoenja mjerenja.

o Ventilacija tunela: Date su osnovne smjernice za izvedbu ventilacionog sistema tunela u fazi eksploatacije.,

o Tunelska rasvjeta: Date su osnovne smjernice za izvedbu tunelske rasvjete., o Upravljanje tunelima: Date su osnovne smjernice za optimalno upravljanje tunelima., i o Organizacija eksploatacije tunela.

1.4.2 DEFINICIJE RIJENIK POJMOVA

ADITIV Materijal koji se dodaje mjeavini betona ili mlaznog betona, i mijenja svojstva mjeavine ili finalnog proizvoda. AKVIFER, VODONOSNIK Vodonosei sloj propustne stijene/tla. BETON OJAAN VLAKNIMA / MIKROARNIRANI MLAZNI BETON

Beton ili mlazni (prskani) beton koji sadri proizvoljno rasporeena vlakna dodata prilikom mijeanja.

BINA, KORPA, RADNA PLATFORMA

Ograena platforma nalik kabini lifta, koristi se za transport radnika i razliitog materijala uz i niz okno.

BLOKOVITA STIJENA Stijena sa sraslinama ili pukotinama rasporeenim i usmjerenim tako da u uslovima iskopa omoguavaju pucanje stijene na rastresite blokove.

BUBRENJE Poveanje zapremine pod uticajem vode.

BUEA KOLA U izgradnji tunela metodom buenja i miniranja, oznaava pokretni ram, na tokovima ili inama, sa platformama na kojima stoje radnici ili maine za buenje.



BUENJE U smislu graevinskih radova, predstavlja stvaranje relativno malog krunog otvora u tlu ili stijenskoj masi pomou reznog alata, dok se isjeeni materijal uklanja pomou kruee tenosti.

BUENJE I MINIRANJE

Metoda razaranja stijenske mase buenjem otvora malog prenika po unaprijed isplaniranom rasporedu, njihovo punjenje eksplozivom i aktiviranje po utvrenom programu u cilju rastresanja stijene u skladu sa eljenom konturom.

BUIVOST Konkretna vrijednost koja oznaava karakteristike procesa buenja stijene u smislu stepena penetracije koji se postie upotrebom odreenog tipa dlijeta i potiska.

ELIJA ZA MERENJE NAPONA, MJERA NAPONA

Ureaj za mjerenje osnog optereenja pomou klinova privrenih za elastini konstrukcijski element, za koji je utvrena kalibraciona krivulja koja odraava primjenjeno optereenje i oitane vrijednosti.

ELO Vertikalni zid na kraju iskopa u tunelu.

EP Inertni materijal koji se ubacuje u minsku buotinu, iznad eksplozivnog punjenja. Za cilj ima ograniavanje siline ekplozije u stijenskoj masi.

ESTICE Sitni fiziki djelii bilo koje vrste koji se nalaze u vazduhu, npr. praina. Visoka zastupljenost predstavlja vid zagaenja vazduha.

CIJEV Tunelski otvor za putni i eljezniki saobraaj i smjetanje instalacija esto se nazivaju cijevima.

CO, CO2 Ugljen monoksid, ugljen dioksid. Uobiajeni zagaivai ije se prisustvo prati u urbanim podrujima.

VRSTA NEPOREMEENA STIJENA Masivna stijena koja ne sadri izrazitih diskontinuiteta.

VRSTA STIJENSKA MASA

U graevinarstvu oznaava vrsto vezanu stijensku masu za iji iskop je neophodno miniranje ili specijalno ojaani sjekai; generalno ukljuuje magmatske i metamorfne stijene, kao i vre povezane sedimentne stijene.

DEFORMACIJA Promjena oblika konstrukcije, dijela konstrukcije ili tla. Obino se odnosi na promjenu oblika kada je rije o optereenju unutranjeg tunelskog profila.

DIM IZ DIZEL AGREGATA Lebdee estice ugljenika, glavni zagaujui element dizel motora. DONOSILAC ODLUKA, ODGOVORNO LICE

Lice koje donosi odluke. Ovaj termin obino se odnosi na lica koja donose odluke u ime preduzea ili vodstva.

EKSPANZIONA SIDRA ipke opremljene ekspanzionim elementom na jednom, i maticom sa podlokom na drugom kraju. Postavljaju se u buotine kako bi odravali stijensku masu.

EKSTENZOMETAR Ureaj za precizno mjerenje konvergencije i divergencije referentnih taaka du zajednike ose.

ELASTIAN Oznaava materijal ili stanje materijala gdje su napetosti ili deformacije reverzibilne, nominalno trenutno a u praksi unutar odredenih tolerancija i proizvolnog vrijemena.

ELEKTROFILTARSKI PEPEO

Fini talog koji je proizvod sagorijevanja uglja, odvojen iz dimnih gasova pomuu elektrofiltrom.

EMISIJA Koliina supstanci isputene u vazduh.

FILTARSKA PATRONA Filtarski elementi koji slue za uklanjanje estica praine u motorima i vozilima.

FINALNA OBLOGA Trajna potporna konstrukcija okna ili tunela postavljena zbog stabilnosti ili drugih zahtjeva korisnika; esto ukljuuje elemente primarne podgrade, naziva se i trajnom oblogom / podgradom.

FOLIJACIJA

Opti pojam za oznaavanje planarnog rasporeda teksturnih ili strukturnih svojstava bilo kog tipa stijena, naroito planarne strukture koja je rezultat gnjeenja zrnastih materijala koji ine metamorfne stijene.

GALERIJA Jedan od niza tunela probijenih jedan za drugim ili usporedo. Postepeno se povezuju jedan sa drugim kako bi formirali jedan tunel veeg poprenog presjeka. Mogu se nazivati i potkopima.



GLATKO MINIRANJE; SMOOTH LASTING

Tehnika u kojoj se primjenjuju precizno, kontrolisano buenje i posebno pripremljena punjenja za periferne minske buotine radi smanjivanja prekoprofilskog iskopa. Vidi takoe pod predminiranje kontura iskopa (prespliting)

GNJEENJE TLA

Plastinost slabog materijala, obino glinastog tla, pod teinom zemljita koje se nalazi iznad njega; ovakvo tlo tei postepenom zapreavanju otvora tunela, sporo ulazei u njega bez oiglednog uveanja zapremine.

GORSKI UDAR Spontano i nasilno odvajanje jedne ili vie ploa prenapregnute stijene.

INICIJALNA (PRIMARNA) PODGRADA

Podgrada potrebna za osiguranje stabilnosti tunelskog otvora, ugraena je neposredno iza iskopnog ela i uobiajeno sastoji iz remenata elinih lukova ili reetkastih nosaa, mlaznog betona, elemenata za ojaavanje ili razliitih kombinacija navedenog.

INJEKCIONA MASA

Pumpabilna suspenzija od istog cementa, ili mjeavine istog cementa i sitnog pijeska, koja se uliva u buotine radi ojaavanja nekonzistentog zemljita/stijenske mase, ili spreavanja prodora podzemnih voda u iskop.

INJEKCIONE HEMIKALIJE Skup hemikalija koje formiraju poluvrstu masu nakon injektiranja u buotine radi uvrivanja nekoherentnog tla (obino zemlje) ili spreavanja prodiranja vode u iskop.

INJEKTIRANJE Ubacivanje injekcione mase kroz buotine, pod pritiskom, radi popune pukotina ili sraslina i onemoguavanja prodora vode, ili radi konsolidacije stijenskih pukotina.

INJEKTIRANJE POD NISKIM PRITISKOM

Injekciona masa upumpana pod niskim pritiskom kroz betonsku oblogu, radi popune upljina koje mogu postojati izmeu betonske obloge i povrine tunela, ili izmeu eline tunelske oplate i betonskog zasipa.

INJEKTIRANJE POD VISOKIM PRITISKOM

Konsolidaciono injektiranje u cilju ojaavanja stijenske mase ili spreavanja prodiranja vode.

INKLINOMETAR Ureaj za precizno mjerenje otklon od vertikale zacijevljene buotine ili konstrukcije na koju je postavljen inklinometar.

ISKOP U PUNOM PROFILU

Iskop tunela u punom poprenom profilu prilikom svakog miniranja ili otkopa. Razlikuje se od pojmova kalota, stepenica i viestruki potkop.

ISKOP U PUNOM PROFILU Iskop itavog profila prilikom jednog otkopa.

ISKOPANI MATERIJAL Iskopano zemljite ili stijenska masa koja se mora ukloniti iz tunela ili okna kako bi bilo nastavljeno napredovanje. Postupak uklanjanja naziva se izvoz iskopanog materijala.

ISPARAVANJE Dim koji nastaje na gradilitu.

ISPITIVANJE JEZGRA Test stiljivosti sproveden na uzorku stvrdnutog ili mlaznog betona uzetog pomou builice za jezgrovanje.

IVINJAK Obino predfabricirani element, na kojeg se sa jedne strane oslanja kabelska kineta a sa druge strane konstrukcija kolnika.

IZBOJ Fragmentacija vrste stijene uslijed detonacije eksplozivne smjese u buotinama na elu iskopa.

IZDIZANJE TLA Pomjeranje tla unutar tunela u vidu izvijanja podnonog svoda nagore. IZDUV Gasovi motora, emisija tetnih supstanci. IZGRADNJA METODOM KALOTE

Metoda izbijanja tunela u kojoj se najprije u potpunosti izvri iskop kalote a zatim slijedi iskop stepenice.

IZMENJENI USLOVI

Fiziki uslovi na lokaciji za koje je tokom iskopa utvreno da se znaajno razlikuju od uslova koji su se opravdano mogli oekivati na osnovu podataka u ugovornoj dokumentaciji. Predstavlja uobiajen osnov parnica pokretanih od strane izvoaa radova, ponekad za ishod ima isplatu dodatnog iznosa od strane vlasnika.



IZMJENE UGOVORA Izmjene u ugovoru o izvoenju graevinskih radova kojima se smanjuje ili poveava obim radova, koliina materijala ili vremena prvobitno predvienog za izvedbu radova.

KABELSKI KANAL, KINETA

Termin koji se upotrebljava za oznaavanje elije namijenjene prvenstveno odvodnoj i dovodnoj ventilaciji, kao i smjetanju instalacija.

KALOTA Gornji dio tunela koji se esto protee od linije oslonca do krune, prethodno iskopan radi postavljanja potpornih lukova prije iskopa tunela u punim dimenzijama.

KOHEZIJA Mjera vrstoe na smicanje materijala uzdu plohe koja nije optereena normalnim naponom.

KOMORA

Otvor relativno male duine, nalik podzemnoj prostoriji velikog poprenog presjeka, obino namijenjen smjetanju specijalnih konstrukcija kao to su hidrocentrale, ojaani objekti u sektoru odbrane, ili objekti za odlaganje otpada.

KOMPENZACIONO INJEKTIRANJE

Sistem kojim se injekciona masa uliva u tlo iznad tunela i ispod vjetaki stvorenih karakteristika povrine tla. Za svrhu ima smanjenje efekata povrinskog slijeganja tla izazvanog radovima na probijanju tunela.

KONSOLIDACIJA

(1) U klasinoj geologiji oznaava bilo koji proces kojim rastresito, meko ili teno tlo postaje vrsto i koherentno. (2) U mehanici tla, prilagoavanje zasienog tla kao reakcija na poveano optereenje, to ukljuuje istiskivanje vode iz pora i smanjenje koeficijenta poroznosti.

KONSOLIDOVANI MATERIJAL

Tlo, obino sedimentnog porijekla, vrsto zbijeno ili pretvoreno u stijenu sabijanjem, nanoenjem cementa u otvore pora i/ili putem fizikih i hemijskih promjena u sastojcima.

KONTROLIRANO MINIRANJE

Upotreba ablonskog buenja i optimalne koliine eksploziva i paljenja u svrhu kontrole uinka miniranja.

KONVENCIONALNI ISKOP Tradicionalni, radno intenzivni iskop, poput metode runog iskopa u mekom tlu i metode buenja i miniranja stijena. Razlikuje se od metoda iskopa koje se odlikuju viim stepenom mehaniziranog rada.

KONVERGENCIJA Promjene udaljenosti izmeu fiksnih taaka (poprenog presjeka) obloga tunele, kao rezultat optereenja obloge. KONZISTENTNA STIJENSKA MASA/TLO

Stijenska masa/tlo koje se tokom iskopa tunela dri stabilno bez podgraivanja ili uz minimalnu upotrebu podgrada.

KONZISTENTOST STIJENSKE MASE/TLA Mjera otpora deformacijama koja izazivaju optereenja.

KOREKTIVNE MJERE Niz mjera usvojenih u cilju eliminacije ekoloke tete izazvane graevinskim radovima.

KROV Konfiguracija gornjeg dijela poprenog presjeka tunela iznad linije oslonca - kruna tunela.

KRUNA, DLIJETO iljak krstastog ili bradaviastog oblika, fiksiran ili montiran za kraj buae ipke.

KRUNA, TIJEME Najvia toka poprenog presjeka tunelske primarne podgrade ili sekundarne obloge.

KRUNI TUNEL Tunel krunog poprenog presjeka, obino izgraen pomou krunog tita za iskop u punom profilu ili maine za iskop bez tita.

LINIJA OBRAUNA I PLAANJA

Linija ili tunelska sekcija koja predstavlja granicu za obraun i plaanje izvedenog iskopa i betonske obloge. Prekoprofilski iskop predstavlja bilo kakav iskop van linije obrauna i plaanja.

LINIJA OSLONCA Taka u kojoj zakrivljeni dio tunelskog krova dotie vrh zida. Kod krunih tunela linije oslonca su na suprotnim krajevima horizontalne sredinje linije.

LJUTENJE, KAVANJE Uklanjanje rastresitih dijelova stijenske mase sa vrste povrine tunela poslije miniranja.

LUK, SVOD Geometrijski oblik gornjeg dijela poprenog presjeka tunela iznad linije oslonca (kruna, sljeme).



MAKSIMALNA DOZVOLJENA KONCENTRACIJA CO

Dozvoljena granica zagaenja izazvanog ugljen monoksidom.

MAINA ZA BUENJE TUNELA (TBM)

Maina za iskop krunog tunela rezanjem i/ili abrazijom punog profila ela iskopa u jednom otkopu. Takoe se naziva krticom. Ovaj termin je toliko uestalo dovoen u vezu sa iskopom u stijenskoj masi da se, kada se maina koristi za iskop u zemlji, esto navodi da je rije o mekom tlu.

MAINA ZA PROBIJANJE TUNELA BEZ TITA

Maina za probijanje tunela u stijenama, kao rezni alat obino koristi diskove na pokretnoj glavi; naprijed se kree potiskom dobijenim odgurivanjem od zidova tunela pomou sistema hidraulikih razupiraa

MAINA ZA PROBIJANJE TUNELA POTISKIVANJEM, TBM SA TITOM

Maina za iskop tunela u tvrdom tlu ili stijenskoj masi, opremljena titom, koja se kree naprijed potiskom dobijenim odgurivanjem od zidova tunela pomou sistema hidraulikih razupiraa.

(MAINSKI) ISKOP

U smislu graevinskih radova, predstavlja stvaranje relativno velikog otvora u tlu ili stijenju pomou maine za iskop, dok se iskopani materijal uklanja mehanikim putem ili uz pomo gravitacije. Razlikuje se od buenja.

MASIV U geologiji oznaava homogenu strukturu stijenske mase bez organizovanih teksturnih ili strukturnih karakteristika u ravni ili u smislu pravca prostiranja.

MATERIJAL ZA ISPUNU Bilo koja vrsta materijala koji se koristi za popunjavanje praznog prostora izmeu potpornih elemenata i stijenske povrine.

MEHANIKI ISKOP Uklanjanje zemljita ili stijenske mase upotrebom tekog (ne runog) reznog alata ili opreme za iskop. Razlikuje se od runog iskopa ili iskopa buenjem i miniranjem.

METAN

CH4, takoe poznat kao eksplozivni ili movarni gas. Sree se u podrujima nalazita uglja; njegovo prisustvo esto je povezano sa kriljcima; javlja se u blizini naftonosnih polja ili nalazita kamene soli.

METODA ISKOPA Stvaranje podzemnog prostora buenjem, miniranjem ili upotrebom maina za probijanje tunela TBM-a.

MIKRO SILIKA

Izuzetno fin nusproizvod proizvodnje silicijum metala; nastaje emisijom gasova iz eletrolune pei. Koristi se za poboljanje svojstava betona i mlaznog betona. Kod mlaznog betona poveava debljinu sloja nanijetog jednim prelazom, poboljavajui svojstva stvrdnutog betona.

MJERA NAGIBA Ureaj za precizno mjerenje relativne rotacije susjednih linijskih segmenata du zajednike ose.

MJEAVINA Mjeavina materijala kao to su cement, agregati, aditivi i, eventualno, vlakna, koji se koriste u pravljenju betona ili mlaznog (prskanog) betona).

MLAZNI BETON

Mjeavina cementa, agregata i vode koja se velikom brzinom pneumatskim putem nanosi iz mlaznice na povrinu kako bi obrazovala jedan ili vie slojeva betona. Mlazni beton obino sadri aditive, naroito ubrzivae, a moe da sadri i vlakna (takoe se naziva prskanim betonom).

MLAZNI BETON IZRAEN MOKRIM POSTUPKOM

Mlazni (prskani) beton iji se svi sastojci, ukljuujui vodu i vlakna, mjeaju i zatim dopremaju crevima, pneumatski ili potiskivanjem, i zatim velikom brzinom nanoeni na ciljmu povrinu.

MLAZNI BETON IZRAEN SUVIM POSTUPKOM Mlazni beton kojem se voda dodaje na samoj mlaznici/brizgaljci.

MLAZNICA, BRIZGALJKA Prikljuak na kraju crijeva pomou kojeg se velikom brzinom izliva mlazni beton.



NABUBRELO TLO Materijal ija se zapremina iri uslijed adsorpscije ili apsorpcije vode, zbog ega tei kretanju kao otvoru tunela, ili vri povean pritisak na potporne elemente.

NADKRIVKA, NADSLOJ Materijal koji ukljuuje zemlju/ili stijensku masu, du vertikalne linije od krune tunela do povrine tla. NAPREDAK (SMIJENSKI; DNEVNI)

Napredovanje iskopa tokom datog vremenskog perioda (smjene ili dana) kod probijanje tunela, potkopa ili okana.

NATM Nova austrijska tunelska metoda NEEKSPLODIRANA MINA, ORAK, MINA - ZATAJAC

Buotina u kojoj u potpunosti ili djelimino nije dolo do detonacije eksplozivnog punjenja.

NEKONZISTENTNO TLO Tlo kod kojeg je radi iskopa potrebno izvesti podgraivanje. Sutinski, predstavlja suprotnost konzistentnom ili vrstom tlu.

NO, NO2, NOX Azotni oksidi. Uobiajeni zagaivai ije se prisustvo prati u urbanim podrujima.

NOSEI SVOD

Stijenska masa koja se nalazi neposredno iznad tunela, prenosei teret nadsloja na stijensku masu du obje strane tunela. Visina zone svoda obino je 1,5 puta vea od prenika tunela. Tlo ili stijenska masa nadsloja iznad rasteretnog svoda nije pod uticajem radova izgradnje tunela.

OBLOGA Zatvaranje tunelskog profila slojem od cigle, betona, mlaznog betona, gvoa, elika ili drveta, postavljena u tunelu ili oknu kao trajna nosea konstrukcija podzemnog prostora.

ODRAVANJE Voenje brige o objektu ili sistemu radi ouvanja njegove funkcionalnosti, izgleda ili vrijednosti.

OKNO, AHT Vertikalan ili gotovo vertikalan iskop ili otvor koji prua pristup podzemnim instalacijama ili radovima na izgradnji.

OPLATA Drvena ili metalna povrine koja svjei, nevezani beton odrava u eljenom obliku.

OTPADNE VODE Zagaena voda koja mora biti eliminisana pomou drenanog sistema. OTVORENI TIT tit koji se obino koristi za probijanje tunela u mekom tlu.

OZNAAVANJE KVALITETA STIJENA (RQD)

Modifikovani procenat izvaenih neoteenih uzoraka stijenske mase, od kojih se jedino neoteena jezgra duine 100 mm ili vie smatraju zadovoljavajuim. RQD vai za precizniji nain odreivanja graevinskog kvaliteta i konzistentnosti stijena od pukog procenta izvaenih uzoraka. Navodi se kao kumulativni procenat uzoraka duine preko 100mm izvaenih tokom cijele operacije uzorkovanja.

PILOT HODNIK Mali tunel iskopan du veeg tunela, ili du jednog njegovog dijela, u cilju ispitivanja geolokih uslova i/ili unaprijeivanja finalne faze iskopa. Naziva se i pilotnim potkopom.

PIRAMIDALNI ZALOM Metod miniranja u probijanju tunela ili dubljenju okana u kojem otvori centralnog prstena buotina obrazuju konture piramida ija su podnoja meusobno blie postavljena od vrhova.

PLASTIAN Oznaava materijal ili stanje materijala u kojem naprezanja preuzrukuju stalne, kontinuirne deformacije bez sloma. PLONIK, TROTOAR Rubna zona ulice predviena za kretanje pjeaka.

POETNA VRSTOA vrstoa mlaznog betona postignuta tokom prvih nekoliko sati nakon nanoenja betona. POD Dio bilo kakvog podzemnog otvora po kojem se hoda.

PODNONI SVOD Najnii dio tunela, tj. pod. Kod krune konfiguracije, priblino predstavlja donjih 90 stepeni luka tunela. Kod konfiguracije sa sanduastim dnom, predstavlja dno tunela.

PODPORNO KOPLJE; (STIJENSKA) IGLA

Ojaanje za stijensku masu, obino u vidu neprednapregnute ipke usaene u buotinu i potpuno zalivene.

PODZEMAN Ispod povrine zemlje

PODZEMNE VODE Voda koja se nalazi u zemljitu, ispod gornjeg nivoa (ogledala) voda pod povrinom zemlje. PODZEMNI Pod zemljom, ispod povrinskog nivoa.



PODZEMNI PROSTOR Prostor stvoren / koriten pod zemljom.

PODZEMNO KARTIRANJE

Kartiranje podzemnih prostora (nastalih usled aktivnosti ljudi) sa razliitih taaka gledita (lokacije, dimenzija, geolokih uslova, uticaja na ivotnu sredinu, realno tehniko stanje, mogunosti ponovne upotrebe, itd.)

POKRIVENI USJEK Tunel izgraen iskopom zasjeka sa povrine, podizanjem konstrukcije unutar zasjeka, i zatim zasipanjem do nivoa povrine. POKRIVENI USJEK, CUT AND COVER

Postopni niz gradnje u kojem se najprije izradi usjek. U usjelu se izgradi tunel ili kanal koji se naposljetku pokriva zasipom.

POLUPOPRENA VENTILACIJA

Sistem u kojem se za dovod svjeeg vazduha koristi zaseban ventilacioni kanal, posredstvom niza otvora du tunela. Zagaeni vazduh izbacuje se na kraju tunela. Termin se takoe koristi za oznaavanje sistema u kojem se svjei vazduh dovodi sa jednog kraja tunela, dok se zagaeni izbacuje na drugom kraju pomou ventilatora.

POPRENA VENTILACIJA Sistem u kojem se koriste zasebni sistemi kanala za dovod i odvod vazduha, tako da se svje vazduh dovodi, a zagaen odvodi du itavog tunela, za ta se koriste usisni i izduvni ventilatori.

POPRENI PROLAZ, PRENIK

Tunel koji tehnikom osoblju i hitnim slubama omoguuje prelazak iz jedne u drugu tunelsku cijev.

POPUTANJE (STIJENSKE MASE)

Nereverzibilne promjene koje stijenska masa trpi kao rezultat rastereenja u blizini upljine koja se nalazi ispod povrine zemlje.

PORTAL Konstrukcija ili krajnji dio konstrukcija na oba kraja tunela, na mjestu spajanja tunelske i otvorene sekcije puta.

POTKOP

Iskopani prolaz ili dio tunela. U potonjem smislu, u zavisnosti od poloaja u konanom tunelskom poprenom presjeku, moe se svrstati u krunske potkope, bone potkope, potkope u podnonom svodu, itd.

POTKOVIASTI TUNEL Tunel sa poprenim presjekom iji oblik nalikuje potkovici postavljenoj poput obrnutog slova U. Mogue su mnogobrojne varijacije osnovne konfiguracije.

PREDMINIRANJE KONTURA ISKOPA; PRESPLITING

Tehnika izazivanja pukotina du kontura stijenske mase prije glavnog miniranja, pomou blisko pozicioniranih minskih buotina i redukovanog ekplozivnog punjenja; rije je o jednoj vrsti glatkog miniranja.

PREDUSJEK (PORTALA) Zasjek iskopan sa povrine koji ostaje nepokriven do zavretka radova u njemu.

PREKOPROFILSKI ISKOP Iskop koji see van linije tunela zbog nepravilne konture loma stijenske mase.

PREVENTIVNE MJERE Mjere koje se preduzimaju u cilju izbjegavanja uticaja na ivotnu sredinu.

PRIMARNA OBLOGA Tunelska obloga postavljena radi podupiranja tla tokom napredovanja iskopa.

PRISTUPNI TUNEL Prolaz koji sa povrine vodi do prostora u kojima se vri podzemni iskop. Vidi pod potkop

PRIVREMENA PODGRADA Sutinski, isto to i inicijalna podgrada, osim to elementi mogu (a ponekad i moraju) biti uklonjeni zbog toga to ne spadaju u finalnu oblogu, ili nisu kompatibilni sa njom.

PRIVREMENI BALAST

Materijal koji se tokom faza izvoenja koristi za privremeno poveanje efektivne teine tunela ili nekog njegovog elementa, do zamjene zasipom ili trajnim balastom. Materijal moe biti u vrstom ili tenom stanju.

PROIIVA IZDUVNIH GASOVA, FILTER

Oprema instalirana na svim vozilima sa dizel motorima koja uestvuju u podzemnim radovima. Proiava izduvne gasove koji potiu iz motora.

PROJEKT Podaci neophodni za izvedbu ininjerskih radova.

PRSKANJE Postupak nanoenja mlaznog (prskanog betona) iz mlaznice/brizgaljke na ciljnu povrinu.



PUKOTINA Prirodnim putem izazvani prekid u stijenskoj masi, linijom du koje nije bilo vidljivog pomjeranja paralelno sa pukotinskom povrinom.

RADNI CIKLUS Ciklus iskopa stijenske mase koji se sastoji od pravljenja minskih buotina, njihovog punjenja eksplozivom, aktiviranja eksploziva i zatim izvlaenja iskopanog materijala.

RADNI CIKLUS IZRADE METODOM MINIRANJA

Kod probijanja tunela u stijenskoj masi, ciklus iskopa ini 6 faza: buenje otvora za eksploziv, punjenje, aktiviranje eksploziva, ventilacija, izvlaenje iskopanog materijala i podgraivanje.

RASJED Razlomna zona u stijenskoj masi izmeu ije dve strane je dolo do nejednakog pomicanja. RASPON Dio strukture izmeu dva potporna elementa

RASTRESITO TLO Nedovoljno konsolidovan ili cementiran materijal koji odrava stabilnost nekoliko minuta do nekoliko asova od trenutka iskopa, da bi zatim poeo da se uruava, isuuje ili ljuti.

RAZUPIRAI Potporni elementi optereeni na pritisak smjeteni izmeu elinih tunelskih lukova.

REETKATI NOSA

elini lukovi (reetkasti nosai) koji se obino podiu na jednakom osovinskom rastojanju tokom probijanja tunela. Jedni za drugim, podiu se uz upotrebu komponenti tokom postepenog formiranja obloge, i oblau mlaznim betonom. Obino se koriste u dijelu u kom se nalazi kruna tunela, kako bi kopaima pruio privremenu zatitu od uruavanja. Nosai mogu biti smjeteni na samom obodu.

REZNA GLAVA Rotacioni prednji kraj maine za iskop koji sjee stijenje ili meko tlo.

SABIRNI BAZEN

Sabirni bazeni (rezervoari) smjeteni su kod portala i na najniim takama radi zadravanja vode koja otie ili curi, u skladu sa kapacitetima pumpi koje se koriste u ove svrhe. Obino su neophodni separatori za razvajanje ulja iz vode, a voda iz sabirnih bazena unutar tunela obino otie u portalne bazene.

SEKUNDARNA OBLOGA Trajna betonska obloga tunela koja se obino postavlja po zavrenom postupku iskopa.

SIDRO

ipka, obino izraena od elika, koja slui za stabilizaciju stijena. Smjeta se u buotinu i utvruje u stijenu, krajem ili cijelom svojom duinom (zalijevno sidro). Vidljivi kraj esto se oprema sidrenom ploom.

SILIKOZA Pluna bolest izazvana dugotrajnim udisanjem praine nastale buenjem stijenske mase. Najopasnije su stijene sa visokim sadrajem silicijum-dioksida.

SISTEM ZA IZDUVAVANJE PRAINE Oprema konstruisana da omogui uklanjanje praine iz vazduha.

SLABONOSIVO TLO Veoma nekonzistentna stijenska masa, obino u rasjedima ili zonama smicanja; izrazito troan i razgraen materijal, sa tendencijom pomjeranja ka prostoru unutar tunela.

SLOJ Termin koji se koristi za pojedinane nanose mlaznog (prskanog) betona, formirane nizom uzastopnih prelaza brizgaljkom, koji nakon toga bivaju ostavljeni da se slegnu.

SLOJEVITA STIJENA Stijena ispresjecana tankim paralelnim sraslinama ili pukotinskim povrinama, zbog ega se prilikom iskopa raspada na ploe. SLONOVE STOPE, RASIRENA PETA (KALOTE)

Uveani nosei elementi u dnu djelimino konstruisanih obloga, obino sekcije kojoj pripada kruna.

STEPENICA Berma ili blok stijene koji se nalazi unutar konane konture tunela i ostaje nakon iskopa kalote. TETNA ISPARENJA Zagaivai i tetni dim koji nastaju na gradilitu.

STIJENSKO SIDRO (1) Napregnut element ojaanja stijenske mase koji sastoji iz tapa, mehanikog ili injekcionog utvrivanja te ploe i navrtke.



TIT

Pokretna elina cijev, okvir ili baldahin u obliku konture tunelskog iskopa koja prua direktnu potporu u tunelu i slui kao zatita radnicima angaovanim na iskopu, omoguujui dugotrajno podupiranje. Moe biti opremljen reznim alatom za iskop.

TIT KOD KOJEG ISKOPANA ZEMLJA SLUI ZA STABILIZACIJU ELA ISKOPA

Zatvoreni tit za probijanje tunela u finom zrnastom tlu prihvatom iskopanog materijala sa ela, i njegovim sporim uklanjanjem kako bi bila odrana protivtea pritisku zemlje, stabilizovano elo iskopa i spreeno prodiranje vode.

TIT KOD KOJEG SE ELO ISKOPA STABILIZUJE BENTONITNOM SUSPENZIJOM

Zatvoren tit konstruisan za probijanje tunela u veoma mekom, vlanom tlu, ili podruju koje karakterie teenje tla. Koristi krueu glinenu isplaku pod pritiskom radi stvaranja protivtee pritisku zemljita, sprijeavanja prodora vode, ali i uklanjanja iskopanog materijala.

TIT ZA ISKOP U MEKOM TLU

Bilo koji tit koji se naprijed pomjera potiskom dobijenim odgurivanjem o oblogu tunela i obino koristi rezni alat poput dubinskih kaika koje se mogu montirati na rotirajui toak, oscilujuu ruku ili otpozadi.

STUBOVI, STOJKE Vertikalni elementi elinog rebra ili drvenog potpornog sistema. TEENJE TLA Pomjeranje tla poput viskozne tenosti.

TEKTONSKA GLINA

Fino abradirane ili prakaste estice potekle od stijena, i glinasta alterirana stijenska masa koja se moe nalaziti izmeu zidova, pukotina rasjeda ili zone smicanja, kao rezultat pomjeranja uslijed kojeg dolazi do drobljenja stijene.

TEKTONSKO OGLEDALO Glatke i ponekad izbrazdane povrine na zidovima rasjeda i zona smicanja, nastale uslijed trenja prilikom pomjeranja zemljita.

TIBINGI

Sekcije gvozdenih, elinih elemenata ili prefabrikovanog betona koje se mogu spojiti kako bi obrazovali podgradni prsten ili oblogu. Gvozdeni ili elini segmenti generalno se nazivaju ploama, dok se betonski segmenti mogu nazivati panelima.

TILTMETAR Ureaj za precizno mjerenje rotacije ili promjene smjera na pojedinim lokacijama konstrukcije, ili na povrini tla.

TRAJNOST Otpornost betona ili mlaznog betona na troenje, dejstvo hemijskih supstanci, abraziju i druge uslove eksploatacije.

TROENJE

Proces razaranja stijena na Zemljinoj povrini ili plitko pod povrinom zbog erozije, djelovanja atmosferilija, vode, leda, klimatskih i temperaturnih promjena, insolacije i ivotne djelatnosti organizma.

TUNEL Tunel, u strogom smislu rijei, predstavlja podzemni prolaz ije su obje strane otvorene. esto se koristi kao sinonim za potkop ili galeriju.

TUNEL U MEKOM TLU Isto to i tunel u zemlji. Tlo moe biti tvrdo ili meko pridjev meki razlikuje ga samo od tunela u tvrdoj stijenskoj masi.

TUNEL U STIJENSKOJ MASI

Tunel probijen u konsolidovanom prirodnom materijalu (stijenskoj masi) koji zahtijeva metode kao to su miniranje, primjenu klinastog zaloma, ipki, maina za probijanje tunela sa specijalno ojaanim reznim alatom ili mehaniki iskop.

TUNEL U ZEMLJI (TLU) Tunel probijen relativno lakim iskopom u zemlji ili tlu ne u stijenskoj masi. esto se naziva i tunelom u mekom tlu.

TUNELSKI UTOVARIVA Maina za utovar iskopanog materijala u dampere za njegovo otpremanje.

UBRZIVA

Aditiv u obliku praha ili tenosti koji ubrzava reakciju cementa, naroito u cilju skraivanja vremena potrebnog za vezivanje i pospjeivanja poetne vrstoe mlaznog betona. U svrhu regulisanja ove reakcije mogu se koristiti razliite formule i koliine kod mlaznog betona poetno vezivanje postie se za nekoliko minuta ili manje.

UZDUNA VENTILACIJA Sistem u kojem se dovod svjeeg vazduha vri na jednom kraju tunela, dok se zagaen vazduh izbacuje na drugom.



VENTILACIJA Omoguavanje cirkulacije vazduha (dotoka) svjeeg vazduha u zatvoren prostor. Kod usporeivanja podzemnih i povrinskih graevinskih rjeenja, ovo moe podrazumijevati vee trokove.

VENTILACIONA CIJEV Cijev velikog prenika za dovod svjeeg ili odvod zagaenog vazduha iz podzemnog otvora. VENTILACIONI KANAL Cijev za ventilaciju tunela i izbacivanje zagaenog vazduha.

VLAKNA

Vlakna za ojaavanje betona ili mlaznog (prskanog) betona, definisana su kao odvojeni komadii elika, stakla, ugljenika ili sintetikih materijala razliitih poprenih presjeka. Dovoljno su malih dimenzija da bi mogla biti proizvoljno razasuta u nestvrdnuti beton.

VODONEPROPUSNOST Mjera otpornosti tunela na prodor (curenje) vode.

VRIJEME STABILNOSTI Vrijeme koje protekne do trenutka kada iznad dijela tunelskog krova poinje primjetno, niim izazvano pomjeranje tla prema unutranjosti tunela.

ZAGAENJE VODA Stvaranje tenog otpada koji zahtijeva proiavanje prije odlaganja.

ZALOM Raspored buotina u elu tunela kojim se obezbjeuju otvori za smjetanje eksplozivnog punjenja.

ZASIP Bilo koji materijal koji se uportebljava za popunjavanje praznog prostora izmeu potpornog sistema i iskopane stijene/tla.

ZEMLJITE Bilo koja prirodno obrazovana meka ili rastresita naslaga nastala uslijed troenja ili loma formacija stijena, ili raspadanja organskih materija.

ZONA ELASTINE STIJENE

Zona izvan relaksirane stijenske zone gdje je iskop promjenio zateeno naponsko stanje. Stijena u elastinoj zoni podvrgnuta je reverzibilnim elastinim deformacijama.

ZONA SMICANJA Lokalna geoloka struktura nastala uslijed poputanja naprezanja u zemljitu formiranjem niza sitnih, meusobno blizu rasporeenih pukotina du kojih se javlja blago smicanje ili rasjedanje.



1.4.3 PRINCIPI PROJEKTOVANJA TUNELA

Projektovanje podzemnih struktura openito, tj. konkretno tunela, mora da bude usklaeno sa raznim zahtjevima i ogranienjima koja proistjeu iz preduslova za moderno struktuisanje tunela:

o Tunel mora da udovolji osnovnim funkcionalnim preduslovima, npr. da omogui odreen kvantitet saobraaja, da proe kroz njega uz odreenu brzinu potujui sva pravila koja se odnose na drumsko bezbjednost

o Projektovanje podzemne strukture mora da uzme u obzir uslove zemljita, ukljuujui hidrologiju i lokalnu tektoniku. Uslovi zemljita mogu da uslovljavaju vertikalnu i horizontalnu trasu, oblik, popreni presjek pa ak i veliinu tunela.

o Projekat tunela mora da razmotri izvodljive metode konstrukcije i naine iskopavanja. Konstrukcija tunela mora da bude mogua u ekonominom, efikasnom i bezbjednosnom vidu. Projekat takoe mora da udovoljava drugim preduslovima za graevinske radove kao npr. privremeni prilazi, pristup gradilitu, smjetaj gradilita i odlaganje iskopanoga materijala.

o Projekat tunela mora voditi rauna o bezbjednosti korisnika i radnika na odravanju tokom standardnih operacija kao i u sluajevima nude.

o Projekat tunela mora da osigura mogunost adekvatnog odravanja svih tunelskih instalacija

o Projekat mora da osigura izgradnju tunela i upotrebu sa minimalnim uticajem na okolinu. o Sve gore navedeno mora da bude u skladu sa odgovarajuim nacionalnim i/ili

internacionalnim standardima i radnim kodeksima.

Ove su Smjernice i kriteriji projektovanja ustanovljeni su kako bi omoguili uniformnu osnovicu za projektovanje drumskih tunela u Bosni i Hercegovini.



1.4.4 OPTI KRITERIJI PROJEKTOVANJA

1.4.4.1 BROJ TUNELSKIH CIJEVI I SAOBRAAJNIH TRAKA Glavni kriterijumi za donoenje odluke o tome da li je potrebno izgraditi jednocjevni ili dvocjevni tunel bie projektovani obim saobraaja i bezbednost, a u obzir e biti uzeti i aspekti kao to su procenat tekih teretnih vozila, nagib i duina.

U svakom sluaju u kojem za tunel u projektnoj fazi prognoza za sledeih 15 godina ukazuje na to da e dnevni obim saobraaja premaiti broj od 10.000 vozila po traci, u trenutku kada ta vrijednost bude premaena na lokaciji e se nalaziti dvocjevni tunel predvien za jednosmjerni saobraaj.

Izuzimajui zaustavnu traku, u tunelu i van njega bie zastupljen isti broj traka. Bilo kakva promjena u broju traka trebalo bi da se dogodi na dovoljnoj udaljenosti od tunelskog portala; ta udaljenost treba da bude barem jednaka onoj koju za 10 sekundi prelazi vozilo koje se kree maksimalnom dozvoljenom brzinom. Ukoliko ovo onemoguuju geografski uslovi, bie preduzete dodatne i/ili pojaane mjere radi postizanja veeg stepena bezbjednosti.

1.4.4.2 PRESJEK TUNELA Veliina presjeka je esencijalno odreena zadanim svijetlim profilom. irina kolnika treba da bude izraena u skladu sa ovima vodiljama ili kao to je prikazano u donjoj tabeli. Vertikalna visina ovojnice rastojanja iznad kolnika je zadana na 4,70 metara.

Sl. 1: Svijetli profil



Sl. 2: Popreni presjek tunela

Prema Austrijanskim vodiljama, RVS 9.23, sljedee irine kolnika moraju da se primjenjuju (za dvotrane tunele):

Projektovana brzina

Broj kamiona i autobusa na sat ispod 50 km/h 50 do 80 km/h 80 do 100 km/h

ispod 50 5,50 m 6,00 m 6,50 m

50 to 150 6,00 m 6,50 m 7,00 m

ispod 150 6,50 m 7,00 m 7,50 m

7,00 m *

* vrijedi za dvotrane tunele sa jednosmjernim saobraajem

Dodatno, bankine od minimalno 25 cm moraju da se uzmu u obzir na obje strane kolnika.

Na obje strane kolnika predvieni su nogostupi za sluajeve nude i za potrebe odravanja. Regularni pjeaki saobraaj nije dozvoljen u tunelima. Nogostupi su neto izdignuti; oni su smjeteni 0,15 metara iznad nivoa kolnika uz minimalno popreno nadvienje od 2 odsto. Podruje rastojanja nogostupa je definisano na 0,85 metara minimalne irine i 2,0 metara visine. S druge strane, praktina irina moe da bude vea zbog prostornih preduslova za vodove kabela koji su



smjeteni ispod nogostupa. Minimalne dimenzije vodova kabela odreuju praktinu irinu nogostupa.

Minimalno nadvienje nogostupe je zadano na 2,5 %. Nadvienje moe da bude odravano u jednom smjeru zbog reverznih krivulja sa radijusom veim od 2.500 metara.

Pored zadanoga svijetlog profila moe da ima uticaj na dimenzije presjeka tunela i odabrani sistem ventilacije. Kod transverznih i polutransverznih ventilacionih sistema presjek tunela mora da bude povean u predjelu krova.

1.4.4.3 TRASA 1.4.4.3.1. Horizontalna trasa Horizontalna trasa kratkih tunela treba da bude ravna ako je to mogue. U dugakim tunelima duljina tangentnih sekcija (ravna trasa) ne smije da prijee 4,0 kilometara. Horizontalni zavoji moraju da budu projektovani na izlaznim portalima dugakih tunela da bi eliminisali psiholoki utisak svjetlosne take na kraju tunela.

Radijus autoputa mora da bude to je vei da bi se ostvarili sljedei ciljevi:

o kratka duina konstrukcije o dovoljna duina pregleda za manevre preticanja i koenja (pregled zaustavnog puta) o kontinuirana vonja kod koje nema potrebe za naglim skretanjem

Njemake smjernice, RAS-L-1, dozvoljavaju sljedei minimalni poluprenik, ovisno o brzini i nadvienju autoputa.

Prema RAS-L-1, minimalni radijus za projektovanu brzinu od 100 km/h je 500 m sa pripradajuim maksimalnim nadvienjem od 7 %. No, ovaj iznos vrijedi za opte projektovanje autoputa. U tunelima minimalni radijus za projektovanu brzinu od 100 km/h treba da bude 1000 m uz preporuljivo pripadajue nadvienje od 4 %. Nadvienje na tunelskom autoputu ili autoputu treba da bude na maksimalno 4 %.

Ako su potrebni zavoji, minimalni radijus odreuje se pomou pregleda zaustavnog puta i nadvienja u relaciji sa projektovanom brzinom. Uticaj dugakih nizbrdica na pregled zaustavnog puta treba da bude posebno naznaen u dijelovima tunela gdje vii poloaj vozaa kamiona nije od velike pomoi pa brzine kamiona mogu dostii ili prestii one putnikih automobila.

Izlazne rampe treba da budu smjetene minimalno 350 metara od izlaznog portala tunela da bi omoguile dovoljnu udaljenost za znakove i promjene traka kretanja vozila. Horizontalni i vertikalni razmaci obino nisu dovoljni za smjetanje znakova unutar odjeljka tunela.

Gornja slika 3, vrijedi za otvorene autoputeve kao i za tunele.



Geoloki i geotehniki uslovi treba da budu uzeti u razmatranje takoer za projektovanje razmaka izmeu paralelnih tunela. Pravilo je da razmak od centralne linije jednog do centralne linije drugog paralenog tunela ne bi trebao da bude manji od tri iznosa prenika tunela. U tom sluaju ne bi trebalo da bude smetnji iz jednog tunela u drugi. U blizini tunelskih portala moglo bi da bude mnogo ekonominije navedenu razdaljinu smanjiti (s obzirom na trokove otkupa zemljita, pravo prolaza strukture ulaza/izlaza, susjedne strukture otvorene autopute, topografija itd.) kako bi se smanjilo to rastojanje.

Tuneli ne bi trebali da prate kosine dolina sa bliskom udaljenosti od povrine. Kad god je mogue, moraju se izbjei tunelske trase ispod zgrada ako je debljina nadsloja manja od 4 do 5 prenika tunela. U podrujima tunelskih portala, treba da se izbjegavaju velike kosine i iskopi, ali stijenski pokrov e da se povea prilino brzo u nekoliko poetnih metara tunela kako bi se olakalo zapoinjanje tunela

1.4.4.3.2. Vertikalni elementi trase Vertikalni elementi trase, ili uspon, odreen je trokovima konstrukcije i trokovima rada i odravanja. Uspon tunela, duina tunela, strmina tunela, brzina vozila i opseg saobraaja imaju vrlo vaan uticaj na zahtjeve ventilacije tunela. Generalno gledano, maksimalni uspon od 3,0 odsto poeljan je za odranje razumne brzine kamiona i praktinih ventilacijskih zahtjeva.

Ovi kriteriji, preporuljivi za maksimalni uspon u relaciji sa duinom tunela, mogu se primijeniti tokom studije izvodljivosti ili ranih faza projekta kako bi omoguili osnovne smjernice u svrhu odranja ekonomske ravnotee trokova konstrukcije, trokova ulaganja u elektromehanike instalacije te operativnih i trokova odravanja.

Maksimalni uspon kod tunela dugakih 3500 metara ili vie, ne bi trebao da prijee 1,5 odsto. Za tunele krae od 3500 metara maksimalni uspon ne bi smio da bude vei od 3 odsto; dakle, to je duina tunela blia iznosu 3500, to bi uspon trebao da bude nii. Maksimalni uspon moe da bude povean i do 4 odsto za tunele koji su dugaki 1000 metara ili krai, ako je potrebno, a za vrlo kratke tunele (200 metara ili krai) maksimalni uspon moe dosei iznos maksimalnog uspona preporuljivog za autoput. Minimalni uspon tunela smije da bude manji od 0,5 odsto.

Sljedei minimalni radijusi zadani su u Austrijanskim smjernicama (RVS 3.23) za vrhove i doline:

Vrh Dolina

brzina u km/h minimalni radijus u m minimalni radijus u m

100 12500 5000

120 20000 8000

140 35000 12000

Uz gore navedene kriterije, koje odreuju uslovi za glatki i siguran protok saobraaja, trasu tunela odreuje i topografija. Moraju da se izbjegavaju izuzetno visoki stijenski nadsloji (vie od 1000 m) i vrlo mali nadsloji (manje od jednog dijametra tunela).

1.4.4.4 TOLERANCIJE 1.4.4.4.1. Openito Prilikom praktine konstrukcije tunela, neizbjean je odreen stepen nepreciznosti. Projekat tunela treba da uzme u obzir te nepreciznosti predvianjem adekvatnih geometrijskih tolerancija za inicijalne i finalne obloge tunela.

Moderna projektna praksa ima tendenciju da ukljui tolerancije u sve nacrte, a naroito za finalne obloge. Druga je mogunost da se tolerancije izostave iz nacrta pa se njihovo definisanje ostavlja izvoau



ili terenskim predstavnicima vlasnika. U svakom sluaju, nacrti moraju bez dileme pokazati ukljuuju li njihove dimenzije tolerancije ili ne.

1.4.4.4.2. Tolerancije za inicijalne obloge (primarne podgrade) Konstrukcija inicijalnih obloga je operacija kojoj se pripisuje nekoliko izvora nepreciznosti. Kako je navedeno dolje, mnogi od njih mnogo su povezani sa uslovima na gradilitu pa tako i promjenama tokom konstrukcije. Stoga ponekad moe da bude bolje ne ukljuivati tolerancije u nacrte za inicijalne obloge pa ih definisati na gradilitu. S druge strane, ve gotovi dijelovi, kao to su elini lukovi i reetkasti nosai, trebaju da budu izraeni ukljuujui odgovarajue tolerancije.

Tolerancije za inicijalne obloge moemo da podijelimo u etiri kategorije:

o geodetske tolerancije i o tolerancije izvoenja o tolerancije zbog deformacija o neizbjeni natprofil

Geodetske tolerancije:

Na tolerancije istraivanja najvie djeluje opa topografska karta. Preciznosti istraivanja raste znaajno ako su geodetske mree zatvorene, npr. ako postoji pilotni potkop. Geodetska tolerancija takoer ovisi od kvaliteta instrumenata , vidljivosti u tunelu, mogunostima iznalaenja dobrih stajalita i vidnih linija te od opih operativnih uslova merenja. Dakle, geodetske tolerancije su snano povezane sa uslovima na gradilitu. Projektant e moda trebati da modifikuje geodetske tolerancije ako izvoa izvede mjerenja znaajno bolje ili loije od oekivanog u fazi projektovanja.

Konstrukcijske tolerancije:

Tolerancije konstrukcije ukljuuju sve tekoe povezane sa geometrijski tonim iskopavanjem i potpornim instalacijama. Tolerancija konstrukcije su jako uslovljene uslovima zemljita, oblikom i veliinom tunela, sloenou trenutnih faza izvoenja, konstrukcijskom opremom i kvalitetom preraenih dijelova (npr. elini lukovi. Veoma nepovoljni uslovi zemljita, kao to je jako ulaenje vode, mogu da tetno utjeu na tolerancije . Konstrukcijske tolerancije su veoma povezane sa uslovima na gradilitu te e ih moda trebati prilagoavati pojedinim uslovima na gradilitu.

Deformacijske tolerancije:

Projekant mora da napravi razumnu procjenu oekivanih deformacija tla/stijene te ih mora ukljuiti u svoj projekt. Iznos oekivanih deformacija poveava se sa klasom stijene. U nepovoljnim uslovima tla/stijene, deformacije mogu da budu veoma velike i mogu da zahtijevaju izmjene u tolerancijama projekta tokom izgradnje.

Neizbjeni prekoprofilski iskop:

Neizbjeni prekoprofilski iskop nije tolerancija u striktnom smislu rijei. No, ima vrlo vane uinke na projekt, pa mora da bude ukljueno u projektovanje. Neizbjeno lomljenje ne poveava se nuno sa pogoranjem uslova stijene, upotreba elinih lukova i podupirakih elemenata u takvom kamenim uslovima smanjuje koliinu lomljenja.

1.4.4.4.3. Tolerancije finalnog obloga Izgradnja finalnih obloga zahtijeva ue tolerancije nego to zahtjeva izgradnja inicijalnih obloga. S obzirom da se konstrukcija finalnih obloga vri pod manje stisnutim i tekim operativnim uslovima, takve se tolerancije obino mogu odrati.

Tri su glavna izvora nepreciznosti u izgradnji finalnih obloga:

o geodetske tolerancije o tolerancije kalupa o uinak zavoja

Geodetske tolerancije:



Izvori nepreciznosti istraivanja za izgradnju finalnih obloga slini su onima kod izgradnje inicijalnih obloga. Mogu se definisati dvije klase tolerancija: Zatvorena geodetska mrea i otvorena (ili letea) geodetska mrea. Na preciznost letee istraivake mree veoma veoma utie duina tunela.

Tolerancije kalupa:

Na ovaj razred tolerancija utiu tri glavna faktora:

o proizvodna tolerancija kalupa o nepreciznosti tokom smjetanja kalupa o deformacija kalupa tokom betoniranja

Uticaj zavoja:

S obzirom da je kalup tunela ravan, zavijen tunel zapravo ima oblik poligona. Stoga e da doe do devijacije od teoretskog oblika uz maksimum na centru betoniranog bloka. Ova tolerancija zavisi od duljine bloka L, irine podruja odmaka B i radijusa R tunelske trase. "Toleracnija zavoja C" se moe izraunati prema ovoj formuli:

22

222

=

LBRB

RC [ u mm)

1.4.4.4.4. Ostale tolerancije Nie, okna za odravanje i ostale instalacije treba da budu pozicionirane uz preciznost od +/- 5 cm. Veliina nia treba da bude precizna do +/- 1 cm.

Preraeni dijelovi, rovovi kabela i ostale instalacije treba da butu smjetene uz preciznost od +/- 1 cm.



1.4.5 ISPITIVANJE TLA

1.4.5.1 UVOD Studije o trasama ve su napravljene, a odluka o lokaciji tunela ve je skoro pa definitivna. Poglavlje o ispitivanju zemljita stoga nee pokrivati radove na geolokim ispitivanjima tokom izvoenja, te studije odbira trase.

1.4.5.1.1. Svrha Cilj geolokih istraivanja gradilita jest odreivanje distribucije raznih tipova tla i stijena u podruju gdje su predvieni radovi na izgradnji tunela, i njihove relevantne fizike i hemijske osobine. Nije dovoljno samo prepoznati slojeve po njihovoj stratigrafikoj terminologiji, nego tla i stijene trebaju da budu opisani po svojim mehanikim osobinama te njihovom oekivanom kratkoronom i dugoronom ponaanju povezanom sa konstrukcijom.

Glavni ciljevi istraivanja zemljita za tunele su:

o Razviti trodimenzionalni geoloki model podruja kroz koje e se iskapati tunel, ukljuujui i sve relevantne detalje o hidrogeolokoj situaciji.

o Definisati fizike karatkeristike geolokih materijala kroz koje e se probuiti tunel, te tako ustanoviti geotehniki model ukljuujui pribavljanje odreenih konstrukcijskih parametara stijena i tla.

1.4.5.1.2. Koraci i metode istraivanja Odvisno od tipa, veliine i stanja projekta, moraju da se provedu specifina istraivanja. Tipini koraci kompletnog programa istraivanja za projekt izgradnje tunela jesu redom:

o Prouavanje i procjena raspoloive literature i dokumenata o Aerofotografska interpretacija podruja o Geoloko i hidrogeoloko kartiranje o Iskapanje i biljeenje istraivakih rovova o Privremeni geoloki izvjetaj uz privremeni geoloki model o Geofiziko istraivanje o Istraivako buenje o Istraivaki rovovi, okna i tuneli o Uzorkovanje i ispitivanje in-situ o Laboratorijsko ispitivanje o Finalni geoloki i geotehniki izvjetaj

1.4.5.2 PRELIMINARNA STUDIJA 1.4.5.2.1. Uredska studija

1.4.5.2.1.1 Pregled literature

Prije terenskog rada, treba da se uradi opsean pregled informacija o geologiji, podzemnim vodama, seizmikoj prolosti, postojanju geolokih struktura u podruju projektovanja. U urbanim podrujima vana i detaljna spoznaja o povijesti lokacije s obzirom da tako moemo da otkrijemo stara odlagalita otpada ili promjene u predlocima drenae a koji bi mogli da utiu na projekt. Od posebne koristi mogu da budu geoloke karte i karte zemljita.

1.4.5.2.1.2 Interpretacija aero-foto snimaka

Razne tehnike mogu da se koriste prilikom zranog izvianja terena, kao to su vertikalna, otrokutna, fotografija u boji i infracrvena fotografija, ali i boni radar. Detaljna interpretacija aerofotografija zahtjeva usluge specijaliste. Mnoge relevantne pojave mogu se itljivo prepoznati,



poput: topografije, predloka drenae, vegetacije, upotrebe zemljita, potencijalne sirovine za graevne materijale, klizita i podruja rasjeda.

Kako bi zrane snimke mogle da budu koritene, moraju se znati mjerilo, orijentacija sjene, geografska orijentacija (koMps) te datum fotografisanja; fotografije je najbolje prouavati kao vertikalne stereoskopske parove gledano u reflektovanom svjetlu pomou stereoskopa.

1.4.5.2.2. Terenska studija

1.4.5.2.2.1 Geoloko kartiranje i studije povrinskih stijena

Geoloko kartiranje jest najvaniji korak istraivanja zemljita koji e kasnije da dovede do ekonominog koritenja skupljih istraivakih metoda kao to su geofizike studije i istraivako buenje. Geoloko kartiranje (mjerilo 1:5.000, 1:2.000 ili ak 1:1.000) fokusira se najvie na geoloke potreba gradnje. Ono treba da pokriva relevantna geoloka, petrografska, hidrogeoloka i graevinska geoloka obiljeja, kao to su:

o Distribucija tipova tla i stijena uz jasnu identifikaciju povrinskih stijena o Naznaka presjeka i dubine uleitenja, kriljavost, glavne spojne toke i klizanja, strukturni

detalji u skladu sa ISRM klasifikacijom

o Indikacija podruja sa intenzivnim naborima i/ili pukotinama o Indikacija rasjeda i rasjednih podruja o Indikacija podruja sa intezivnim utjecajem vremenskih prilika na kemijske i mehanike

procese stijena

o Hidrogeoloka obiljeja kao to su izvori sa indikacijom temperature vode, kvantitet, elektrina vodljivost, lokacija prokopa, movara, odvodnih jama, itd.

o Geoloke opasnosti, kao to su nestabilni obronci, podruja sa znaajnim uleknuima, emanacija plinova, vrue/minerazlizirane (korozivne) vode, izboine, karstini fenomen, seizmiki aktivna podruja rasjeda, itd.

Geoloko kartiranje ne treba da bude vreno samo uz blisko podruje budueg tunela, ve treba da bude napravljeno u obimu dovoljno velikom da se spoznaju svi relevantni faktori. Treba da ukljui detaljne studije podruja ulaza, kao i geoloki opasne zone kao to su velika pomicanja ili veliki rasjedi koji mogu da utiu na trasu budueg tunela.

1.4.5.2.2.2 Istraivaki iskopi

Iskopi i jame, napravljeni tokom terenskog kartiranja, najee su najjeftiniji i najbri nain ispitivanja mekanih prirodnih naslaga, zemljanih slojeva iznad vodenih bazena ili otkrivanja stjenovite osnove. Posebno su korisni kada je tlo promjenjivo ili ako nedostaje prirodnih povrinskih stijena. esto su vrlo korisni kao izvor strukturalnih podataka (stupanj napuklosti, smjer i karakteristike diskontinuiteta, trajanje diskontiuiteta, itd.).

Oni mogu da budu iskopani pomou mehanikog kopaa ako je omoguen pristup, ili pomou lopate i aova. Njihova veliina moe da varira od jednog do pet metara u dubinu a irina moe da im bude odabrana u skladu sa lokalnim uslovima. Geolog ih mora ubiljeiti, a za vrijeme i poslije iskapanja treba da se nadgleda stabilnost njihovih zidova.

1.4.5.2.3. Privremeni geoloki izvjetaji Potrebno je napraviti geoloke uzdune i poprene presjeke, te horizontalne presjeke zasnovane na rezultatima kartiranja ukljuujui i studije istraivakih iskopa te rezultatima uredskih studija. Takvi presjeci treba da ukljuuju sve relevantne strukturne podatke kao i litoloke i tektonske granice i oekivane hidrogeoloke uslove.

U tom trenutku ustanovljen je privremeni geoloki model. On treba da prikae sva podruja od specifinih sumnji u vezi geoloke situacije kao to treba da omogui granice zona koje e da se tretiraju homogeno u pogledu strukturalne geologije, litologije, hidrogeologije, geolokih opasnosti itd...



Privremeni geoloki model baza je za planiranje bilo kakvog budueg istraivakog rada. Sljedei koraci u istraivanju (veinom geofizika istraivanja i buotinska istraivanja, mogui probni iskopi, probni prilazni tuneli itd.) treba da budu navedeni u pogledu ciljeva istraivanja i predloenih metoda istraivanja. Program je dio privremenog geolokog izvjetaja i treba da bude proslijeen klijentu koji treba da ga odobri.

1.4.5.3 DETALJNA STUDIJA 1.4.5.3.1. Geofiziko istraivanje

1.4.5.3.1.1 Openito

Geofizike metode donose rezultate u vidu lokalne distribucije specifinih fizikih parametara (kao to su seizmike brzine, magnetsko polje, gravitacija, elektriki otpor, elektrika prevodljivost, gama zraenje, protok topline itd.). Njihova primjena treba da bude paljivo planirana zajedniki sa inenjerskim geologom, a privremeni rezultati zajedniki se tumae od strane geofiziara, geologa i hidrogeologa zajedno. U svakom sluaju, finalna geoloka interpretacija geofizikih podataka treba da bude provedena na kraju istraivanja kada su raspoloivi svi rezultati svih istraivakih metoda (geoloko kartiranje, povrinske studije, kopanje istraivakih iskopa, istraivako buenje, istraivakih prilaza).

Tipine primjene geofizikih istraivanja za ispitivanje zemljita prilikom gradnje tunela jesu:

o pomo pri izvianju geolokih (tektonskih) struktura ukljuujui njihovu trodimenzionalnu konfiguraciju (uglavnom prema seizmikim, geoelektrinim, [mikro]gravimetrijskim i/ili geotermalnim studijama kao i elektromagnetskom kartiranju)

o pomo pri interpretaciji hidrogeolokih uslova o seizmike studije o odreivanje dinaminih parametara stijenske mase o studije o vibracijama i njihovo praenje za vrijeme izgradnje tunela o studije o izvoritima graevinskih materijala o za izvianje geolokih strukutra korisno je ispitivanje primjenom geofizikih metoda o litoloke granice unutar materijala iznad tunela o granice izmeu pokrivnih zemljanih tla i stjenovite osnove o litoloke granice unutar stjenovite osnove o tektonske pojave poput rasjeda i rasjednih podruja o dubina puuih i kliuih masiva

Spoznaja od distribuciji brzina p-vala (longitudinalni valovi) vana je za utvrivanje kvalitativnih dinaminih karakteristika i moe da pomogne u procjeni stepena frakturacije stijenske mase. Mjerenja brzine P- i S- (smini valovi) valova koriste se za odreivanje dinaminih parametara (Youngov modul elastinosti, smini moduli, moduli kompresije i Poisonov omjer). Adekvatno planiran program seizmikih istraivanja moe da pomogne u izradi trodimenzionalnoga modela distribucije dinaminih karakteristika tla.

1.4.5.3.1.2 Geofizike metode

1.4.5.3.1.2.a) Seizmika istraivanja

Seizmika istraivanja daju vane geofizike podatke o kvalitetu zemljita/tla i predstavljaju osnovne geofizike metode za pomo u rjeavanju geotehnikih problema. Za inenjerske svrhe najee se koriste sljedee seizmike tehnike: istraivanje refrakcije, istraivanje povrinske refleksije (povrinske tehnike ), seizmika ispitivanja niz buotinu, uz buotinu, izmeu buotina i seizmiku tomografiju, (mjerenje u butinama i izmeu njih). Uobiajena oprema koja se koristi za seizmika istraivanja sastoji se od: izvora seizmikih valova (malj, slobodni pad mase ili ubrzanja mase, eksplozivi), detektora seizminih valova (geofon), ureaja za biljeenje (seizmografi), koja omoguavaju biljeenje seizmikih signala u odabranim vremenskim intervalima. Najee koriteni



seizmografi imaju 24 registracijska kanala (postoje i oni sa 12 ili 48 kanala). Svaki od kanala predstavlja pojedinanu mjernu toku (geofon), koje su smjetene uzdu sizmike linije (profila).

Nadalje, seizmika nam istraivanja daju podatke za procjenu dinamikih karakteristika tla. Mjerenja refrakcije daju, uz poznatu geometriju i vrijeme/trajanje seizmikih valova, podatke o odnosu dubine tla (seizmike granice) i seizmikih brzina. Mjerenja refrakcije mogu da budu ocijenjena ispravno u sluaju da se seizmika brzina poveava (raste) sa poveanjem dubine. U sluaju da se brzina poveava obrnuto proporcionalno (tj. seizmike brzine niih slojeva manje su od brzina slojeva iznad), raunanje dubine vrlo vjerovatno e da bude netano. Snimanje refleksije je korisno u strukturalno-tektonskim procjenama, no zahtijeva vrijeme za terenske radove i stoga se ne primjenjuje kao rutinsko mjerenje u ininjerske svrhe.

1.4.5.3.1.2.b) Geoelektrino istraivanje

Geoelektrina istraivanja obino daju dodatne informacije ka seizmikim istraivanjima. Za inenjerske svrhe najee se koriste ove tehnike mjerenja otpornosti: geoelektrino dubinsko sondiranje, geoelektrino kartiranje i geoelektrina tomografija. Pomou geoelektrinih metoda izvravaju se definisanja slojeva s obzirom na njihovu elektrinu otpornost. Ovaj kvalitet uglavnom zavisi od postojanja i kvantitea glinovitih minerala i vode u tlu.

Rezultat geoelektrinog dubinskog ozvuenja jest lista pojedinanih mjerenja koja predstavljaju vertikalnu sliku individualne elektrine otpornosti svakog sloja i stoga omoguuju odreenje modela tla baziranog na otpornosti odnosno dubini.

Geolelektrino kartiranje daje informacije o kvalitativnim horizontalnim i vertikalnim promjenama elektrine otpornosti

Elektrina tomografija daje nam kontinuirane podatke kao kombinaciju geoelektrinog dubinskog sondiranja i kartiranja. Metoda je primjerena da se odredi orijentacija glavnih diskontinuiteta (rasjeda) kao granica izmeu razliitih litolokih slojeva, naroito za odreivanje glinenih slojeva.

1.4.5.3.1.2.c) Elektromagnetsko istraivanje

Elektromagnetska istraivanja daju nam podatke o elektrinoj vodljivosti tla. Osnovni dijelovi mjerne opreme su predajne i prijemne zavojnice. Oba ne moraju da budu u direktnom doticaju sa tlom za vrijeme mjerenja. Elektromagnetsko polje generira se pomou predajne zavojnice, dok prijemna zavojnica mjeri sekundarno elektromagnetsko polje. Za inenjerske svrhe koriste se, s obzirom na frekvenciju elektromagnetskih valova, razliite mjerne tehnike, a to mogu da budu georadar, mjerenje slabe elektromagnetske indukcije, itd.

Mjerenja mogu da se vre brzo i jednostavno, obino su vrlo efikasna u odreivanju relativno plitkih geometrijskih granica raznih geolokih materijala. Zbog nesigurnosti u interpretaciji, ne treba da se primjenjuju bez kombinovanja sa drugim istraivakim mjerenjima.

1.4.5.3.1.2.d

1-4 projektiranje tunela

Documents