“ “ JAPON ÖRGÜT JAPON ÖRGÜT KÜLTÜRÜ ”KÜLTÜRÜ ”

J A P O N Y AJ A P O N Y A

Japonya, Asya kıtasının doğu sahilinde 3800 km uzunluğunda bir yay çizerek uzanan Honshu, Hokkaido, Kyusuhu, Shikoku isimli büyük adalar olmak üzere toplam  3900 küçük ada üzerinde kurulmuştur

Açıklama Japonya Türkiye

Nüfus 127.333.002 (Temmuz 2004 tahmini)

68.893.918 (Temmuz 2004 tahmini)

Fakirlik düzeyi altındaki nüfus

%0 (2001) %18 (2001)

Enflasyon oranı (Tüketici fiyatları)

-%0,3 (2003 tahmini) +%18,4 (2003 tahmini)

İş gücü 66,66 milyon (2003) 23,8 milyon Not: Yaklaşık 1,2 milyon Türk yurt dışında çalışmaktadır.

İş gücü dağılımı Servis %70, endüstri %25, tarım %5 (2002 tahmini)

tarım %39,7, servis %37,9, endüstri %22,4, (2001, 3. çeyreği)

İşsizlik oranı %5,3 (2003) %11,3 (artı eksik istihdamın %6,1 i) (2003)

Bütçe Gelirler: 380 milyar USDGiderler: 746 milyar USD

Gelirler: 42,4 milyar USDGiderler: 69,1 milyar USD

Endüstriler Dünyanın en büyük ve teknolojik olarak ileri; araç motoru, elektronik donanım, makina araçları, çelik ve demir harici metal, gemi, kimyasal, tekstil ve işlenmiş yiyecek üreticileri arasındadır.

Tekstil, işlenmiş gıda, otomobil, maden (kömür, krom, bakır, bor), çelik, petrol ürünleri, inşaat, ormancılık, kağıt

JAPONYA’NIN EKONOMİK GÜCÜNÜN MUKAYESESİ(GDP -2000) (MİLYAR $)

JAPONYA x 2 = A.B.D

(4.627) (9.962)

JAPONYA x 2 = AB (15)(4.627) (7.839)

JAPONYA = ALMANYA + FRANSA + İTALYA(4.627) (1.880) + (1.294) + (1.171)

JAPONYA = TÜRKİYE x 20(4.627) (204)

JAPONYA İÇİN ÖNEMLİ GELİŞMELER•Yetersiz kaynaklara ve II Dünya savaşında tamamıyla tahrip olan ekonomik altyapıya rağmen Japonya kısa sayılabilecek bir sürede ekonomisinin yeniden inşasını başarmakla kalmamış aynı zamanda dünyanın ikinci büyük ekonomik gücü haline gelmeyi başarmış bir ülkedir•1945 Ağustos'unda İmparator’un emriyle halk silahlarını bırakarak ülke teslim olmuştur. II Dünya savaşı bittiğinde Japonya, neredeyse bütün fabrikaları hava saldırılarında yanmış ya da yıkılmış, çok yüksek enflasyonla yüz yüze kalmış, gıda sıkıntısı çekilen, işgal dönemi idaresince dış ticareti kısıtlanmış bir ülke durumundaydı.•1964 Tokyo Olimpiyatları ülkenin uluslararası saygınlığının yeniden kazanmasında önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilmiştir. 1972'de Okinava'nın Amerikan yönetiminden tekrar Japonya'ya geçmesi ve Çin ile bir uzlaşmaya varılması; Japonya’nın özellikle uluslararası ekonomik ve mali piyasaların önemli aktörlerinden biri haline gelmesini sağlamıştır

•Ülkedeki doğal kaynakların yetersizliği dış dünyaya açılma gereksiniminin önemli bir nedenidir.

•Hükümetin ve bürokrasinin iş dünyasıyla ilişkisi ve işbirliği sanayileşme çabalarının başlangıcında oluşturulan “keiretsu” olarak nitelendirilen şirket ağları oluşturularak kilit sanayiler desteklenmiş ve istikrarlı bir ekonomik kalkınma sağlanmıştır. •Günümüzde Japonya’yı dünyanın en büyük kreditör ülkesi yapan temel faktör yüksek tasarruflardır. 1968 yılına gelindiğinde piyasaekonomileri içinde ABD’den sonra Japonya ikinci büyük ekonomik güç haline gelmiş ancak aynı dönemde hızlı ekonomik büyümenin sonucu olarak çevre kirlenmesi, kırsal kesimden kentlere göç ve aşırı şekilde nüfus yoğunluğunun hızla artmasıdır.

•Hızlı kalkınmanın ardındaki diğer bir faktör de iyi düzeyde eğitim görmüş iş gücünün varlığıdır.1960 yılında uygulamaya konulan “on yıl içinde milli geliri ikiye katlama” projesinin gerçekleştirilmesinde gerekli üretim artışının sağlanabilmesi nitelikli iş gücünün varlığıyla ve bu iş gücünün tasarruflarıyla gerçekleştirilmiştir (Yıldız ve Ardıç, 2002:41). Japon yönetiminin II. Dünya Savaşından sonra Amerikan düşünce sisteminin uygulanmasından kaynaklandığını ve Japonya Batıdan öğrendiği bilgi birikiminin üzerine, yerel kültürlerle uyumlu çalışan “örgütlenme ve yönetim” yapısını kurmuştur. Böylece Japonya kültürel göreceliğin getirdiği sorunları zamanında aşarak kalkınmasını tamamlamıştır (Sargut, 2001: 221).

• Japon Yönetim uygulamalarını etkileyen faktörler genel olarak din ve kültür, karar verme sistemleri, üretim sistemleri, sürekli gelişme (Kaizen) anlayışı ve Japonlara özgü insan kaynakları yönetimi uygulamaları şeklinde sıralanabilir.

Japonya’da Örgütsel Kültür UnsurlarıJaponya’da Örgütsel Kültür Unsurları

Kültür ve Din

•Japonya özellikle ikinci dünya savaşından sonra hızla batılı ülkelerin teknolojik gelişimini takip ve taklit ederek kalkınmaya çalışırken aynı zamanda kendi kültürel geçmişini özenle geleceğe taşımıştır. “Doğunun ahlâkı, Batının teknolojisi” Japonların sloganı olmuş ve geçen yüzyılda rehber bir ilke haline gelmiştir (Herbig ve Jacobs, 1997:760).

•Japon ekonomisinin gücü, yerel kültüre özgü örgütleme ve yönetim yöntemlerini gerçekleştirmesinden kaynaklanmaktadır (Erdem ve Kocabaş, 2002:176).

•Ishikawa’ya göre Japon mucizesi ile Budizm arasında anlamlı bir ilişki vardır.Budizm’in en önemli öğretileri; birlik, cömertlik, olgun bilgelik, Budizm'in ahlak kurallarına bağlılık, meditasyon, karşılaştığı olumsuzluklara sabır göstermek ve hiç usanmadan sürekli bir gayret içinde olmaktır. Bu bakımdan bir Budist, başkabir Budiste her türlü cömertliği göstererek yardım etmeli ve birlik halinde güçlü olabilmek için sürekli çalışmalıdır.•Japon şirket ağlarının (keiretsu) oluşumunda kültür ve dinin önemli etkileri yadsınamaz (Özevren, 2000: 42).•Japonya’da görülen ikinci büyük din Şintoizm’dir. Dünyanın en eski dinleri arasında yer alan Şintoizm M.Ö.7 yy. kadar eskiye dayandırılabilinecek Japonların Milli Dini karakterini sergilemektedir. Şintoizm 'in Japoncada karşılığı Kami-Nomiçi 'dir (Tanrıların Yolu). Şintoizm’e göre “Aile bir dindir, aile ocağı ise tapınaktır”. Bu bakımdan, birlik beraberlik içinde çalışmak veüretmek en büyük ibadettir. Tembellik, doğaya saygısızlık anlamına gelir.

•Japonlarda aileye saygı merkezi bir değer konumundadır. Çocukların Batı kültüründe mevcut olmayan bir biçimde, anne ve babalarına karşı yerine getirmeleri gereken geniş çaplı yükümlülükleri vardır. Erkek evladın, geleneksel olarak eşinden çok, anne ve babasına sevgi beslediği varsayılır (Kumagai,1992:181). Bu bakımdan Japon kültüründe aileyi oluşturan temel yapının yaşlılardan oluştuğuna inanılır. Ev halkının birlikteliğine “ie” (hane halkı) adı verilir (Fukuyama, 1998:188).Religion in Japan Religion in Japan WORLD FACTBOOK 2002 www.geert-hofstede.com/hofstede_japan.shtml

Karar Verme Sistemi (Ringi) ve Kalite Karar Verme Sistemi (Ringi) ve Kalite ÇemberleriÇemberleri

•Japon şirketlerinde; işletmenin geleceğini ilgilendiren kararlar grup halinde alınır ve alınan kararlar herkes tarafından desteklenir. Bu katılmalı sistem sayesinde Batı ve Amerikan yönetim yaklaşımının tersine hiçbir karar işletmenin üst yönetim tarafından alınmamaktadır. Japon işletmelerinde bir karar alınacağında, bu karardan etkilenecek herkesin görüşü alınır.

•Uygulanan bir kararda uygulanan bir başka yöntem de alttan üste dolaştırılan öneri belgesidir. Herkes okur, imzalar ve böylece ortak karar alınır. Karar vermenin geleneksel yolu “Ringi sistemi”dir. Kararın alınmasından etkilenecek çalışanlar, karar sürecinde yer alırlar (Vergiliel Tüz, 2001:22). Ringi sisteminde “ringi formu” denilen bir form işletmenin her kademesindedolaştırılmaktadır

•Kalite çemberleri, katılmalı yönetim biçimi olarak açıklanan TKY modelinin bir unsuru ve uzantısı olarak ortaya çıkmıştır. Özellikle 1950’li yıllarda Japonya’da Amerikan modeli olan kalite kontrol teknikleri temel alınarak üretimle ilgili sorunların çözümlenmesi amacına yönelik olarak oluşturulmuştur (Taşlıyan ve Karayılan, 2006:56).

• Kalite çemberleri genel olarak; işletmelerde yapılan faaliyetlerde ilgili olarak karşılaşılan sorunların çalışanlar ve konuyla ilgili olanlar tarafından tartışıldığı ve çözüme yönelik önerilerin geliştirildiği birimlerdir. Kalite çemberleri, aynı birimde çalışan ve ortak profesyonel uğraşılara sahip beş ile on gönüllüden oluşan homojen ve süreklilik arzeden küçük çalışma gruplarıdır (Tekin, 2003:118).

Endüstriyel OrganizasyonEndüstriyel Organizasyon•II. Dünya savaşı öncesinde büyük topluluklar olarak isimlendirilen “Zaibatsu” nun modern karşılığı II. Dünya savaşı sonrası “Keiretsu” olarak devam etmiştir. Kısaca Japonya’da iş aleminde oluşan büyük topluluklar savaş öncesinde zaibatsu, savaş sonrasında ise, keiretsu olarak bilinmektedir. İlk Zaibatsular 19.yuzyılın sonlarına doğru zarar eden kamu endüstriyel kuruluşlarını neredeyse yok pahasına satın alan ya da enflasyonist ortamda, Fuji gibi, hükümete kredi açan ve hükümet tarafından korunan aileler tarafından kuruldu. Zaibatsulara belli aileler hakimdi. Bunların en büyükleri, Mitsui, Sumitomo, Mitsubishi ve Yasudadır. Bu dört büyük zaibatsudan sonra ise, Aikawa, Asano, Furukowa, Okura, Nakajima ve Nomura gelmektedir.• Zaibatsu, bir merkez holding etrafında bir banka, bir sigorta şirketi, bir dış ticaret şirketini de içerecek şekilde toplanan çok sayıdaki imalat şirketinin oluşturduğu gruba verilen addır.

Örgütsel YapıÖrgütsel Yapı

•Japon örgüt yapısının yalın bir örgüt yapısına karşılık geldiği söylenebilir. Yalın bir işletme denildiğinde organizasyon yapısının da yalınlığını ifade eder. Dolayısıyla üretimle ilgili gereksiz işlemler olabileceği gibi, organizasyon modelinde gerçekten ihtiyacımız olmayan görevlerden ve bunların maliyetinden kurtulmak gereklidir. Gerekli olmayan iş kaldırıldığında gerekli olmayan eleman da otomatik olarak kendiliğinden kalkacaktır.

•Japonya’daki Mottainai anlayışı, yalın olmanın temelini oluşturmaktadır. Mottainai hayatta kullanılan her şeyin birer kutsal emanet olduğuna ve onların israfının bir çeşit büyük günah olduğuna dair bir inanıştır. Bu ise beraberinde tüm işletme yönetiminde tasarruf anlayışını beraberinde getirmekte ve organizasyon yapısında da bir yalınlığı doğurmaktadır

Örtülü Kontrol MekanizmasıÖrtülü Kontrol Mekanizması•Japon firmaların bir çoğunda yöneticiler zamanlarının büyük bir bölümünü personelin çoğunun çalıştığı yerlerde geçirmektedirler. Bu yöneticilerin çalışanlarla birlikte olmasını ve onların kendilerine her hangi bir sorunları olduklarında kolayca danışmalarına imkan tanımaktadır. Japon yöneticinin astları, yardımcıları ve diğer çalışanlarla birlikte olması hem iletişimi kolaylaştırmakta hem de çalışanların işine gösterdikleri ilgiyi görmelerini kolaylaştırmaktadır

•Çalışanlar hep bir arada oldukları ve takım halinde çalıştıkları için doğal olarak amirlerin astlarını üstü örtülü bir şekilde kontrol ettikleri söylenebilir.

Üretim SistemleriJapon üretim sistemi aslında kendisini tam zamanında üretim olarak ifade edebileceğimiz, kanban ve andon sistemlerini de içine alan, kalite çemberleri ile sürekli gelişme mantığı ile beslenen ve araştırma geliştirme faaliyetleri ile devam eden bir yapıda mütalaa edilebilir. Tam Zamanında Üretim (Just in Time – JIT)Just-in-Time yöntemi, Japon şirketlerinin ürün ya da süreçte sürekli iyileştirme yapmayı sağlamak, kaliteyi yükseltmek, makine ve ekipmanların uygun kullanımını sağlamak, üretim denetimini bizzat çalışanlara yaptırmak, stok seviyelerini daima az tutarak tam zamanında üretim, üretimin her aşamasında israfı ortadan kaldırabilmek için iki hedef belirlemiştir. sıfır stok; hammadde, ara mamul, mal stokları bazında Sıfır hata; satın alınan ve imal edilen parça ve mamullerde yer ve zamandan kazanmak amacıyla uyguladıkları bir yöntemdir.

Sürekli Gelişme (Kaizen)Japonca’da Kai (kay) değişim, Zen (zen) ise iyi, daha iyi anlamına gelmektedir. Kaizen de bu yoldan hareketle daha iyiye ulaşma, gelişme ya da genel kullanım anlamıyla sürekli gelişme demektir. Bu sözcük Japonya’da sürekli gelişmeden çok sürekli gelişme isteği anlamına gelmektedir. Çünkü kaizen sadece işletmelerde kullanılması gereken bir sistem değil hayatın her anını kapsayan bir yaşam biçimi olarak algılanmaktadır.

İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİM UYGULAMALARIİNSAN KAYNAKLARI YÖNETİM UYGULAMALARI Ömür Boyu İstihdam

•Japon işletmelerinin en önemli özelliklerinden biri de ömür boyu istihdamdır. Bu insan kaynakları yönetimindeki orijinal bir uygulama olarak karşımıza çıkmaktadır. •Ömür boyu istihdam Japonya’da yasal bir zorunluluk olmamasına rağmen büyük firmalarda “norm” haline gelmiştir.

Kıdeme Göre Ücret

•Ömür boyu istihdamın bir sistem olarak Japon işletmelerinde uygulanıyor olması bu sistemi destekleyen hemen ikinci bir mekanizma olan kıdeme göre ücret uygulamasını harekete geçirir. Kıdeme göre ücret, batı yönetim uygulamasından tamamen farklılaş bir uygulama olup ücretin iş çeşidine, fonksiyona ve işten elde edilecek sonuca göre oluşmasına bağlı olmamaktadır. Burada ücret kıdem ve işgörenin eğitim düzeyine göre belirlenmektedir.

İşletme Eğitimi

•Japonya’da kullanılan Çin el yazısı Kanji,dünyadaki en zor yazı sistemidir. Dolayısıyla Japon eğitimi incelendiğinde Dünya’da en çok çalışan öğrencilerin Japon gençleri olduğu görülecektir. Kıt kaynaklara sahip olan Japonların elindeki en önemli ve tek kaynak olarak insanın olduğunu söyleyebiliriz. Tüm çocuklara ilk öğretilen şey, Japonya’nın yoksul bir ülke olduğu ve ülkenin yaşaması için onların çalışmasının gerekliliği olduğudur. Japon eğitim sistemi, dünyanın en iyileri arasında yer alır. Çocukların % 94’ü üniversite düzeyine kadar eğitimlerini sürdürürler. Bu oran dünyanın en yüksek oranıdır.

• Ömür boyu istihdam garantisi veren bir işletme işgörenini işletmeye bağladığından onu eğitmesi ve bunun için kaynak ayırması kendisi için bir sıkıntı oluşturmamaktadır

•İşe alıştırma eğitimi diye ifade edebileceğimiz oryantasyon eğitimi en yoğun Japonya’da verilmektedir . En yaygın eğitim iş başı eğitimidir

Endüstri İlişkileri

•Japonya’daki sendikal hareketin kökleri Feodal yapının getirdiği bir sonuç olmaktan çok kapitalizmin gelişmesiyle birlikte işçilerin organize olmaları ile başlamıştır. 1945 yılında merkezi sendikaların kurulmasına izin veren yasayla da 1950’den itibaren dört büyük merkezi sendika kurulmuştur. Ancak buna rağmen Japonya’da merkezi bir sendikalaşmadan ziyade işyeri sendikacılığı hakimdir.

Yavaş Değerleme ve Terfi

•Japon Yönetim sisteminin en önemli özelliklerinden biri de yavaş değerleme ve terfidir. Bir personel ne kadar zeki olursa olsun ne kadar bilgili ve yetenekli olursa olsun ortalama 8-10 yıl içinde resmi olarak değerlendirilecek ve terfi etme imkanı bulacaktır. Bu süre içerisinde kendisi gibi olan insanlardan yüksek maaş ve ikramiye alamayacaktır.

Personel Seçim Sistemi

•Japonya’da şirketlerin işe alma kriterleri adayların kişilik ve karakterlerinde yoğunlaşmaktadır. Şirket ortamına uyum sağlayabilecek ve onu bozmayacak adaylar seçilir. İyi bir üniversiteden mezun olmuş olmak adayın çalışkan olduğunun bir göstergesi olarak kabul edilmektedir

Geert Hofstede Analysis Japan (From: http://www.cyborlink.com/besite/hofstede.htm)

1-özgürlük 1-aitlik 1-aile güvenliği

2-bağımsızlık 2-grup harmonisi 2-aile harmonisi

3-kendine güven 3-kolektiflik 3-aile güdümü

4-eşitlik 4-yas/kıdemli 4-yas

5-bireyselcilik 5-grup konsensüsü 5-otorite

6-yarışma 6-ortak is yapma 6-uzlaşma

7-verimlilik 7-kalite 7-sadakat

8-zaman 8-sabır 8-sabır

9-direk 9-endirekt 9-endirekt

10-açıklık 10-beraber is yapma 10-misafirperverlik

ABD JAPON ARAP ÜLKELERİABD JAPON ARAP ÜLKELERİ

Ülkelere Göre Kültürel Değerlerin Öncelikleri

(Karlı, 2001: www.odevsitesi.com).

Japonya’da son durumJaponya’da son durumKüreselleşme ve teknolojinin hızla ilerlemesiyle gittikçe küçük bir Küreselleşme ve teknolojinin hızla ilerlemesiyle gittikçe küçük bir akvaryum haline gelen dünyamızda Japonya’da bu değişimden akvaryum haline gelen dünyamızda Japonya’da bu değişimden nasibini almaktadır.nasibini almaktadır.Japonlar millet olarak asırlar boyu dışarıdan karışıma uğramamış Japonlar millet olarak asırlar boyu dışarıdan karışıma uğramamış bir gen havuzuna sahiptirler. Diğer bir ifadeyle, değişik ırkların bir gen havuzuna sahiptirler. Diğer bir ifadeyle, değişik ırkların karışımı söz konusu değildir, bunun sosyal sonucu ise, aynı karışımı söz konusu değildir, bunun sosyal sonucu ise, aynı düşünce yapısını paylaşan, aynı şekilde davranan, bir toplumun düşünce yapısını paylaşan, aynı şekilde davranan, bir toplumun var olmasıdır. Bu, netice olarak birlik, beraberlik, takım çalışması var olmasıdır. Bu, netice olarak birlik, beraberlik, takım çalışması gibi kavramların gelişmesine sebep olurken aynı etnik, yani genetik gibi kavramların gelişmesine sebep olurken aynı etnik, yani genetik yapıya sahip olan insanların arasında siyasi ve toplumsal yapıya sahip olan insanların arasında siyasi ve toplumsal uzlaşmanın hep var olması sonucunu doğurmuştur. Bir Japon uzlaşmanın hep var olması sonucunu doğurmuştur. Bir Japon Profesör, bu konudaki görüşünü şöyle dile getirmişti; “Japonlar Profesör, bu konudaki görüşünü şöyle dile getirmişti; “Japonlar kişisel olarak ‘ben’ diyemezler, onun yerine ‘biz’ derler, hep bir kişisel olarak ‘ben’ diyemezler, onun yerine ‘biz’ derler, hep bir gruba ait olmak isterler. Bilim alanında büyük kişisel çalışma pek gruba ait olmak isterler. Bilim alanında büyük kişisel çalışma pek çıkmaz Japonlar arasından, onun yerine takım çalışmasının çıkmaz Japonlar arasından, onun yerine takım çalışmasının sonucu olan uygulamalı bilimler ve teknoloji açısından iyi sonucu olan uygulamalı bilimler ve teknoloji açısından iyi çalışmalar söz konusudur.”çalışmalar söz konusudur.”

2011 Mart Depreminde Japon’ların 2011 Mart Depreminde Japon’ların Sergiledikleri Davranışlar Sergiledikleri Davranışlar

1. Sükunet: Tek bir böbürlenme veya aşırı keder 1. Sükunet: Tek bir böbürlenme veya aşırı keder görüntülenmedi görüntülenmedi 2. Haysiyet: Su ve erzak için düzenli kuyruklar. Tek bir ters laf 2. Haysiyet: Su ve erzak için düzenli kuyruklar. Tek bir ters laf veya çiğ hareket görülmedi veya çiğ hareket görülmedi 3. Yetenek: Muhteşem mimarlar mesela. Binalar sallandı ama 3. Yetenek: Muhteşem mimarlar mesela. Binalar sallandı ama devrilmedi. devrilmedi. 4. Görgü: İnsanlar sadece o anki ihtiyaçlarını karşılayacak kadar 4. Görgü: İnsanlar sadece o anki ihtiyaçlarını karşılayacak kadar mal satın aldılar ki, mevcut herkese yetsin. mal satın aldılar ki, mevcut herkese yetsin. 5. Düzen: Tek bir yağma olayına rastlanmadı. Yollarda birbirini 5. Düzen: Tek bir yağma olayına rastlanmadı. Yollarda birbirini sollama, kornayla taciz yoktu. Sadece anlayış vardı. sollama, kornayla taciz yoktu. Sadece anlayış vardı. 6. Fedakarlık: 50 işçi nükleer reaktöre su pompalamak için orda 6. Fedakarlık: 50 işçi nükleer reaktöre su pompalamak için orda kaldı. Onların hakkı nasıl ödenir ki? kaldı. Onların hakkı nasıl ödenir ki? 7. Şefkat: Lokantalar fiyat düşürdü. Başıboş bir bankamatiğe 7. Şefkat: Lokantalar fiyat düşürdü. Başıboş bir bankamatiğe kimse dokunmadı. Güçlüler zayıflarla ilgilendi. kimse dokunmadı. Güçlüler zayıflarla ilgilendi. 8. Eğitim: Yaşlı veya çocuk, herkes tam olarak ne yapması 8. Eğitim: Yaşlı veya çocuk, herkes tam olarak ne yapması gerektiğini biliyordu…ve aynen de öyle yaptılar. gerektiğini biliyordu…ve aynen de öyle yaptılar. 9. Medya: Haber verirken muazzam bir itidal gösterdiler. Şapşal 9. Medya: Haber verirken muazzam bir itidal gösterdiler. Şapşal muhabirler yoktu. Yalnız soğukkanlı haberleşme vardı. muhabirler yoktu. Yalnız soğukkanlı haberleşme vardı. 10. Vicdan: Dükkanın birinde elektrikler kesilince, insanlar 10. Vicdan: Dükkanın birinde elektrikler kesilince, insanlar ellerindekini raflara geri koyup, sessizce dükkandan çıktılar. ellerindekini raflara geri koyup, sessizce dükkandan çıktılar. ( Çeviren: Mehmet Yazman)( Çeviren: Mehmet Yazman)