สบ

วทยากร

นางจตตเลขา ทองมณ

นางสบงกช ทรพยแตง

นางจารวรรณ แตงเทยง

สบ หรอเกลอของกรดไขมน เปนผลตภณฑทใช

ช าระลางหรอท าความสะอาดรางกาย ซงมลกษณะเปน

กอน สบ เกดจากปฏกรยาระหวาง ไขมนหรอน ามน (ไตร

เอซลกลเซอรอล ) กบสารละลายดาง เกดเปนเกลอของ

กรดไขมน (หรอสบ ) กบกลเซอรอล ดงปฏกรยา

รปปฏกรยา

เดมคนไทยมการผลตสบโดยใชไขมนหรอน ามน

CH

CH2 O

OCH2

O

C

C

C

R1

R2

R3

O

O

O CHCH2 OH

OHOHCH2

Fat or Oil ดาง Soap (Sodium salt of fatty acid)

Glycerol

O C R3

O

O C R2

O

C R1

OO-+Na

Na+ -

+ -Na

+ 3NaOH

+ +

ผสมกบน าขเถา ไวใชส าหรบอาบน า สระผมตลอดจนลาง

จาน ในครวเรอน ภายหลงมการผลตสบในระดบ

อตสาหกรรมมากขน สบเรมถกแตงเตมดวยสารตาง ๆ

ตามความตองการของผบรโภค นอกเหนอจากน ามนกบ

ดาง ไดแก น าหอม ส สารเพมฟอง เพอใหสบมคณสมบต

นาใช อกทงในอตสาหกรรมการผลตสบมการแยก กลเซ

อรอล หรอ กลเซอรน ออกไปเพอจ าหนายใหกบ

อตสาหกรรมเครอง ส าอางและอตสาหกรรมยา เพราะได

ราคาสงกวาการจ าหนายสบเพยงอยางเดยว ตางจากสบ

ทเราผลตเอง จะมกลเซอรอลหรอ กลเซอร น ปนอยใน

เนอสบอยแลว ท าใหไดสบทใหความชมชนกบผวหลง

อาบน าคอนขางสงกวาสบทวางขายตามทองตลาดทวไป

สวนประกอบส าคญในการผลตสบ น ามนหรอไขมน

ไขมนหรอน ามนทใชในการผลตสบนนม

องคประกอบตาง ๆ กนท าใหคณสมบตของสบทได

แตกตางกนไป ดงนนขนตอนแรกทส าคญของการผลตสบ

คอ การเลอกชนดของน ามน เพอใหไดสบทมสมบตตรง

ตามทเราตองการ ไขมนหรอน ามนทนยมน ามาผลตสบ

ไดแก

1. น ามนมะพราว มกรดไขมนอมตวเปน

องคประกอบถง 80 % ประกอบดวย กรดลอรก (Lauric

acid) กรดไมรสตก (Myristic acid) กรดปาลมมตก

(Palmitic acid) และกรด สเตยรก (Stearic acid) เมอ

ท าปฏกรยากบดางจะใหสบมเนอแขง แตกงาย เหมนหน

งาย เกบไวไดไมนาน และสบทไดจะท าใหผวแหง แตม

ฟองมาก

2. น ามนปาลม มกรดไขมนอมตวเปน

องคประกอบประมาณ 50-60% ประกอบดวย กรดปาลม

มตก (Palmitic acid) และกรดสเตยรก (Stearic acid)

เมอท าปฏกรยากบดางจะท าใหเนอสบคอนขางแขง สขาว

อมเหลอง ฟองนอยแตฟองอยทนนาน มคณสมบตคลาย

การใชไขมนวว สบทไดมคณสมบตช าระลางไดดแตท า

ใหผวแหง

3. น ามนมะกอก มกรดไขมนท ไม อมตวเปน

องคประกอบอยประมาณ 60-70 % ประกอบดวย กรดไล

โนเลอก (Linoleic acid) และกรดโอเลอก (Oleic acid)

ดวยองคประกอบเหลาน ท าใหสบทไดเกบไดนาน ไมเหมน

หนงาย แตสบทท าจากน ามนมะกอกคอนขางแขงตวไดชา

มสออกเหลอง แตจะใหฟองทนมนวลเปนครม ชวยเพม

ความชมชนใหก บผวหนง แต น ามนมะกอกมราคาแพง

ตองน าเขาจากตางประเทศ

4. น ามนร าขาว มกรดไขมน ไม อมตวเปน

องคประกอบอยประมาณ 60-70 % ประกอบดวย กรดไล

โนเลอก (Linoleic acid) และกรดโอเลอก (Oleic acid)

ดวยองคประกอบเหลานท าใหสบทไดเกบไวไดนาน ไม

เหมนหนงาย อกทงน ามนร าขาวยงเปนแหลงของวตามนอ

จงชวยเพมความชมชนใหผวหนง แตการใชน ามนร าขาว

จะท าใหเนอสบคอนขางรวน และอาจท าใหสบแขงตวชา

5. น ามนงา มกรดไขมน ไม อมตวเปน

องคประกอบอยประมาณ 60-70 % ประกอบดวย

กรดไลโนเลอก (Linoleic acid) และกรดโอเลอก (Oleic

acid) ดวยองคประกอบเหลานท าใหสบทไดไมเหมนหน

งาย ท าใหสบแขงตวไดชา เปนแหลงของวตามนอ จง

ชวยเพมความชมชนใหผวหนง แตน ามนงามกลน

เฉพาะตวและมราคาคอนขางแพง

6. น ามนถวเหลอง มกรดไขมน ไมอมตวเปน

องคประกอบอยประมาณ 60-70 % ประกอบดวย กรดไล

โนเลอก (Linoleic acid) และกรดโอเลอก (Oleic acid)

ดวยองคประกอบเหลานท าใหสบทไดไมเหมนหนงาย น า

มนถวเหลองยงเปนแหลงของวตามนอ จงชวยเพมความ

ชมชนใหผวหนง แตสบทท าจากน ามนถวเหลองมกท าให

สบมรพรน

7. น ามนเมลดทานตะวน มสวนของกรดไขมน

ไมอมตวเปนองคประกอบอยในปรมาณสงคอ ประมาณ

70-80 % ประกอบดวย กรดไลโนเลอก (Linoleic acid)

ซงสงถง 70 % และทเหลอเปนกรดโอเลอก (Oleic acid)

ดวยองคประกอบเหลาน ท าใหสบทไดไมเหมนหนงาย แต

อาจท าใหสบแขงตวไดชา น ามนเมลดทานตะวนเปน

แหลงของวตามนอ จงชวยเพมความชมชนใหผวหนง ให

ฟองนอยแตนมนวล

การเลอกใชน ามนในการผลตสบ จงมความส าคญ

อยางมาก โดยทวไปนยมใชน ามนมากกวา หนงชนด

เพอใหไดสบทมสมบตตรงตามทเราตองการ เชน เรา

ตองการไดสบทมฟองมาก อยไดนาน อาจเลอกใชน ามน

มะพราว น ามนถวเหลอง และน ามนปาลมในการท าสบ

ดาง หรอโซดาไฟ

ดางทใชท าปฏกรยาในสบ แบงเปน 2 ชนด คอ

1. โซเดยมไฮดรอกไซด หรอ โซดาไฟ ( Sodium

Hydroxide , NaOH ) ใชส าหรบท าสบกอน

2. โพแทสเซยมไฮดรอกไซด ( Potassium

Hydroxide ) ส าหรบท าสบเหลว

ดางทมขายในทองตลาด แบงเปน 3 ชนด คอ

1. แบบเกลดแบน ชนดนจะมความบรสทธต า ใช

ส าหรบลางหองน า

2. แบบเมดไขปลา หรอไขมก มความบรสทธ สงกวา

แบบเกลดแบน นยมน ามาสบ

3. เปนเมดครงวงกลม มความบรสทธคอนข างสง ม

ราคาแพง ใชส าหรบทดลองหองปฏบตการ

ดางเปนสารเคมทมฤทธในการกดกรอนสง ดงนน

การใชดางท าปฏกรยาจงจ าเปนตองมความระมดระ วงเปน

พเศษ ควรใสถงมอ ใสชดทรดกม และปดจมกดวยผาปด

จมก เนองจากขณะละลายดาง จะมความรอนเกดขน และ

จะเกดไอของดาง ซงอาจระคายเคองตอระบบทางเดน

หายใจ ในการละลายดางจงควรใชน าเยน เมอดางสมผส

กบผวหนงควรรบลางออกดวยน าสะอาด ใน การละลาย

ดางควรคอย ๆ ตกดางละลายเตรยมไว เพอใหดางคอย ๆ

ละลายในน า

สารอน ๆทใชเตมลงในสบ

1. น าหอมหรอน ามนหอมระเหย ควรใชประมาณ 1 -

2% ของน าหนกสบ

2. สมนไพรการผสมสมนไพรเขาไปในผลตภณฑสบ

สามารถใชไดทงในรปของผงสมนไพรและสารสกด

ทเขากบน าได โดยอาจใชการสกดดวยน า หรอสาร

พวกไกลคอล เพอใหเขากนไดดของผลตภณฑ

3. สารกนหน เชนวตามนอ วตามนซ ใชประมาณ

0.5 - 1.0 % ของน าหนกสบเพอปองกนปฏกรยา

ออกซเดชนของกรดไขมน ในไขมนหรอน ามนทใช

เตรยมสบ

ขอก าหนดในมาตรฐานผลตภณฑชมชนสบกอน

(มผช. 94/2546)

1. ปรมาณไขมนทงหมด ตองไมนอยกวารอยละ

76.5

2. ปรมาณคลอไรด ตองไมเกนรอยละ 0.8

3. ปรมาณไฮดรอกไซดอสระ ตองไมเกนรอยละ

0.05

ขอควรระวงในการผลตสบ

1. เพอความปลอดภยของผผลต ควรสวมถงมอ

ยาง รองเทา กางเกงขายาว เสอแขนยาว ใสผาปดปาก

ปดจมก และแวนตา ขณะทท าการผลตสบ

2. อปกรณทกชนดทใช หามใชวสด อะลมเนยม

ดบก สงกะส หรอโลหะอนๆ นอกจากทแนะน า เพราะโลหะ

เหลาน จะท าปฏกรยากบ โซดาไฟ เปนอนตรายแกผผลต

หรอผใช

3. เลอกใชเครองชงทเหมาะสม เชน ชงของ

ระหวาง 1-3 กก. ใหใชเครองชงทรบน าหนกไดสงสด 3

กก . กรณทชงวตถต ากวา 1 กก . ใหใชเครองชงทรบ

น าหนกไดสงสด 1 กก. การผลตสบกอน ใหชงสวนผสม

ทงหมดอยางระมดระวง และตรวจสอบความแมนย าของ

เครองชงอยางสม าเสมอ

4. การใชเทอรโมมเตอรอนเดยววดทงอณหภมของ

ดาง และไขมนนน ตองลางน าและเชดใหสะอาดทกครงท

จะเปลยนชนดการวด

5. สถานทผลตควรมอางน า หรอถงใสน าสะอาด

ประมาณ 10 ลตร เพอใชกรณฉกเฉน เชน น าดาง

กระเดนถกผวหนง

6. หามเดกเลก อายต ากวา 12 ป และสตวเลยง เขา

ใกลบรเวณทผลต รวมถงการใหความร และท าความ

เขาใจถงอนตรายของสารเคม แกสมาชกทรวมผลต และ

บตรหลาน

7. ซอโซเดยมไฮดรอกไซด เฉพาะทใช หรอเหลอ

เกบเลกนอยเทานน เนองจากหากเกบไวนานโซเดยมไฮดร

อกไซดจะดดความชน ท าใหกลายเปนของเหลว

8. ควรเกบโซเดยมไฮดรอกไซดไวใหหางไกลจาก

เดกและสตวเลยง ภาชนะทใสตองปดใหสนท โซเดยมไฮ

ดรอกไซดทเหลอเกบตองมฉลากและวธการ แกไข หรอ

วธการปฐมพยาบาลทภาชนะบรรจทกครง

อปกรณ

1 หมอสแตนเลส

2. พายพลาสตก

3. บกเกอร หรอแกวพลาสตก

4. แทงแกว

5. กระบอกตวง

6. พมพสบ (พลาสตก หรอซลโคน)

7. เครองชง

9. กระชอนส าหรบรอนสมนไพร

สบกอนผสมขมนชน

ขมนชน

ขมนชนเปนสมนไพรพนบานของไทย ขมนชน

เปนพชลมลกมเหงาอยใตดนเนอในของเหงาขะมสเหลอง

เขม จนสแสดจด มกลนหอมเฉพาะตว ใบรปเรยวยาวดอก

ออกเปนชอ มกานชอแทงจากเหงาโดยตรง ออกตรงกลาง

ระหวางใบคในสด ดอกสขาว มแถบสเหลองคาด มกลบ

ประดบสขาวหรอเขยว

เหงาของขมนชนมฤทธในการฆาเชอ แบคทเรย

เชอรา ลดการอกเสบบรเวณ แผล ฝพพอง แมลงสตวกด

ตอย โดยใชเหงายาวประมาณ 2 นว ฝนกบน าตมสกทา

บรเวณทเปนแผล วนละ 3 ครง หรอใชผงขมนโรยทา

บรเวณทมอาการ ผนคนจากแมลงสตวกดตอย

สวนผสมสบกอนผสมขมนชน

น ามนมะพราวผสม น ามนปาลม (1:1) 450 กรม

น ามนปาลม 200 กรม

น ามนเมลดทานตะวน 150 กรม

โซเดยมไฮดรอกไซด 120 กรม

ละลายในน า 120 มลลลตร

ขมนชนผง 5 กรม

น าหอมกลนตามชอบ 25

มลลลตร

วธท า

1. เตรยมพมพสบกอน ควรเปนพลาสตก หามใชพมพ

อลมเนยม

2. ชง โซเดยมไฮดรอกไซด (NaOH) ใหไดน าหนก

ตามสตร คอย ๆ ตกโซเดยมไฮดรอกไซด ละลายใน

น า ผสมใหเขากน (ขณะเตมดาง ตองเตมอยาง

ระมดระวง อยาใหเขาตา หรอโดนผวหนง )

อณหภมของสารละลายดางทไดจะอยระหวาง 90-

100 องศาเซลเซยส รอจนกระทงอณหภมของ

สารละลายดางลดลงเหลอ ประมาณ 40-50 องศา

เซลเซยส หรออณหภมหอง

3. ชงไขมนหรอน ามนชนดตาง ๆ ใหไดน าหนกตาม

ตองการ เทรวมกนในหมอผสม

4. เมอน ามนและสารละลายดาง มอณหภมใกลเคยงกน

เทสารละลายดางครงหนงลงในน ามน คนใหเขากน

จนสบเรมจบตวเปนครม

5. เทสารละลายดางทเหล อ คนใหเขากนอกครง เนอ

สบจะเนยนขน

6. รอนผงขมนชน คนใหเขากน แลวตามดวยน าหอม

หรอน ามนหอมระเหย คนใหเขากน

7. เทสบลงบนพมพทเตรยมไว ทงใหสบแขงตว

ประมาณ 12 ชม. จงแกะออกจากพมพ

8. ตดสบใหเปนกอน และตงทงไวประมาณ 1 สปดาห

จงน ามาใชได

สบนมแพะ (น ามนมะพราวบรสทธ)

นมแพะ ประกอบดวยไขมนทมโครงสราง

โมเลกลของกรดไขมนขนาดเลกกวานมวว คอ

ประกอบดวยกรดไขมนสายสน ๆ เชน กรดคาปรก (capric

acid, C10) กรดคาไพรลก (caprylic acid, C8) และกรดคา

โพรอก (caproic acid, C6) มสมบตตานเชอแบคทเรย ซง

ปจจบนมการใชกรดคาปรก และกรดคาไพรลก เตมลงใน

ผลตภณฑอาหารเพอยบยงการเจรญเตบโตของเชอ

Candida albicans และยสตสายพนธตาง ๆ กรดไขมน

เหลานมกถกเรยกวา “ไขมนทท าหนาทคลาย คารโบไฮเด

รท” เพราะชวยเ พมภมคมกน และใหพลงงาน ไขมน

เหลานสามารถกระจายตวไดด ถกดดซมน าไปใช

ประโยชน และถกยอยไดงาย นอกจากนนมแพะยงม

สมบตชวยปรบสภาพผวใหสมดล (buffering capacity

สง) จากสมบตดงกลาวของนมแพะ จงมการน านมแพะมา

ผสมในผลตภณฑเครองส าอางกนอยางแพรหลาย

สวนผสมสบนมแพะ (น ามนมะพราวบรสทธ)

น ามนมะพราวบรสทธ 560 กรม

น ามนเมลดทานตะวน 240 กรม

โซเดยมไฮดรอกไซด 130 กรม

ละลายในน า 130 มลลลตร

น านมแพะเขมขน 15 มลลลตร

น าหอมกลนตามชอบ 25 มลลลตร

วธท า

1. ชง โซเดยมไฮดรอกไซด (NaOH) ใหไดน าหนก

ตามสตร คอย ๆ ตกโซเดยมไฮดรอกไซด ละลายใน

น า ผสมใหเขากน (ขณะเตมดาง ตองเตมอยาง

ระมดระวง อยาใหเขาตา หรอโดนผวหนง )

อณหภมของสารละลายดางทไดจะอยระหวาง 80 –

90 องศาเซลเซยส รอจนกระทงอณหภม ของ

สารละลายดางลดลงเหลอ ประมาณ 40-50 องศา

เซลเซยส หรออณหภมหอง

2. ชงไขมนหรอน ามนชนดตาง ๆ ใหไดน าหนกตาม

ตองการ เทรวมกนในหมอผสม

4. เมอน ามนและสารละลายดาง มอณหภมใกลเคยงกน

เทสารละลายดางครงหนงลงในน ามน คนใหเขากน

จนสบเรมจบตวเปนครม

5. เทสารละลายดางทเหลอ คนใหเขากนอกครง เนอ

สบจะเนยนขน

6. เทน านมแพะเขมขนทเตรยมไว คนใหเขากน แลว

ตามดวยน ามนหอมระเหย คนใหเขากน

7. เทสบลงบนพมพทเตรยมไว ทงใหสบแขงตว

ประมาณ 12 ชม. จงแกะออกจากพมพ และตงทงไว

ประมาณ 1 สปดาห จงน ามาใชได

มาตราชงตวง

1 กโลกรม = 1,000 กรม

1 กรม = 1,000 มลลกรม

1 กโลกรม = 10 ขด

1 ขด = 100 กรม

1 ลตร = 1,000 มลลลตร

1 มลลลตร = 1 ซซ

รายชอรานคาทมสารเคมส าหรบผลตผลตภณฑสมนไพร

จ าหนาย

ชอรานคา ทอย

บรษทไทย

สงวนวฒน

เคมภณฑ จ ากด

21/6-8 ถนนพระรามท 6 แขวงรองเมอง

เขตปทมวน กรงเทพฯ 10330 โทร 02-

2167608-10 , แฟกซ 02-2155693

บรษท ฮงฮวด

จ ากด

41-45 ถ.จกรวรรด สมพนธวงศ

กรงเทพฯ 10100

โทร. 0-2225-0127, แฟกซ 0-2224-

0954, 226-2657

ศรส าอางค

160 ถ.เยาวราช แขวงจกรวรรด เขต

สมพนธวงศ กทม. 10100

(สแยกวดตก) โทร 02-2210355, 02-

2256132

หจก. นวแสงทอง

เทรดดง

109-111 ถนนเยาวราช ใกลสแยกวดตก

กทม 10100

โทร 02-2211628, 02-2216391, 02-

2239721-2

แฟกซ 02-2256475

รวมเคม ตรงขามอนสาวรยวรชน ถนนราช

ด าเนน โทร 02-2241822-4

รานสยามเทค อยทซอยเรวด นนทบร โทร 02-

9556057

หจก.แยมเทรดดง

297 ซ.มตรภาพ 15 ต.ในเมอง

อ.เมอง จ.นครราชสมา 30000 โทร

044222063 044299263

บรษทอาซาฮ

เคมภณฑ จ ากด

218-220 ถ.จกรวรรด เขตสมพนธวงศ

กทม. 10100

โทร 02-2219737,02-2239314

รานเจากรมเปอ อยทจกรวรรด

รานกมฮวด อยทจฬาซอย 22

ตางจงหวด

บรษท เวลด เคม

คอล ฟารอส

261/4 ถ.มหดล ต.ปาแดด อ.เมอง จ.

เชยงใหม

0 53 204 498, 0 53 204 466-7

สาขาเชยงราย 053 742 860-2

สาขาล าปาง 054 352 861

สาขาพษณโลก 055 303 641

บรษท ยไนเตด

เคมคอล แอนด

เทรดดง จ ากด

108/19 หม1 ถนนมหดล ต.หนองหอย อ.

เมอง เชยงใหม 50000

โทร.(053)800-659 แฟกซ(053)800-

659

ศกษาภณฑ

พาณชย

ราชด าเนน

เบอรกลาง 02-2817822,02-

2825111,02-6291910-16

แฟกซ 02-2803680,02-2812932,02-

2841163

การตลาดสวน

ภมภาค

02-538-3021, 02-538-3033, 02-514-

4033

ศกษาภณฑ

พาณชย

ครสภา

02-2811637,02-2814657

แฟกซ 02-2814657

รายชอผรบท าพมพซลโคน

คณสพรรณ แกวสข 083- 241- 5815

อาจารยบญธรรม 089-043-4412 02-412 8987