ภาพรวมระบบยาของประเทศไทย 2545

สุวิทย วิบุลผลประเสริฐ, วิชัย โชควิวฒัน, ศรีเพญ็ ตนัติเวสส (บรรณาธิการ). ระบบยาของประเทศไทย. นนทบรุ:ี สํานักงานพฒันานโยบายสขุภาพ

ระหวางประเทศ, 2545. หนา 5 – 32.

ภาพรวมระบบยาของประเทศไทย 5

บทท่ี 1 ภาพรวมระบบยาของประเทศไทย หนา

บทนํา ……………………………………………………………………………………………………………… 7

1. การคดัเลือกยา …………………………………………………………………………………………………. 7

2. การจดัหาและกระจายยา ………………………………………………………………………………………. 9

3. การเงินการคลังที่เกี่ยวกับยา …………………………………………………………………………………… 11

4. การใชยา ………………………………………………………………………………………………………... 13

5. ยาแผนโบราณและยาจากสมนุไพร ……………………………………………………………………………. 15

6. นโยบายแหงชาตดิานยา ……………………………………………………………………………………….. 17

7. กฎหมายเกี่ยวกับยา ……………………………………………………………………………………………. 19

8. ระบบขอมูลขาวสารดานยา …………………………………………………………………………………….. 21

9. อุตสาหกรรมผลิตยาแผนปจจบุัน ………………………………………………………………………………. 23

10. การพัฒนาและการจัดการทรพัยากรมนษุยในระบบยา ……………………………………………………… 25

11. การคาระหวางประเทศกับระบบยา …………………………………………………………………………… 27

12. วิกฤตเศรษฐกิจ พ.ศ.2540 กบัระบบยา ………………………………………………………………………. 29




บทที่ 1

ภาพรวมระบบยาของประเทศไทย

บทนํา กระแสโลกาภิวัตนมีอิทธิพลเปนอยางมากตอระบบสุขภาพของไทยรวมทั้งระบบยา ทั้งนี้ สวนหนึ่งเนื่องมาจากการ

ยอมรับเอาแนวความคิดและเทคโนโลยีทางการแพทยแบบตะวันตกเขามาเปนกระแสหลักในการบําบัดรักษาและปองกันโรคสําหรับประชาชนในประเทศมาเปนเวลานานหลายทศวรรษ จนเกิดภาวะพึ่งพิงเทคโนโลยีและสิ่งประดิษฐ เชน ยา หรืออุปกรณตางๆ ที่พัฒนาขึ้นจากแนวทางและองคความรูตามแบบแผนดังกลาว ในขณะที่การวิจัยและพัฒนาเพื่อสรางสรรคองคความรูเหลานั้นเกดิขึ้นในประเทศไทยนอยมาก การทีต่องนําเขาเทคโนโลยีและผลิตภัณฑทางการแพทยซึ่งสวนใหญมีราคาแพงจากตางประเทศไดกอใหเกิดผลกระทบที่เห็นไดชัดระหวางภาวะวิกฤตทางเศรษฐกิจในป 2540 และนํามาซึ่งการปรบัตัวของ

องคประกอบตางๆ ในระบบยาและระบบสุขภาพเพื่อรองรับผลกระทบตอสถานะทางการเงินการคลังที่เปลี่ยนแปลงไป ผลสืบเนื่องจากโลกาภิวัตนที่มีตอระบบยาอีกประการหนึ่ง ไดแก การปฏิบัตติามขอตกลงระหวางประเทศ ซึ่งบาง

กรณีอาจสงผลเสียอยางรุนแรงตอระบบสุขภาพโดยรวมหากไมมมีาตรการแกไขที่เหมาะสม เชน ขอตกลงขององคการการคาโลกวาดวยการคุมครองสิทธิในทรัพยสินทางปญญาที่เกี่ยวกับการคา (Agreement on Trade-Related Aspect on Intellectual

Property Rights – TRIPs) เปนตน นอกจากนี้ การไหลบาของขอมูลขาวสารในโลกยุคไรพรมแดน สวนหนึ่งไดเหนี่ยวนําใหเกิด

ปญหาการบริโภคยาและบรกิารทางการแพทยอยางไมสมเหตุผลขึ้น แตในทางตรงขาม ขอมูลขาวสารดานยาจากตางประเทศจํานวนไมนอยไดถูกนํามาใชเปนประโยชนในการกาํหนดมาตรการเพื่อคุมครองผูบริโภคในประเทศไทย

รายงานการศึกษาวิเคราะหระบบยาของประเทศไทยฉบับนี้ แบงเนื้อหาตามองคประกอบของระบบยาออกเปน 12

หัวขอ ซึ่งสะทอนสถานการณปจจุบัน แนวโนมในอนาคต และขอเสนอแนะในการพัฒนาแตละองคประกอบไวอยางละเอียด โดยสวนหนึ่งไดนําเสนอขอมูลทีช่ี้ใหเห็นความเปลี่ยนแปลงที่เกดิกับระบบยาในระยะ 10 ปที่ผานมา

1. การคัดเลือกยา (1)

กระบวนการคัดเลือกยาในระดับประเทศ ไดแก การขึ้นทะเบียนตํารับยา ซึ่งรวมทั้งการทบทวนทะเบียนตํารับยานั้น เปนกระบวนการที่มีหลกัการ รายละเอียดและวิธีปฏิบัติตามที่บัญญัติไวในพระราชบัญญัติยา พระราชบัญญัติวัตถทุี่ออกฤทธ์ิตอจิตและประสาท และพระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ รวมทั้งกฎหมายอื่นๆ ที่ออกตามความในพระราชบัญญัติดังกลาว เชน กฎกระทรวง ประกาศกระทรวง และคําสั่งกระทรวงสาธารณสุข เปนตน ทั้งนี้ การขึ้นทะเบียนตํารับยามีวัตถุประสงคที่จะคัดเลอืกยาที่มีประสิทธิผลในการรักษา ปลอดภัย และมีคุณภาพไดมาตรฐาน

หลักเกณฑและวิธีการขึ้นทะเบียนตํารับยาในประเทศไทยมีพัฒนาการมาเปนเวลายาวนาน แตในปจจุบันพบวายังมีจุดออนหลายประการ เชน การอนุญาตใหขึ้นทะเบียนตํารับยาแบบตลอดชีพ โดยไมมีขอกําหนดใหมีการตออายุทะเบียนพรอมกับการประเมินซ้ําในระยะเวลาที่ตายตัว ในขณะที่การขาดนโยบายที่ชดัเจนเกี่ยวกับการทบทวนทะเบียนตํารับยาทําใหไมมกีารกําหนดแผนงานที่ชัดเจนและไมมีการปฏิบตัิอยางสม่ําเสมอและจริงจัง เปนเหตุใหยังคงตองรับขึ้นทะเบียนตํารับยาที่มีตัวยาสําคัญหรือสูตรตํารับที่ไมเหมาะสม (ตัวอยางในตารางที่ 1.1) ขอกําหนดเรื่องการศกึษาชีวสมมูลย (bioequivalence study) มี

ผลบังคับใชเฉพาะยาสามัญเลียนแบบยาใหมที่ขึ้นทะเบียนตํารับยาภายหลังป พ.ศ.2532 การพิจารณาตดัสินใจโดย




คณะอนุกรรมการและคณะทํางานที่เกี่ยวของโดยไมมีหลักเกณฑที่แนชัด ซึ่งทําใหผลการพิจารณาจากการประชุมแตกตางกันไปขึ้นกับวิจารณญาณของผูเขาประชุมแตละครั้ง เปนตน จุดออนเหลานีช้ี้ใหเห็นวากระบวนการคัดเลือกยาระดับประเทศอาจจะไมสามารถบรรลุวัตถุประสงคตามที่กลาวขางตน

ตารางที่ 1.1 ตัวอยางสูตรตํารบัยาที่ไมเหมาะสมแตยังคงไดรับอนุญาตใหจําหนายในประเทศไทย

(1) Dipyrone + Potassium citrate (aqueous solution for children, syrup)

(2) Dipyrone + Paracetamol (compressed tablet)

(3) Phenylbutazone + Dipyrone (sterile solution, hard capsule, film coated tablet)

(4) Phenylbutazone + Indomethacin (hard capsule)

(5) Phenylbutazone + Dimenhydrinate (compressed tablet)

(6) Phenylbutazone + Aluminium hydroxide gel (compressed tablet, hard capsule)

(7) Cyproheptadine + Methadiene (hard capsule, syrup)

(8) Chloramphenicol + streptomycin (suspension)

ทีม่า : ดัดแปลงจากคณะทํางานศึกษาวิเคราะหการคัดเลือกยา (1)

เนื่องจากการขึ้นทะเบียนตํารับยาในประเทศไทยเปนแบบตลอดชพี ตํารับยาที่ไดรับการขึ้นทะเบียนจึงสะสมมีจํานวนเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ในแตละป อัตราการขึ้นทะเบียนตํารับยาทีม่ิใชยาใหมระหวางป พ.ศ.2526 – 2544 โดยเฉลี่ย1,350 ตํารับ

ตอป สวนยาใหมมีการขึ้นทะเบียนตํารับยาโดยเฉลี่ย 103 ตํารับตอป ปจจุบันอัตราการขึ้นทะเบียนตํารับยาทกุประเภทมี

แนวโนมสูงขึ้น ในขณะที่มีการเพิกถอนทะเบียนตํารับยาระหวางป พ.ศ.2526 – 2544 เพียง 50 คําสั่ง ณ วันที่ 10 มกราคม

พ.ศ.2545 มีทะเบียนตํารับยาแผนปจจุบันสําหรบัมนุษยอยูรวมทั้งสิ้น 25,616 ตํารับ

ภายหลังวิกฤตทางเศรษฐกิจในป พ.ศ.2540 บัญชียาหลักแหงชาติมีความสําคัญมากขึ้น เนื่องจากมีการนําบัญชียา

ดังกลาวไปใชเปนบัญชีอางอิงชุดสิทธิประโยชนของสวัสดิการรักษาพยาบาลขาราชการ ซึ่งเปนเหตุใหมีการแกไขปรับปรุงบญัชียาหลกัฯ ครั้งสําคัญในเวลาตอมา บัญชียาหลกัฯ ฉบับใหมซึ่งประกาศใชในป พ.ศ.2542 ไดถูกจดัทําขึ้นโดยมีปรชัญาและแนวคิด

ที่แตกตางไปจากเดิม รวมทั้งมีการกาํหนดหลกัเกณฑการคดัเลือกยาเขาสูบัญชีขึน้ใหม โดยใหมีความครอบคลุมรายการยาที่จําเปนในการรกัษาโรคและแกไขปญหาสาธารณสุขของประเทศอยางกวางขวาง โดยเฉพาะอยางยิ่งเหมาะที่จะนําไปใชเปนบัญชีรายการยาทีส่ามารถเบิกคายาจากสวัสดิการสขุภาพตางๆ และเนนใหนําหลักการทางดานเภสชัเศรษฐศาสตรมาใชในการคัดเลือกยา ในการจัดทําบัญชียาหลกัฯ พ.ศ.2542 นี้ เปนครั้งแรกที่มีการแตงตั้งคณะทํางานที่มีความเชี่ยวชาญดานตางๆ รวม 23 คณะ

เพื่อทําหนาที่พิจารณากลั่นกรองรายการยากอนนําเสนอคณะอนุกรรมการพัฒนาบัญชียาหลกัแหงชาติ อยางไรก็ตาม พบวาการพิจารณาของคณะทํางานคณะตางๆ มีความลักลัน่ในการปฏิบัติตามหลกัเกณฑ รวมทั้งมีการประเมินตนทุน – ผลไดของยาแตละ

รายการที่นํามาคดัเลือกนอยมาก ดวยหลกัการที่จะใหบัญชียาหลกัฯ ฉบับใหมมีความครอบคลุมรายการยาอยางกวางขวาง ทําใหรูปแบบของบัญชียาดังกลาวซึ่งมีลักษณะเปน minimal list มาตั้งแตเริ่มจัดทาํในป พ.ศ. 2524 มาเปน maximal list โดยมีรายการ

ยาเพิ่มขึ้นจาก 408 รายการในป พ.ศ.2524 เปน 933 รายการ ในป พ.ศ.2542




การคดัเลือกยาเขาสูบัญชียาโรงพยาบาลอยูในความรับผดิชอบของโรงพยาบาลแตละแหง กระบวนการดังกลาวจึงแตกตางกันไปในรายละเอียด แตก็มีหลกัเกณฑบางประการคลายคลึงกัน ไดแก การพิจารณาประสิทธิผลและความเสี่ยงตออันตรายจากการใชยา คาใชจายที่เกิดขึ้น ความสะดวกในการใชยา โดยพิจารณาเปรียบเทียบกับยาเดิมในกลุมเดียวกันที่ใชอยูในโรงพยาบาล ใบรับรองการปฏิบตัิตามหลกัเกณฑวิธีการที่ดีในการผลติยา (Good Manufacturing Practices – GMP) เปน

หลักฐานยืนยันคุณภาพมาตรฐานของยาอยางหนึ่งที่โรงพยาบาลในสังกัดตางๆ ใหความสําคัญ ไมพบวามีโรงพยาบาลใดนําหลักการทางเภสชัเศรษฐศาสตรมาใช นอกจากนี้ สําหรับโรงพยาบาลสังกดักระทรวงสาธารณสุขยังตองคัดเลอืกยาใหเปนไปตามแนวทางที่กาํหนดในแผนแมบทการพัฒนาสุขภาพทีด่ีดวยตนทุนต่ํา (Good Health at Low Cost) ซึ่งนํามาใชในการบริหาร

เวชภัณฑ เพื่อควบคุมคาใชจายตั้งแตเกดิภาวะวิกฤตเศรษฐกิจอีกดวย

ขอเสนอเพื่อการพัฒนา :

(1) มีกลไกและกําลงัคนที่มปีระสิทธิภาพในการทบทวนทะเบียนตํารับยาและติดตามความปลอดภัย

(2) มีกรอบในการตดิตามประเมินผลการใชบัญชียาหลักแหงชาต ิ

(3) มีกลไกและกําลงัคนที่มีประสิทธิภาพในการประเมินเทคโนโลยีเพื่อสนับสนุนขอมูลดานเศรษฐศาสตรในการคัดเลอืกยา

(4) ขอเสนอในการวิจัย :

• การวิจัยดําเนินการ (Operational research) เพื่อพัฒนาตัวแบบ (model) ของโครงสรางและกระบวนการ

ในการขึ้นทะเบียนตํารับยา การทบทวนทะเบียนตํารับยา และการคดัเลือกยาเขาบัญชียาของโรงพยาบาล (ภาครัฐ) รวมทั้งพัฒนาฐานขอมูลการขึ้นทะเบียนตํารับยาและการคัดเลือกยาทั้งประเทศ

• การวิจัยอยางตอเนื่องดานเศรษฐศาสตร โดยเฉพาะการศกึษาตนทุน -ประสิทธิผลของยา

2. การจัดหาและกระจายยา (2)

ขนาดของตลาดยาในประเทศไทยมีแนวโนมขยายตัวอยางตอเนื่อง ถึงแมจะมีการหยุดชะงักในป พ.ศ.2541 ซึ่งเปน

ระยะแรกของวิกฤตเศรษฐกิจ แตหลังจากนั้นก็กลบัขยายตัวเพิ่มขึ้นอีก นอกจากนี้ ในชวง 10 ปที่ผานมา สัดสวนมูลคายาที่นําเขา

จากตางประเทศมีแนวโนมเพิ่มสูงขึ้น กลาวคือ เพิ่มจากรอยละ 31 ในป พ.ศ.2533 เปนรอยละ 47 ในป 2543 ซึ่งชี้วายาทีผ่ลิตใน

ประเทศมีความสําคัญลดลงในเชิงมูลคา รวมทั้งเปนการบงชีถ้ึงภาวะการพึ่งพิงยาที่ผลติจากตางประเทศที่เพิ่มสูงขึ้น ผูผลติและผูนําเขายาในประเทศไทยมีทั้งหนวยงานในภาครัฐและผูประกอบการภาคเอกชน ในระยะ 3 ปหลัง

(พ.ศ.2542 – 2544) โรงงานผลิตยาของเอกชนมีจาํนวนลดลงจาก 178 แหงเปน 171 แหง ในจํานวนบริษัทผลิตยาสําเร็จรูปที่มี

ยอดการจาํหนายสูงสุด 10 อันดับแรก มีโรงงานยาของเอกชนไทยเพียงโรงงานเดียวที่ตดิอันดับดังกลาว

การแขงขันของผูผลติและผูนําเขายาในการจําหนายยาใหกับหนวยราชการเปนการแขงขันแบบไมสมบูรณ องคการเภสัชกรรมเปนรฐัวิสาหกิจทีผ่ลติยาและเปนตัวแทนจําหนายยารายใหญปอนใหกับโรงพยาบาลของรัฐ โดยอาศัยขอไดเปรียบในการแขงขันกับผูผลิตและผูแทนจาํหนายยารายอื่นจากเงื่อนไขเรื่องการจดัซือ้จัดหายาที่กาํหนดในระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรีวาดวยการพัสดุ สัดสวนมูลคายาทีอ่งคการเภสัชกรรมจําหนายใหแกภาครัฐสูงถึงรอยละ 85 ของยอดการจาํหนายทั้งหมดในป

พ.ศ.2533 แลวเพิ่มขึ้นเปนรอยละ 92 และ 94 ในป พ.ศ.2540 และ 2544 ตามลาํดับ จากการที่ยาสวนใหญที่องคการเภสัชกรรม

ผลิตเปนยาในบัญชียาหลกัแหงชาติ ประกอบกับการเอื้อประโยชนจากขอกําหนดในระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรทีี่กลาวขางตน




เปนเหตุใหองคการเภสัชกรรมไดรับประโยชนจากการผกูขาดการจําหนายยาใหแกสวนราชการ ตลอดจนเปนปจจัยหนึ่งที่ทําใหองคการเภสัชกรรมไดรับผลกระทบจากวิกฤตเศรษฐกิจในป พ.ศ.2540 นอยที่สุด เมื่อเปรียบเทียบกับผูผลิตรายอื่น โดยพบวา

ยอดการจาํหนายยาขององคการเภสัชกรรมไมลดลง ยาที่ผลติหรือนําเขามาในประเทศถูกกระจายสูผูบริโภคผานชองทางตางๆ ตามเงื่อนไขที่กําหนดในกฎหมายและ

มาตรการที่เกี่ยวของ เชน ยาควบคุมพิเศษหรือวัตถุที่ออกฤทธิ์ตอจติและประสาทตองจําหนายโดยเภสัชกรเมื่อมีใบสั่งยาจากแพทย หามการจาํหนายยาใหมทีข่ึ้นทะเบียนตํารับยาแบบมีเงื่อนไขนอกสถานพยาบาล เปนตน ในภาพรวม โรงพยาบาลและรานยาเปนชองทางกระจายยาที่สาํคญัที่สุด ถึงประมาณรอยละ 90 ของมูลคายาทั้งหมด (ภาพที่ 1.1) ยาที่กระจายผานโรงพยาบาลเปน

มูลคาสูงสุด ไดแก กลุมยาปฏิชีวนะและยารักษาโรคหัวใจและหลอดเลือด ในขณะที่ยาบรรเทาอาการ เชน ยาแกหวัดคัดจมูก ยาอม ยาลดไขบรรเทาปวด เปนยาที่มีการกระจายผานรานยาเปนมูลคาสูงสุด

ภาพที่ 1.1 ชองทางหลักและสัดสวนการกระจายยาของประเทศไทย ป 2543

ผูผลิต/ผูนาํเขา (Manufacturers/Importers)

ผูแทนจาํหนาย (Agent/Distributor)

จัดจําหนายโดยตรง (Own distribution)

ผูคาสง (Wholesalers) องคการเภสัชกรรม

(Government Pharmaceutical

Organization, GPO)

คลินิก (Private

clinics) (7%)

รานขายยา ขย.1 และ 2(Retail drug stores

A&B ) (32%)

อื่นๆ (others)

(3%)

โรงพยาบาลภาครัฐ สถานีอนามยั และศบส. (44%)

6%

6% 1% 4% 30% 1% 1% 55% 2%

3%

ที่มา : คณะทาํงานศึกษาวิเคราะหการจัดหาและการกระจายยา (2)

หมายเหตุ: อื่นๆ หมายถึง ชองทางกระจายยานอกระบบ เชน รถเร รานสะดวกซื้อ รานชาํ เปนตน (Non-medical outlets e.g., Mobile units, supermarkets, groceries, etc.)

ศบส. หมายถึง ศนูยบริการสาธารณสขุ

รพ.เอกชน(Private

hospitals) (14%)




การจาํหนายยาในรานขายของชํา ซูเปอรมารเกต รานสะดวกซื้อ การจาํหนายยาอนัตราย ยาควบคุมพิเศษ วัตถุที่ออกฤทธิ์ตอจิตและประสาทในรานขายยาแผนปจจุบนับรรจุเสร็จที่ไมใชยาอันตรายหรือยาควบคุมพิเศษ (ขย.2) รวมทั้งแหลงอ่ืนๆ ที่

ไมถูกตองตามกฎหมายเปนสิ่งที่พบไดทั่วไป การขายตรง (direct sale) และการขายยาผานอินเตอรเนตเปนชองทางการกระจาย

ที่สําคัญของยาบางกลุม ซึ่งปจจุบนัยังไมมีวิธีควบคุมที่มีประสทิธิผล และสวนใหญเกิดขึ้นควบคูไปกับการโฆษณาสงเสริมการขายโดยไมไดรบัอนุญาต การกระจายยาผานแหลงที่กลาวนี้เปนปจจัยหนึ่งที่ทําใหเกิดการใชยาอยางไมสมเหตุผล

ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรีวาดวยการพัสดุเปนกรอบที่โรงพยาบาลในภาครัฐตองปฏิบัติตามในการจดัซื้อจัดหายา ดวยเงินงบประมาณ นอกจากนี้ สําหรับโรงพยาบาลสังกัดกระทรวงสาธารณสุขยังตองดําเนินการตามระเบียบและประกาศกระทรวงสาธารณสุขที่เกี่ยวของ รวมทั้งเมื่อเกิดวิกฤตเศรษฐกจิในป พ.ศ.2540 กระทรวงฯ ยังไดดําเนินการปฏิรปูระบบบริหาร

เวชภัณฑตามแผนแมบทการพัฒนาสุขภาพที่ดดีวยตนทุนต่ํา ซึ่งมีขอกําหนดตางๆ เพิ่มเติมจากระเบียบที่เคยปฏิบัติอยูเดิม เชน การกําหนดจํานวนรายการยาสูงสุดสาํหรับโรงพยาบาลแตละระดับ สัดสวนจํานวนรายการยาในบัญชียาหลกัแหงชาติและยานอกบัญชียาหลกัฯ การจัดซื้อยารวมกันในระดับจังหวัด และการสํารองยา เปนตน

ความเปลี่ยนแปลงของรานยาในประเทศไทยในชวงทศวรรษที่ผานมา ไดแก การจัดการรานยาระบบลูกโซ (chain

store) และรานยาระบบแฟรนไชสหรือแบบเอกสิทธิ์ (franchise) ซึ่งเริ่มแพรหลาย และมีแนวโนมวาจะเพิ่มจํานวนขึ้น พรอม

กับการเขามามีสวนแบงการตลาดสูงขึ้นเมื่อเปรียบเทียบกับรานยาแบบดั้งเดิม สวนการจัดหายาสําหรับโรงพยาบาลก็เริ่มจะมีการนํารูปแบบใหมเขามาใช โดยเฉพาะอยางยิ่งในโรงพยาบาลเอกชนบางเครือขาย เชน การจดัหายาผานตัวกลางที่เรียกวา ผูขายหลกั (prime vender) หรือ supply chain ซึ่งเปนรูปแบบที่คาดวาจะแพรหลายตอไปในอนาคต

ขอเสนอเพื่อการพัฒนา : การพัฒนาระบบจัดหายาของสถานพยาบาลและรานยาควรดําเนินการใหสอดคลองและเกิด

ประโยชนกับการโครงการหลกัประกันสุขภาพถวนหนาในระยะตอไป โดยการนําวิธีการจัดการวิธีใหมๆ ในการจัดหายาเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพของระบบบริการ ทั้งนี้ ตองคํานึงถึงรูปแบบและหนาที่ของระบบบริการสุขภาพแตละระดับ และความรวมมือระหวางสถานพยาบาลทั้งภาครัฐและเอกชน นอกจากนี้ ควรเรงรัดการแกไขระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรีวาดวยการพัสดุเกี่ยวกับการจดัซือ้ยาโดยสวนราชการ รวมทั้งปรบัปรุงบทบาทขององคการเภสชักรรมควบคูกับการพัฒนาศกัยภาพของผูผลิตยาภาคเอกชน โดยมีจุดมุงหมายทั้งการแขงขันที่สมบูรณในตลาดยาและความมั่นคงทางดานยาของประเทศ

ขอเสนอในการวิจัย : ศกึษาประสิทธิผลและประสิทธิภาพของระบบการจดัหายาดวยวิธีการจัดการรูปแบบตางๆ ที่

เหมาะสมสําหรบัเครือขายบริการสุขภาพภายใตโครงการหลกัประกันสุขภาพถวนหนา

3. การเงินการคลังท่ีเกี่ยวกับยา (3)

ปจจุบัน มีการศกึษาวิจัยที่เกี่ยวของกับการเงินการคลังดานยาในประเทศไทยอยูไมมาก การนําเสนอภาพในบางประเด็นจึงตองอาศัยการอางอิงขอมูลการเงินการคลังดานสุขภาพเปนหลัก ตัวเลขดังกลาวเปนผลรวมของคาบริการ คาตรวจทางหองปฏิบัติการ คาหองพัก คาอาหาร และคายา ทั้งนี้ โดยอนุมานจากการที่ยาเปนองคประกอบที่สําคัญของการใหบริการในระบบสุขภาพ เชน ถือวาแหลงที่มาของรายจายดานยาเปนไปในทิศทางเดียวกับรายจายดานสุขภาพ ดวยวิธีดังกลาวพบวาในป 2543 แหลงที่มาของรายจายดานยาสวนใหญ (รอยละ 64) มาจากครัวเรือนและนายจาง รองลงมาไดแกงบประมาณของรัฐที่

จัดสรรใหแกกระทรวงสาธารณสุขและกระทรวงอื่นๆ (รอยละ 23) สัดสวนของเงินที่จายโดยตรงเพื่อการรกัษาพยาบาลสมาชกิ




ในครัวเรือนนี้มีแนวโนมลดลงอยางตอเนื่อง ในขณะที่รายจายจากภาครัฐมีสดัสวนสูงขึ้น ตั้งแตป พ.ศ.2533 เปนตนมา โดย

เพิ่มขึ้นจากรอยละ 21 ในป พ.ศ.2533 เปนรอยละ 33 ในป พ.ศ.2543 (ภาพที่ 1.2)

ภาพที่ 1.2 รายจายดานสุขภาพของประเทศไทยและสัดสวนของรายจายจากภาครัฐและครัวเรือน, พ.ศ.2531 – 2541

ในมูลคา พ.ศ.2531

แหลงขอมูล : สุวทิย วิบุลผลประเสริฐ (บรรณาธิการ) (4)

สําหรับการคํานวณคาใชจายดานยานั้นก็ประสบปญหาขาดขอมูลที่ชดัเจนเชนเดียวกัน ผลการคํานวณที่ไดจากวิธีการและการใชขอมลูพ้ืนฐานจากแหลงตางๆ ไมสามารถสอบทานความถกูตองซึ่งกันและกันได เนื่องจากใหผลแตกตางกันมากและสวนหนึ่งขาดการศึกษาในลักษณะอนุกรมเวลาทําใหขอมูลขาดหายไปในบางป อีกทั้งการแปลความขอมลูยังตองใชความระมัดระวังและใหความสําคัญกบัฐานราคาที่นาํมาใช เชน ราคาหนาโรงงาน ราคาขายสง ราคาขายปลกี เปนตน แตไมวาจะคํานวณดวยวิธีใด มูลคายาที่บรโิภคภายในประเทศมีแนวโนมสูงขึ้น โดยเฉพาะอยางย่ิงในชวงป พ.ศ.2539 – 2540 ซึ่งเศรษฐกิจ

ไทยมีการเจริญเติบโตสูงกวาปกติ แมมูลคาการบริโภคยาจะลดลงในป พ.ศ.2541 ซึ่งนาจะมีสาเหตุจากภาวะวิกฤตเศรษฐกิจ แต

ตัวเลขดังกลาวกก็ลับเพิ่มสูงขึ้นอยางมากในปตอมา อยางไรก็ตาม คาดการณวาตัง้แตป พ.ศ.2544 – 2549 คาใชจายดานสุขภาพ

โดยรวมจะเพิ่มขึ้นในอัตราที่ลดลง โดยเพิ่มประมาณรอยละ 2 – 3 และคาดวาคาใชจายดานยาจะเปลี่ยนแปลงในทิศทางเดียวกัน

นอกจากนี้ ยังพบวาสัดสวนรายจายสําหรับยาทีน่ําเขาจากตางประเทศมีแนวโนมเพิ่มสูงขึ้น คาใชจายดานยาของประเทศไทยคิดเปนสัดสวนประมาณรอยละ 31 ของรายจายดานสุขภาพทั้งหมด (เฉลี่ยตั้งแตป

พ.ศ.2526 – 2541) ซึ่งสูงมากเมือ่เปรียบเทียบกับประเทศที่พัฒนาแลว แตก็นับวาไมสูงเมื่อเปรียบเทยีบกับประเทศกําลังพัฒนา

ดวยกัน ในขณะที่ไทยมีอัตราการเขาถึงยาจําเปนสูงถึงรอยละ 95 (ป พ.ศ.2542) แตเมื่อเปรียบเทียบกับประเทศที่มีระดับการ

พัฒนาใกลเคียงกันพบวา ถึงแมไทยจะมีอัตราการเขาถึงยาจําเปนสูงมาก แตไทยกม็ีคาใชจายดานสขุภาพสูงกวาเชนกัน ตัวเลขเหลานี้ชี้วาประสิทธิภาพของการคลังดานยาของประเทศไทยมีปญหาและมีโอกาสที่จะพัฒนาไดอีกมาก

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

2531 2532 2533 2534 2535 2536 2537 2538 2539 2540 2541 2542 2543

รอยละ

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

พันลานบาท

ภาครัฐ ครัวเรือน รายจายรวม




จากการคาดการณแนวโนมของคาใชจายดานยาของประเทศไทยในอนาคต ปจจัยที่มีผลทําใหปริมาณการใชยาเพิ่มสูงขึ้นประกอบดวย สถานะเศรษฐกิจที่เริ่มฟนตวั ระบบประกันสุขภาพถวนหนา กลุมโรคที่ตองการการรกัษาตอเนื่องรวมทั้งโรคเอดส และกลุมประชากรสูงอายุ สําหรับปจจัยที่มีผลทําใหยามีราคาเพิ่มขึ้น ไดแก ยาใหมและยาที่มีสิทธิบัตร และการขึ้นราคายาตามสถานะเศรษฐกิจ ปจจัยที่อาจมผีลทาํใหปริมาณและมูลคาการใชยาไมเพิ่มขึ้นหรอืเพิ่มนอย ไดแก วิธีการจายเงินแบบเหมาจายภายใตระบบหลักประกันสุขภาพ อยางไรก็ตาม หากประเทศไทยมีการจัดระบบการเงินการคลังดานยาและดานสขุภาพที่ดีพอ จะสามารถควบคุมทั้งปริมาณการบรโิภคยาและราคายาใหอยูในระดับที่เหมาะสมได

ขอเสนอเพื่อการพัฒนา : รัฐควรจัดใหมีหลกัประกันสุขภาพที่ครอบคลุมการเจ็บปวยที่มีผลกระทบทางการเงินอยาง

รุนแรง (catastrophic illness) ทุกชนิด โดยการจัดระบบและกลไกการชดเชยแยกออกจากประกนัสุขภาพอื่นๆ สําหรับใชกับ

ประชาชนทุกกลุม โดยเฉพาะอยางยิ่ง ตองมีการประมาณการคาใชจาย กําหนดแหลงทุน เงื่อนไข ชุดสิทธิประโยขน และมีการวางแผนการดําเนินงานตลอดจนระบบตรวจสอบที่ชัดเจน เพื่อใหเกิดประสิทธิภาพและยั่งยืน

ขอเสนอในการวิจัย :

(1) การวิจัยเศรษฐศาสตรสาธารณสขุและเภสชัเศรษฐศาสตรทกุรูปแบบเพื่อสนับสนุนโครงการหลกัประกันสุขภาพที่ครอบคลุมการเจ็บปวยที่มีผลกระทบทางการเงินอยางรุนแรง (catastrophic illness)

(2) การศกึษาวิจัยแนวทางและรูปแบบการควบคุมการเงินการคลังดานยาที่มีประสิทธิภาพ

(3) การพัฒนา National Drug Account

4. การใชยา (5)

จากการทบทวนเอกสารทางวิชาการที่มีอยูพบวาปญหาความไมสมเหตุผลในการใชยายังเปนปญหาสําคัญตั้งแตระดับการใชยาดวยตนเองจนถึงการใชยาโดยแพทยเฉพาะทางในโรงพยาบาลขนาดใหญ การประเมินการใชยา (Drug Use

Evaluation – DUE) มีบทบาทมากขึ้นในการศึกษาการใชยาในโรงพยาบาลภายหลังการประกาศใชบัญชียาหลกัฯ พ.ศ.2542

ทั้งนี้ เนื่องจากเงื่อนไขการสั่งใชยาในบัญชี ง. (ยาที่อาจทาํใหเกิดอาการอันไมพึงประสงคที่รายแรง การใชใหเกิดประสิทธิผล

ตองการการสั่งใชโดยแพทยผูเชีย่วชาญเฉพาะโรค หรือยาตานจลุชีพที่สมควรควบคมุการใชอยางเขมงวดเพื่อปองกันการดื้อยา และสวนใหญเปนยาที่มีราคาแพง) กําหนดใหสถานพยาบาลที่ใชยากลุมนี้ตองมีระบบติดตามประเมินการใชยา เปนเหตุให

สัดสวนของโรงพยาบาลศูนยและโรงพยาบาลทั่วไปที่ดําเนินการประเมินการใชยาเพิ่มสูงขึ้นเปนรอยละ 80 ยาที่มกีารศกึษาและ

ติดตามประเมินการใชมากที่สดุ ไดแก ยาตานจลุชีพ โดยเฉพาะอยางย่ิงกลุม third generation cephalosporins

ผลจากการทาํ DUE รวมทั้งการศกึษาวิจัยรูปแบบอื่นๆ ชี้วา มีการสั่งใชยาอยางไมเหมาะสม ทั้งในแงขอบงใช ขนาด

วิธีใช และระยะเวลาการใชยา การจายยาที่มีอันตรกิริยาระหวางกัน (drug interaction) การไมใหคําแนะนําการใชยารวมทั้งการ

ปฏิบัติตนที่ถูกตองแกผูปวย มีความคลาดเคลือ่นเกิดขึ้นทั้งในขั้นตอนการสั่งใชยาและการจายยา ในสวนของผูปวยเองก็พบวาสวนหนึ่งไมใหความรวมมือในการรักษา เชน ไมใชยาตามที่แพทยสั่ง หรือใชยาดวยวิธีที่ไมถูกตอง ปญหาการใชยาในโรงพยาบาลในบางกรณีมีอัตราสูงมาก เชน ผลการประเมินการใชยา pentoxiphylline ในโรงพยาบาลศูนยและโรงพยาบาล

ทั่วไป ในป พ.ศ.2543 พบการสั่งใชยาโดยไมสอดคลองกับขอบงใชที่กําหนดตามเกณฑถึงรอยละ 62 หรือพบการสั่งใชยา

ceftazidime โดยไมปรับขนาดยาในผูปวยที่มีการทํางานของไตบกพรองรอยละ 32 เปนตน นอกจากนี้ การใชยาตานจลุชีพ

อยางไมสมเหตุผลในโรงพยาบาลยังปรากฏในรายงานการศกึษาวิจัยเปนจํานวนมาก (ตารางที่ 1.2)




ตารางที่ 1.2 การใชยาปฏิชีวนะโดยไมมีขอบงชี้ท่ีเหมาะสม รวบรวมจากรายงาน 11 ฉบับ

กลุมยา สถานที่ศึกษา ชวงเวลาที่ศึกษา จํานวนผูปวย ไมมีขอบงช้ีที่เหมาะสม

(รอยละ)

Ceftriaxone รพ.พระปกเกลา ต.ค.41 – ก.ย.42 9 77.8

Parenteral antibioticsก รพ.บานหมี่ ม.ิย.- พ.ย.40 203 39.4

Ciprofloxacin รพ.ลําปาง พ.ย.- ธ.ค.38 24 50.0

Parenteral antibioticsก รพ.ชัยนาท ม.ค. – ม.ิย. 36 219 44.7

Ceftazidime รพ.ยโสธร ก.ค. – ก.ย.42 48 60.4

Ceftazidime รพ.ลําปาง ก.ค. – ก.ย.39 49 40.0

Cephalosporinsข รพ.ตากสนิ ม.ีค.34 – ก.พ.35 144 13.2 – 15.3

Ceftazidime รพ.มหาราชนครราชสีมา พ.ค. – ส.ค.39 114 25.0

Ceftazidime รพ.พระพทุธชินราช ม.ีค – เม.ย.43 59 37.5

Ceftriaxone รพ.ลําปาง ต.ค. 37 17 41.0

Cephalosporinsค รพ.อุตรดิตถ ต.ค.38 – ก.ย.39 258 70.2

ทีม่า : คณะทํางานศึกษาวิเคราะหการคัดเลือกยา (5)

หมายเหต ุ: ก หมายถึง aminopenicillin, 2nd & 3rd generation cephalosporins, new beta-lactam, quinolones ข หมายถึง cefazolin,

cefamandol, cefotaxime, ceftazidime, ceftriaxone ค หมายถึง ceftriaxone, cefotaxime, ceftizoxime

สําหรับการใชยานอกสถานพยาบาลนั้นพบวามีลกัษณะปญหาที่คลายคลึงกับการใชยาในโรงพยาบาล แมจะมีความแตกตางกันอยูบางในแงของชนิดยาที่ใช และลกัษณะการใชยาของผูบริโภคซึ่งสวนใหญเปนการใชยารักษาตนเอง (self

medication) การขายยาในสถานที่ที่ไมไดรับอนุญาต การขายยาไมตรงตามประเภทใบอนุญาต การจายยาโดยผูที่ไมมีหนาที่

ปฏิบัติการ หรือการจาํหนายยาโดยไมเปนไปตามมาตรฐานการประกอบวิชาชีพ ไดกอใหเกิดปญหาการใชยาอยางไมสมเหตุผล ตลอดจนการใชยาในทางที่ผิด (misuse) ในบางกรณี ยาที่มีการศกึษาความไมเหมาะสมในการใชนอกสถานพยาบาลสวนใหญ

ไดแก ยาปฏิชีวนะ ยาแกปวดและยาตานการอกัเสบที่ไมใชสเตียรอยด รวมทั้งยาจําพวกคอรติโคสเตียรอยด งานวิจัยหลายฉบับชี้ใหเห็น การเลือกปฏิบตัิของสถานพยาบาลและผูสั่งใชยา ซึ่งทําใหเกิดความไมเปนธรรมในการ

ไดรับยาของผูปวยที่มีสวัสดิการรักษาพยาบาลหรือมีความสามารถในการจายคายาแตกตางกัน ตลอดจนมีการนําเสนอผลกระทบที่เกิดจากการใชยาอยางไมสมเหตุผล เชน การเกดิอันตรายและอาการอันไมพึงประสงคจากการใชยาที่รายแรงซึ่งสวนหนึ่งสามารถปองกันได รวมทั้งการคํานวณความสูญเสียเชิงเศรษฐศาสตรในกรณีตนทุนการรกัษาพยาบาลที่เพิ่มขึ้นจากการเกดิอันตรายจากการใชยา หรือคาใชจายดานยาที่สูญเปลา ซึ่งจากการคาดการณ ความสูญเสียเหลานี้ที่เกิดขึ้นในโรงพยาบาลทั่วประเทศนาจะคิดเปนมูลคามหาศาล

ถึงแมการใชยาจะเปนพฤติกรรมของบุคคลสองกลุม ไดแก ผูสั่งใช และ/หรือผูจายยา กบัผูใชยาหรือผูบริโภค แต

กระบวนการดังกลาวถูกกาํหนดจากองคประกอบอื่นๆ ของระบบยา รวมทั้งยังไดรับอิทธิพลจากปจจัยภายนอกระบบอีกดวย จะเห็นไดวา กระบวนการทางนโยบาย การบังคับใชกฎหมาย การคดัเลือกยา การจดัหาและกระจายยา ระบบขอมูลขาวสาร ระบบ




การเงินการคลัง คุณภาพและคุณธรรมของผูประกอบวิชาชีพและบุคลากรที่เกี่ยวของ หรือแมแตขอตกลงทางการคาระหวางประเทศตางก็มสีวนกําหนดชนดิ ปริมาณ ความสมเหตุผล ตลอดจนความเปนธรรมของการใชยาในประเทศทั้งสิ้น ดังนั้น ความพยายามของผูที่เกี่ยวของในการพัฒนาการใชยาซึ่งสวนใหญดําเนินการอยูในโรงพยาบาลโดยลําพัง ตามที่ปรากฏในรายงานการวิจัยหลายฉบับจึงนาจะประสบผลสาํเร็จอยางยั่งยืนไดยาก เนื่องจากเปนการดาํเนินการที่มีขอบเขตจํากดัและไมไดรับการสนับสนุนเชงินโยบายระดับประเทศ จึงไมสามารถแกไขสาเหตทุี่แทจริงของปญหาซึ่งมีความซับซอนได

ขอเสนอเพื่อการพัฒนา : จัดตั้งองคกรอิสระเพื่อพัฒนาการใชยาในประเทศไทย โดยใหมีหนาทีป่ระสานงานการ

ศกึษาวิจัย กําหนดวิสัยทัศน นโยบายและมาตรการ วางแผนปฏิบัติการที่มีตัวชี้วัดและเปาหมายทีช่ัดเจน รวมทั้งติดตามประเมินผลการพัฒนาการใชยาทั้งในและนอกสถานพยาบาล ทั้งนี้ ในโครงสรางขององคกรและการดาํเนินงานทุกขั้นตอนตองมีกลไกที่เปดโอกาสใหหนวยงานทั้งภาครัฐและเอกชน สภาวิชาชพี องคกรอื่นๆ และภาคประชาชนเขามามีสวนรวม

ขอเสนอในการวิจัย : ประเมินตนทุนและประสิทธิผลของมาตรการทางกฎหมายขอบังคับ การบริหารจดัการ และการ

ใหความรู / ขอมลูขาวสาร และการจดัการในระบบประกันสุขภาพถวนหนา เพื่อใหขอเสนอแนะที่เปนรูปธรรมในการพัฒนา

ระบบการใชยาในประเทศไทย

5. ยาแผนโบราณและยาจากสมุนไพร (6)

ยาแผนโบราณและยาจากสมุนไพรเปนหนึ่งในภูมิปญญาดั้งเดิมของไทยที่สืบทอดตอกันมา โดยสามารถสืบคนประวัติยอนหลังไปไดถึงสมัยสุโขทัย เมื่อมีการเปดรับวิทยาการจากตางประเทศตั้งแตรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวเปนตนมา ยาแบบตะวันตกก็เขามามีบทบาทในการบาํบดัรักษาโรคสําหรับประชาชนทั่วไป ในขณะเดียวกันตํารับยาของไทยก็เสื่อมความนิยมลงอยางมาก จนกระทัง่ไดมีความพยายามจะฟนฟูและนํากลับมาใชอีกในรัชกาลปจจุบนั

การพัฒนายาแผนโบราณและยาจากสมุนไพรไดถูกระบไุวในแผนพัฒนาเศรษฐกจิและสังคมแหงชาติ ตั้งแตฉบับที่ 6

(พ.ศ.2530 – 2534) นโยบายแหงชาตดิานยาฉบบัปจจุบันไดกาํหนดใหมีการสนับสนุนการศึกษาและวิจัยศักยภาพการใช

สมุนไพรอยางปลอดภัยและมีประสิทธิภาพ พรอมกับกาํหนดมาตรการที่สอดคลองกับนโยบายแตละขอ นอกจากนี้นโยบายของรัฐบาลทกุคณะตั้งแตป พ.ศ.2535 ก็ไดกลาวถึงยาแผนโบราณและยาจากสมุนไพรทั้งทางตรงและทางออม เชน การนําพืช

สมุนไพรไปใชในงานสาธารณสุขมูลฐาน การแปรรูปผลติผลทางการเกษตรในโครงการหนึ่งตําบลหนึ่งผลิตภัณฑ เปนตน

กฎหมายที่เกี่ยวของกับผลิตภัณฑสมุนไพรอาจแบงออกไดเปน กฎหมายดานการคุมครองผูบริโภค และกฎหมายทรัพยสินทางปญญา การพัฒนาของกฎหมายเหลานี้อยูในระดับที่แตกตางกันไป และอยูในความรับผดิชอบของหลายหนวยงาน ซึ่งทําใหมีความลักลั่นไมสอดคลองกัน และขาดความชัดเจนในทิศทางการพัฒนา การที่การยกราง รวมทั้งการแกไขปรับปรุงกฎหมายดังกลาวสวนใหญริเริ่มโดยหนวยราชการ และขาดการมีสวนรวมของฝายอื่นๆ ที่เกี่ยวของยังเปนสาเหตุหนึ่งที่ทําใหเกิดกระแสคัดคาน และนําไปสูปญหาการบังคับใชในบางประเด็น

ความพยายามทีจ่ะนําสมุนไพรไทยมาใชประโยชนนั้นประสบความสําเร็จไมมาก ทั้งนี้ มีสาเหตุจากปญหาในการวิจัยและพัฒนา เชน งานวิจัยไมครบวงจร ขาดหนวยงานที่ทําหนาที่รวบรวม วิเคราะห ประเมินผล และกําหนดทศิทางการวิจัย ขาดแคลนนักวิจัย และขาดการประสานงานระหวางแหลงทุนสนับสนุนการวิจัย สําหรับการพัฒนายกระดับการผลติยาสําเรจ็รูป รวมทั้งการสงเสริมสนับสนุนการใชยาแผนโบราณและยาจากสมนุไพรนั้นมีการดาํเนินการอยูหลายสวน เชน การจดัทําหลักเกณฑ GMP การจัดแบงประเภทยาจากสมุนไพรเปน 4 กลุมเพื่อความสะดวกและสมเหตผุลในการตรวจสอบควบคุม




สถานที่ผลิตและการขึ้นทะเบียนตํารับยา ก การปรับปรุงรายการยาสามัญประจําบานแผนโบราณ การจดัทาํบัญชียาจากสมุนไพร

เปนสวนหนึ่งของบัญชียาหลักแหงชาติ พ.ศ.2542 เปนตน

ถึงแมในปจจุบันประชาชนทั่วไปจะนิยมใชผลิตภณัฑยาแผนโบราณและยาจากสมนุไพรกันมากขึน้ แตยาดังกลาวก็ยังไมเปนที่ยอมรับอยางแพรหลาย โดยเฉพาะอยางยิ่งในการใหบริการสุขภาพโดยผูประกอบวิชาชีพแผนปจจุบัน ดังจะเห็นไดจากการที่มีสถานพยาบาลเพียงจํานวนนอย (เกือบทั้งหมดเปนสถานีอนามัยและโรงพยาบาลชุมชน) นํายาสมุนไพรไปใชในการ

บําบัดรกัษาโรคแกผูปวย (ตารางที่ 1.3) ทั้งนี้ อาจเปนเพราะแพทยไมมั่นใจในประสิทธิผลและความปลอดภัยของสมุนไพรที่

ผลิตเปนยาสาํเรจ็รูป สวนหนึ่งเนื่องมาจากขาดผลการศกึษาวิจัยรองรับและไมมีระบบการตดิตามเฝาระวังอาการอนัไมพึงประสงคจากการใชยาที่ดีพอ อีกสวนหนึ่งอาจเปนเพราะความไมเขาใจในปรัชญาและหลกัการพื้นฐานของการแพทยแผนโบราณ ซึ่งแตกตางจากการแพทยแผนปจจุบันเปนอยางมาก

ปญหาที่สําคัญอีกประการหนึ่งที่เปนอุปสรรคตอการสงเสริมการใชยาแผนโบราณและยาจากสมนุไพร ไดแก คุณภาพมาตรฐานของผลิตภัณฑที่จําหนายในทองตลาด ซึ่งจากการเก็บตัวอยางสงตรวจวิเคราะหพบวามีปญหาในอัตราที่สูงมาก ทั้งในแงการปนเปอนของจุลินทรีย ความไมคงตัว การปนปลอมดวยตัวยาแผนปจจุบันที่เปนยาอันตรายหรือยาควบคุมพิเศษ (เชน

คอรติโคสเตียรอยด ยาขยายหลอดลม) รวมทั้งการผสมสมุนไพรชนิดอ่ืนที่ไมใชของแทหรือไมมีสรรพคุณตามทีร่ะบุ ซึ่งทั้งหมด

นี้เกิดจากหลายสาเหต ุเชน ความไมรู ขาดจริยธรรม ขาดเทคโนโลยกีารเพาะปลกูหรือเทคโนโลยีการผลิตที่เหมาะสม ใชวัตถุดิบที่มีคุณภาพต่ํา เปนตน

ตารางที่ 1.3 จํานวนสถานพยาบาลจําแนกตามประเภทของบริการดานการแพทยแผนไทย, 2543

สัดสวนสถานพยาบาลทีใ่หบริการแตละประเภท (รอยละ) จํานวนสถานพยาบาลที่สํารวจ

ใชยาสมุนไพร นวด อบ ประคบ ผลิตยา หมายเหต ุ

รพช. 335 แหง 83.3 87.2 65.7 66.6 25.1 ผลิตทั้งยาเดี่ยวและยาตํารับ

สอ. 1,210 แหง 83.9 38.2 30.6 21.7 1.8 ผลิตลูกประคบ

ที่มา : ปรับปรุงคณะทาํงานศึกษาวิเคราะหยาแผนโบราณและยาจากสมุนไพร (6)

ขอเสนอเพื่อการพัฒนา : รัฐบาลควรถือวาการวิจัยและพัฒนาผลติภัณฑจากสมุนไพรในประเทศ รวมทั้งการใหความ

คุมครองและพัฒนาองคความรูเกีย่วกับการแพทยแผนไทย แพทยพ้ืนบาน รวมทั้งสูตรตาํรับและวิธีการปรุงยาที่เปนภูมิปญญาดั้งเดิมของไทยเปนวาระที่สําคัญยิ่งของชาติ ตองจัดใหมีการประสานงานระหวางหนวยงานที่เกี่ยวของทุกๆ สวน ตั้งแตการวิจัยและพัฒนา การปลูกพชืสมุนไพร การผลิตขั้นอุตสาหกรรม การตลาด การใช การนําการแพทยแผนไทยและผลติภณัฑยาจาก

ก (1) ยาจากสมุนไพรที่เปนแผนโบราณ (2) ยาจากสมนุไพรแผนโบราณทีม่ีการพัฒนารปูแบบยาไปจากเดิม (3) ยาจากสมนุไพร (แผน

ปจจุบนั) ซึ่งเปนยาที่ไดวิจัยและพัฒนาดวยกระบวนการทางวิทยาศาสตรจนไดสารสกัดที่เปนสารประกอบกึ่งบริสทุธิ์ (Semi-purified

compounds) และ (4) ยาแผนปจจบุันจากสมุนไพรที่เปนยาใหม ซึ่งไดจากการวิจัยและพัฒนาดวยกระบวนการทางวิทยาศาสตรจนไดตัว

ยาสําคัญที่เปนสารบริสุทธิ ์




สมุนไพรเขาสูระบบบริการสุขภาพ และการสงออกผลติภัณฑพรอมบริการ นอกจากนี้ ตองจัดใหมีการกํากับตดิตามการดําเนินการในเรื่องดังกลาวอยางจริงจังกวาที่ผานมา รูปธรรมที่สําคัญคือการจัดตัง้สํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัยและพัฒนายาแผนโบราณและสมุนไพรขึ้น ใหเปนองคกรอิสระ มีเงินกองทุนขนาดใหญและตอเนื่อง มุงเนนการวิจัยและพฒันาที่ครบวงจร

ขอเสนอในการวิจัย :

(1) ประเมินประสิทธิผลและผลกระทบจากมาตรการที่รัฐกําหนดขึ้นเพื่อสงเสริมการใชยาแผนโบราณและยาจากสมุนไพร เชน การอนุญาตใหใชเภสัชเคมภีัณฑแผนปจจุบันบางชนิดผสมในยาแผนโบราณ ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง ยาสามัญประจําบานแผนโบราณ การนํายาจากสมุนไพรบรรจุไวในบัญชียาหลักแหงชาติ พ.ศ.2542 รวมทั้งโครงการที่มวัีตถุประสงคอ่ืนแตเกี่ยวของกับยาและผลติภัณฑจากสมุนไพร เชน โครงการ 1

ตําบล 1 ผลติภัณฑ เปนตน

(2) การวิจัยและพฒันายาสมุนไพรบางตัวที่เกือบครบวงจรใหครบวงจรสามารถนําผลไปใชผลติเชิงอตุสาหกรรม

6. นโยบายแหงชาติดานยา (7)

การจดัทาํนโยบายดานยาในระดับประเทศเปนแนวคิดที่เกิดขึ้นในการประชุมสมชัชาองคการอนามัยโลกในป 2518

ที่ตองการใหแตละประเทศใชกระบวนการทางนโยบายในการแกปญหาภายในระบบยา โดยองคการฯ ใหการสนับสนุนดานวิชาการ ผูเชี่ยวชาญ และงบประมาณ ประเทศไทยประกาศใชนโยบายแหงชาตดิานยาฉบับแรกในป 2524 โดยมีปจจัยหลาย

ประการที่นําไปสูการจัดทํานโยบายดังกลาว ไดแก การบริหารจดัการทางดานยาที่ไมมีประสิทธิภาพ การกระจายยาไมทั่วถึงเปนเหตุใหประชาชนในเขตชนบทหางไกลยังขาดแคลนยาจาํเปน การใชยาอยางไมสมเหตุผล และความไมสามารถพึ่งพาตนเองของอุตสาหกรรมยาในประเทศ เนื่องจากตองนําเขาทั้งวัตถุดิบและยาสําเรจ็รูปคดิเปนมูลคามหาศาล

ในการนํานโยบายแหงชาติดานยา พ.ศ.2524 ไปสูการปฏิบัติ คณะรัฐมนตรีไดประกาศแตงตั้งคณะกรรมการคณะ

หนึ่งเรียกวา “คณะกรรมการแหงชาติทางดานยา” โดยมีรัฐมนตรวีาการกระทรวงสาธารณสุขเปนประธาน และสํานักงาน

คณะกรรมการอาหารและยาเปนฝายเลขานุการ ทําหนาที่กาํหนดนโยบาย ทิศทางและเปาหมายในการพัฒนาระบบยาใหสอดคลองกับการพฒันาเศรษฐกจิและสังคมของประเทศ รวมทั้งกํากับ ดูแล ควบคุม และใหคําปรึกษา ขอแนะนําแกหนวยงานตางๆ ในการดาํเนินงานที่เกี่ยวของกับระบบยาและการวิจัยและพัฒนายาสมุนไพร คณะกรรมการดังกลาวไดแตงตั้งคณะอนุกรรมการหลายคณะเพื่อดําเนินการในเรื่องที่เกี่ยวของกับนโยบายแหงชาติดานยาตามที่คณะกรรมการมอบหมาย

การดําเนินการตามนโยบายฯ ตั้งแตป 2524 – 2536 นับไดวามียุทธศาสตรที่ชดัเจน โดยมีการกาํหนดแผนงาน

โครงการภายใตแผนพัฒนาสาธารณสุข ตั้งแตฉบับที่ 5 (พ.ศ.2525 – 2529) ตอเนื่องมาจนถึงฉบับที่ 7 (พ.ศ.2535 – 2539) เห็น

ไดชดัวากิจกรรมที่ริเริ่มดําเนินการในชวงนี้เกิดจากการปฏิบตัิตามนโยบายดานยาของประเทศ เชน การจัดทาํบัญชียาหลักแหงชาติและบัญชียาสาํหรับงานสาธารณสุขมลูฐาน การจัดทาํราคากลางของยาตามบัญชียาหลักแหงชาติ การจดัทํามาตรฐานการบาํบดัรักษาโรคโดยการใชยา การพัฒนาหองปฏิบัติการดานการตรวจวิเคราะหคุณภาพยา การศกึษาวิจัยยาและยาสมุนไพรของกรมวิทยาศาสตรการแพทย เปนตน

การทบทวนเพื่อปรับปรุงนโยบายแหงชาตดิานยาไดเริ่มขึ้นในป 2526 แตการเปลีย่นแปลงทางการเมืองที่เกิดขึ้น

บอยครั้งทําใหกระบวนการดังกลาวหยุดชะงักไปเปนระยะๆ เนื่องจากคณะกรรมการแหงชาตดิานยาเปนคณะกรรมการที่แตงตั้งโดยมติคณะรัฐมนตรีจึงตองแตงตั้งใหมทุกครั้งที่มีการเปลี่ยนแปลงรัฐบาล นโยบายแหงชาติดานยาฉบับที่ 2 ซึ่งประกาศใชในป




พ.ศ.2536 มีสาระสําคัญบางประการทีถ่กูปรับเปลี่ยนไปจากนโยบายฯ ฉบับแรก รวมทั้งมีการกําหนดมาตรการในการ

ดําเนินการและหนวยงานรับผิดชอบแตละหัวขอนโยบายไวอยางละเอียด อยางไรก็ตาม ความแตกตางที่สําคัญนาจะไดแกการนํานโยบายไปสูการปฏิบัติ

ถึงแมโครงสรางองคกรที่ทําหนาที่กํากับดูแลการปฏิบัติตามนโยบายจะยังคงอยูในรูปคณะกรรมการ ซึ่งมีสาํนักงานคณะกรรมการอาหารและยาเปนฝายเลขานุการ ตลอดจนมีการกาํหนดแผนงาน โครงการไวภายใตแผนพัฒนาสาธารณสุข ฉบับที่ 8 (พ.ศ.2540 – 2544) แตพบวา โดยเฉลี่ยตั้งแตป 2537 – 2541 มีการประชุมคณะกรรมการดังกลาวเพียงปละครั้ง รวมทั้งเนื้อหา

สวนใหญของการประชุมเปนเรื่องการแกไขปญหาเรงดวน สวนเรื่องที่จะกอใหเกิดการพัฒนาเชิงนโยบายหรือเปนการกํากับดูแลหรือการกําหนดแนวทางดําเนินการตามนโยบายแหงชาติดานยาอยางจริงจังนั้นมีอยูนอยมาก ในสวนของคณะอนุกรรมการเกือบทุกคณะที่แตงตั้งโดยคณะกรรมการแหงชาตดิานยาก็ไมปรากฏวามีผลงานที่เปนรูปธรรม มีเพียงคณะอนุกรรมการพัฒนาบัญชียาหลกัแหงชาติที่ยังคงมีการดําเนินการอยูอยางตอเนื่อง จนกระทั่งจัดทําบัญชียาหลักแหงชาติ พ.ศ.2542 แลวเสร็จ และมี

การดําเนินกิจกรรมที่เกี่ยวของ เชน การประชาสัมพันธทําความเขาใจเกี่ยวกับบัญชียาหลกัฯ ที่จัดทาํขึ้น ตลอดจนเริ่มวางระบบติดตามประเมินการใชยา (Drug Use Evaluation – DUE) ของยาในบัญชี ง.ไว

ในความเปนจริง ภายหลังจากการประกาศใชนโยบายแหงชาตดิานยา พ.ศ.2536 ระบบยาของประเทศไทยมีการ

ปรับตัวหลายคร้ังเพื่อรองรับการเปลี่ยนแปลงของปจจัยทั้งภายในและภายนอกประเทศ ถึงแมวาโครงการและกิจกรรมจํานวนมากที่ริเริ่มดาํเนินการในชวงเวลานี้สอดคลองกับเนื้อหานโยบายและมาตรการที่กาํหนดไว แตก็ไมปรากฏวามกีารประสานแผนปฏิบัติการดานยาหรือการสือ่สารทางนโยบายระหวางฝายเลขานุการของคณะกรรมการแหงชาติดานยากับหนวยงานเหลานั้น ประกอบกับคณะกรรมการฯ ไมเคยพิจารณาหรือใหขอเสนอแนะเกี่ยวกับโครงการและกิจกรรมเหลานีด้ังที่ไดกลาวขางตน นอกจากนี้ หลายมาตรการยังปรากฏที่มาอยางชัดเจนวาเปนความริเริ่มขององคกรใดองคกรหนึ่ง เชน การปรับปรุงชุดสิทธิประโยชนของสวัสดิการรักษาพยาบาลขาราชการ การปฏิรปูระบบบริหารเวชภัณฑเมื่อเกิดภาวะวิกฤตทางเศรษฐกิจ การปรับปรุงพระราชบัญญัติยา เปนตน พัฒนาการที่เกิดขึ้นในสวนตางๆ ของระบบยาที่ผานมาจึงนาจะเปนไปตามนโยบายของหนวยงานที่เกี่ยวของหรือเปนการดาํเนินการดวยกลไกอื่นๆ เพื่อตอบสนองตอการเปลี่ยนแปลงของปจจัยและสถานการณแวดลอมมากกวาถกูกําหนดโดยนโยบายแหงชาติดานยา

ขอเสนอเพื่อการพัฒนา : โอนหนาที่ความรับผิดชอบของคณะกรรมการแหงชาตดิานยาไปใหคณะกรรมการหรือ

องคกรที่จัดตั้งขึ้นใหมภายใตการกํากับดูแลของคณะกรรมการสขุภาพแหงชาติ โดยมีสํานกังานคณะกรรมการสุขภาพแหงชาติเปนฝายเลขานุการ และสนับสนนุขอมูลวิชาการ รวมทั้งดําเนินการศกึษาวิจัยในเรื่องที่เกี่ยวของ (ภาพที่ 1.3)

ขอเสนอในการวิจัย : ศกึษากระบวนการทางนโยบาย ตัวแสดง ปจจัยและสถานการณแวดลอมในการปฏิบัติงานของ

คณะกรรมการแหงชาตดิานยาและคณะอนุกรรมการที่คณะกรรมการฯ แตงตั้งขึน้ ตลอดจนการดาํเนินมาตรการและ/หรือ

กิจกรรมสาํคัญที่กําหนดขึ้นตั้งแตประกาศใชนโยบายแหงชาติดานยา พ.ศ.2524 เปรียบเทียบระหวางมาตรการ/กิจกรรมที่ยกเลกิ

ไปแลวหรือไมมีการดําเนินการตอ (เชน มาตรฐานการบําบัดรกัษาโรคโดยการใชยา เกณฑจริยธรรมเพื่อสงเสริม จริยธรรมและ

ความรับผดิชอบในการสงเสริมการขายเภสัชภัณฑ) กับมาตรการ/กิจกรรมที่มกีารดําเนินการตอเนือ่งมาจนถึงปจจบุัน (เชน บญัชี

ยาหลกัแหงชาติ การกาํหนดระเบียบวาดวยการซื้อยาดวยเงินงบประมาณของสวนราชการ)

ภาพที่ 1.3 โครงสรางขององคกรท่ีรับผิดชอบนโยบายแหงชาติดานยาเปนสวนหนึ่งของคณะกรรมการสุขภาพแหงชาติ




ทีม่า : คณะทํางานศึกษาวิเคราะหนโยบายแหงชาติดานยาและกฎหมายเกี่ยวกับยา (7)

7. กฎหมายเก่ียวกับยา (8)

ปจจุบันประเทศไทยมีกฎหมายทีเ่กี่ยวของกับระบบยาอยูหลายฉบบั ซึ่งสวนใหญมีเจตนารมณในการคุมครองผูบริโภค สวนหนึ่งมีไวเพื่อใหเกิดประสิทธิภาพในการบริหารจดัการภายในหนวยงานภาครัฐ เชน ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรีวาดวยการพัสดุ และกฎหมายบางฉบับเกิดจากขอตกลงทางการคาระหวางประเทศ โดยมีวัตถุประสงคในการคุมครองสิทธิในสิ่งประดิษฐซึ่งรวมทั้งผลิตภัณฑยา ไดแก พระราชบัญญัติสิทธิบัตร

กฎหมายคุมครองผูบริโภคดานผลิตภัณฑซึ่งประกอบดวย พระราชบัญญัติยา, พระราชบัญญัติวัตถุที่ออกฤทธ์ิตอจิต

และประสาท และพระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ มีหลักการที่จะควบคุมการดําเนินกิจกรรมตางๆ ตั้งแตการผลิต/นําเขา/

สงออก การเขาสูตลาด การกระจาย การใหขอมลูขาวสาร และการโฆษณาสงเสริมการขาย ดวยการระบุอํานาจของหนวยงานควบคุม ไดแก สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยา และหนวยงานสวนภูมิภาคทีไ่ดรับมอบอํานาจ รวมทั้งกําหนดหนาที่ของผูประกอบธุรกิจและผูมีหนาที่ปฏิบัติการ ทั้งนี้ โดยมุงใหผูบริโภคไดใชยาที่มีประสิทธิผล ปลอดภยั และมีคุณภาพไดมาตรฐาน

กฎหมายคุมครองผูรับบริการสุขภาพ ไดแก พระราชบัญญัติวิชาชพี และพระราชบัญญัติการประกอบโรคศลิปะ มีหลักการในการกําหนดขอบเขตของการประกอบวิชาชีพและการประกอบโรคศลิปะสาขาตางๆ ใหมีความชัดเจน และสอดคลองกับความรูและทักษะจากการศึกษาอบรมของบุคลากร นอกจากนี ้ยังกําหนดคณุสมบัติและจริยธรรมของผูประกอบวิชาชีพ รวมทั้งจัดใหมีระบบตรวจสอบควบคุมการประกอบวิชาชีพใหเปนไปตามเกณฑจริยธรรมและมาตรฐานการประกอบวิชาชีพนั้นๆ โดยการควบคุมกันเอง (self-regulation) ผานการดําเนินการของแตละสภาวิชาชีพ สวนการประกอบโรคศลิปะนั้นอยูใน

ความควบคุมของสํานักมาตรฐานสถานพยาบาลและการประกอบโรคศิลปะ

คณะกรรมการสขุภาพแหงชาติ

คณะกรรมการ

แหงชาติดานยา สํานักงานคณะกรรมการ

สุขภาพแหงชาติ

ฝายเลขานุการคณะกรรมการแหงชาติดานยา

ฝายสนบัสนุนขอมูล

วิชาการ ศึกษาวิจยั

คณะอนุกรรมการคณะตางๆ

คณะกรรมการ

แหงชาติอ่ืนๆ




ปญหาเกี่ยวกับกฎหมายในระบบยาของไทยอาจแบงออกไดเปน 2 กลุม ไดแก ปญหาเกี่ยวกับตัวบทบัญญัติ และ

ปญหาเกี่ยวกับการบังคับใชกฎหมาย ในปจจุบัน สถานการณในระบบยาเปลี่ยนแปลงไปอยางรวดเร็วและมีความเกี่ยวพันกับระบบอื่นอยางซับซอนกวาที่เคยเปนมา การยกรางกฎหมายที่เกี่ยวกับยาแตละฉบับจึงจําเปนตองคํานึงถึงความสัมพันธและผลกระทบกับสถานะของยาในมิติอื่นๆ อยางรอบดาน ในขณะเดียวกันยังตองปรับปรุงแกไขบทบัญญัติเหลานั้นใหทันตอเหตุการณ ถึงแมวากฎหมายเกี่ยวกับยาของไทยหลายฉบับจะไดรับการพิจารณาทบทวนอยูเปนระยะๆ แตเนื่องจากสาเหตุหลายประการทาํใหกระบวนการลาชา กฎหมายบางฉบับที่ใชอยูในปจจุบันมีบทบัญญัติที่ลาหลัง สรางความไมเปนธรรม มีจุดออนที่เกิดการหลบเลี่ยงไดงาย และขาดความครอบคลุมในหลายประเดน็

ปญหาการไมสามารถบังคับใชกฎหมายใหมีผลในทางปฏิบัติเปนปญหาที่พบไดเชนเดียวกับการบังคับใชกฎหมายโดยทั่วไปในประเทศไทย เชน การประกอบวิชาชีพเวชกรรมโดยไมไดรบัอนุญาต ไมพบผูมีหนาที่ปฏิบัติการในรานยาตามเวลาที่แจงไว เภสัชกรไมใหคําแนะนําการใชยาแกผูปวย การโฆษณายาในลักษณะที่ขัดตอกฎหมาย การจําหนายยาอันตราย/ยา

ควบคุมพิเศษในรานขายของชาํหรือซูเปอรมารเกต ผลติภัณฑยาผิดมาตรฐานตั้งแตนําออกจากโรงงาน การผสมตัวยาบางชนิดที่เปนสารตองหามลงในอาหารสตัว แมการจัดซือ้จัดหายาของสถานพยาบาลภาครัฐบางแหงก็ยังพบวาขัดตอระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรีวาดวยการพัสดุ เปนตน ดวยสาเหตุหลายประการทําใหมีผูทีก่ระทําความผดิทีก่ลาวนี้สวนหนึ่งสามารถหลบเลี่ยงและไมถกูลงโทษตามทีก่ฎหมายกําหนด

ตารางที่ 1.4 การเปรียบเทียบปรับผูประกอบการตามพระราชบัญญัติยา, ปงบประมาณ 2543

ประเด็นของความผิด จํานวน (รอยละ)

1. โฆษณาขายยาโดยมิไดรับอนุญาต/แสดงสรรพคุณโออวด/มีของแถม/ไมปฏิบติัตามเงื่อนไขที่กําหนด 19 (24.1)

2. ประกอบกิจการขาย นําหรือสั่งยาเขามาในราชอาณาจกัรโดยใบอนุญาตขาดอายุ 16 (20.3)

3. ไมสงรายงานการผลิต นําเขายาภายในเวลาที่กําหนด 11 (13.9)

4. ฉลากไมถูกตอง ครบถวน 8 (10.1)

5. ไมควบคมุและจัดทําบัญชีการซื้อขายยาตามที่กําหนดในกฎกระทรวง 6 (7.6)

6. ไมอยูประจํา ณ สถานที่ขาย นําหรอืสั่งยาเขามาในราชอาณาจักรตลอดเวลาทําการ 5 (6.3)

7. ความผิดอื่นๆ 14 (17.8)

รวม 79 (100)

ทีม่า: สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยา (9)

หมายเหต:ุ เฉพาะคดีที่สิ้นสุดและลงโทษโดยการเปรียบเทียบปรับ

ในอนาคตจะมีการออกกฎหมายอีกหลายฉบับทีอ่าจทําใหเกดิความเปลี่ยนแปลงในระบบยา เชน พระราชบัญญัติสุขภาพแหงชาต ิ พระราชบัญญัติหลกัประกันสขุภาพแหงชาติ เปนตน ความกาวหนาทางวิทยาศาสตรเทคโนโลยีจะเปนสาเหตุใหเกิดความตองการการแกไขปรบัปรุงกฎหมายเกี่ยวกับการศกึษาวิจัยในมนุษยและสัตวทดลอง กลไกการชดเชยความเสียหายแกผูที่ไดรับอันตรายจากการใชยา ตลอดจนการควบคุมสิ่งประดิษฐใหมๆ เชน วิธีการปองกันบําบัดรักษาโรคและยาที่พัฒนาจากองคความรูในโครงการถอดรหสัพันธุกรรมมนุษย (Human Genome Project) นอกจากนี้ ขอตกลงระหวางประเทศบางประการ




ที่อยูระหวางการเจรจาในปจจุบันอาจมผีลทาํใหไทยตองปรับปรุงแกไขกฎหมายระดับตางๆ ในอนาคตอันใกล เชน ขอกําหนดภายใตหลักเกณฑการขึ้นทะเบียนตํารับยารวมกนัระหวางประเทศในกลุมอาเซียน เปนตน

ขอเสนอเพื่อการพัฒนา : จัดตั้งหนวยงานที่มีความเปนอิสระและคลองตัวเพื่อทําหนาที่ศกึษาวิเคราะหระบบกฎหมาย

เกี่ยวกับยาอยางละเอียดทั้งในแงตัวบทบัญญัติและการบังคับใช ศกึษาความสอดคลองกับกฎหมายอื่นๆ ในและนอกระบบสุขภาพ รวมทั้งผลกระทบของกฎหมายที่มอียูเดมิ และความเปนไปไดในการนําเอามาตรการทางออมหรือมาตรการอื่นๆ มาใชแทนมาตรการทางกฎหมาย เชน ปลูกจิตสาํนึกในสิทธิของผูบริโภคยาและบรกิารทางการแพทย สรางการมีสวนรวมขององคกรภาคประชาชน เปนตน ตลอดจนวิเคราะหสถานการณเพื่อคาดการณความตองการกฎหมายใหมๆ ที่จําเปนตองมีขึ้นในประเทศไทยในอนาคต

ขอเสนอในการวิจัย : ศกึษาผลกระทบของรางพระราชบัญญัติยาฉบับใหมตอระบบยาในประเด็นสําคัญ เชน การจัด

ประเภทยาใหม การยกเลิกประเภทรานขายยาบรรจุเสร็จฯ การใหทะเบียนตํารบัยาตองขึ้นทะเบียนใหมทุก 5 ป

8. ระบบขอมูลขาวสารดานยา (10)

ระบบยาเปนระบบที่มีขนาดใหญ มีขอมูลที่เกี่ยวของอยูเปนจํานวนมาก ซึ่งสามารถจาํแนกไดเปนหลายรูปแบบและหลายวัตถุประสงค นอกจากนี้ ผูผลิตขอมลูและผูรับขอมูลยังมีความหลากหลาย ทั้งในแงระดับความรู ทัศนคติ ความสามารถในการใชวิจารณญาณในการแสวงหา การเลือกรับ การวิเคราะห และการใชประโยชนจากขอมูลที่มีอยู อยางไรก็ตาม ในรายงานฉบับนี้ไดนําเสนอสถานการณปจจุบันของระบบขอมูลขาวสารดานยาในประเทศไทย โดยเนนขอมูลที่มกีารจดัเก็บอยางเปนระบบและใหบริการเผยแพรหรือสืบคนโดยใชเทคโนโลยีสารสนเทศ ซึ่งสวนใหญดําเนินการโดยหนวยงานในภาครัฐ โดยเฉพาะอยางยิ่งกรม กองในกระทรวงสาธารณสุข และสถาบนัการศกึษาตางๆ

สําหรับขอมลูทีใ่ชในการคดัเลือกยาในสถานพยาบาลโดยคณะกรรมการเภสชักรรมและการบําบดั สวนใหญเปนขอมูลที่เภสัชกรโรงพยาบาลสืบคนเอง รองลงมาเปนขอมูลที่ไดจากบริษัทยา ทั้งนี้ ฐานขอมูลที่เภสชักรตองการสืบคนมักเปนฐานขอมูลจากตางประเทศซึ่งมีความนาเชื่อถือสูง แตมีลิขสิทธ์ิจึงมีราคาแพง ถึงแมจะมีการใหบรกิารขอมูลทางอินเตอรเนตและในปจจุบันสามารถเขาถึงไดจากทุกจังหวัด แตกต็องใชวิจารณญาณในการประเมินกอนนํามาใช สวนขอมูลที่ใชในการจดัหายา เชน ขอมูลราคาอางอิงของยาและวัสดุการแพทย ผลการตรวจวิเคราะหยา เปนตน ผูบริหารสถานพยาบาลและเจาหนาที่ระดับปฏิบัติไดใชประโยชนจากขอมลูดังกลาวเพื่อประกอบการคดัเลอืกยาและการจดัหายาเพื่อใชในสถานพยาบาลมากขึ้น ในขณะเดียวกันก็ไดมีการพัฒนาฐานขอมูลเหลานี้ภายในกระทรวงสาธารณสุข โดยเปนมาตรการรองรับผลกระทบจากวิกฤตเศรษฐกิจ พ.ศ.2540 และเปนผลสืบเนื่องจากการทุจริตในการจัดซื้อยาในป 2541 (ภาพที่ 1.4)

สําหรับขอมูลที่เกี่ยวของกับการบริโภคยาของประเทศไทยในระดับมหภาคนั้น สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยาทําหนาที่รวบรวมจากรายงานประจําปที่รายงานโดยผูประกอบธุรกิจ ไดแก ขอมูลปริมาณและมูลคาการผลติและนําหรือสั่งยาเขามาในราชอาณาจักร อยางไรก็ตาม หนวยงานดังกลาวจัดเก็บขอมูลเหลานี้โดยไมมีระบบตรวจสอบความถกูตอง ซึ่งเชื่อกันวาขอมูลที่รายงานในแตละปโดยผูประกอบการสวนใหญจะต่ํากวาความเปนจริง สวนขอมูลชนิด ปริมาณ และมูลคาการใชยาในระดับจุลภาค เชน ยาที่ใชผานสถานพยาบาลประเภทตางๆ รานยา แหลงกระจายยาอื่นๆ หรือโครงการประกันสุขภาพ /

สวัสดิการรกัษาพยาบาล เปนขอมูลที่ไมมีการจดัเก็บใหถกูตองครบถวนอยางเปนระบบ ทําใหมักจะพบปญหาเมื่อจําเปนตองนําขอมูลไปใชประโยชนโดยเฉพาะในการกาํหนดนโยบาย มาตรการและการศึกษาวิจัย ภาพที่ 1.4 ตัวอยางขอมูลการจัดซือ้ยาของโรงพยาบาลสังกัดกระทรวงสาธารณสุขที่เผยแพรทางอินเตอรเนต




ทีม่า : คณะทํางานศึกษาวิเคราะหระบบขอมูลขาวสารดานยา (10)

ฐานขอมูลในระบบยาสวนใหญมีองคประกอบรวมกันอยูอยางหนึ่ง ไดแก ชื่อตัวยาที่เปนสารออกฤทธิ์ (active

ingredients) แตเนื่องจากฐานขอมูลเหลานี้อยูในความรับผิดชอบของหนวยงานตางๆ เชน สํานักงานคณะกรรมการอาหารและ

ยา สํานักงานปลดักระทรวงสาธารณสุข กระทรวงพาณิชย กระทรวงการคลัง เปนตน ซึ่งมีการใชรหัสตัวยาที่แตกตางกันไปดวย จึงพบวามีปญหาในการอางอิง แลกเปลี่ยน หรือใชขอมลูรวมกัน ในป พ.ศ.2543 กระทรวงสาธารณสุขไดแตงตั้งคณะทํางานขึ้น

คณะหนึ่งเพื่อจัดทํารหัสมาตรฐานของตัวยาที่มีการขึ้นทะเบียนในประเทศไทย โดยหลักการใหอางอิงชื่อ generic ตามระบบ

ATC (Anatomical Therapeutic Chemical Classification) ซึ่งขณะนี้อยูระหวางดําเนินการ อยางไรก็ตาม กรมศลุกากรซึ่งทํา

หนาที่จัดเก็บอากรจากการนาํเขาและสงออกสินคา ใชรหัสที่เรียกวา พิกัดอตัราศลุกากร ซึ่งมีโครงสรางของรหัสแตกตางจากรหัสมาตรฐานทีก่ระทรวงสาธารณสุขนํามาใช และในปจจุบันยังไมมีวิธีการที่จะแปลงรหัสของทัง้สองหนวยงานใหสามารถอางอิงซึ่งกันและกันได

ปจจุบันเทคโนโลยีสารสนเทศไดเขามามีบทบาทสําคัญในการเผยแพรขอมลูขาวสารและการประกอบธุรกิจดานยา โดยเฉพาะอยางยิ่งอินเตอรเนตถกูนํามาใชเปนสือ่โฆษณา สงเสริมการขาย หรือเปนชองทางการจําหนายยา จากการวิจัยพบวา สื่อดังกลาวเปนแหลงของขอมูลขาวสารที่ไมถกูตอง โฆษณายาทั้งหมดไมไดรับอนุญาตจากสาํนักงานคณะกรรมการอาหารและยา ดังนั้น สวนใหญจึงเปนขอความที่โออวด เกินความจริง มีการจําหนายยาโดยระบุสรรพคุณในการรกัษาโรคที่กฎหมายหามโฆษณา และรูปภาพแสดงความทุกขทรมาน รวมทั้งมีการใหของแถมหรือของสมนาคุณ

การประกันคุณภาพในระบบขอมูลขาวสารดานยาเทาที่ปรากฏเปนสวนหนึ่งของมาตรฐานวิชาชีพเภสัชกรรมโรงพยาบาลดานการใหบรกิารเภสัชสนเทศและการใหการศึกษาดานยา (Drug information service & drug education) ซึ่ง

สมาคมเภสัชกรรมโรงพยาบาล (ประเทศไทย) และกลุมงานเภสชักรรม กองโรงพยาบาลภูมิภาค รวมกันจัดทําขึ้นในป 2542

และสถาบันพัฒนาและรับรองคณุภาพโรงพยาบาลไดนําไปใชในการกําหนดแนวทางเยี่ยมสาํรวจโรงพยาบาล นอกจากนี้ ยังมีการกําหนดเกณฑมาตรฐานที่เกีย่วของ เขน เกณฑ พบส.10 ซึ่งกลาวถึงวารสาร หนังสือ ตําราท่ีควรมีไวในการใหบริการขอมลู

ขาวสารดานยา เปนตน




ขอเสนอเพื่อการพัฒนา : คณะกรรมการแหงชาตดิานยาและหนวยงานที่เกี่ยวของควรวางระบบขอมูลขาวสารดานยา

แหงชาติ โดยพิจารณาวัตถุประสงคและกลุมเปาหมายของขอมูลขาวสารแตละประเภท เพื่อนํามาใชในการกาํหนดรายละเอียดใหเหมาะสม เชน เนื้อหาของขอมูลขาวสาร ระยะเวลาและ/หรือความถี่ของการเผยแพรขอมูล โดยเฉพาะอยางยิ่งตองเลือกชนิดของ

สื่อที่กลุมเปาหมายสามารถเขาถึงไดโดยสะดวก สําหรับระบบขอมูลขาวสารที่ใชเทคโนโลยีขั้นสูง (High technology) เชน

ฐานขอมูลอิเลกทรอนิกส ควรจัดวางระบบที่มีมาตรฐานเปนระบบเดียวกันและเชือ่มโยงระหวางหนวยงานตางๆ ทั่วประเทศ และคํานึงถึงประโยชนใชสอย ตนทุน ตลอดจนการบํารุงรักษาในระยะยาว นอกจากนี้ หนวยงานในภาครัฐตองใหความสําคัญกับการสื่อสารสองทาง (Two-way communication) ระหวางหนวยงานกับประชาชน โดยจัดวางระบบใหประชาชนรองเรียน

แสดงความคิดเห็น หรือสอบถาม พรอมทั้งจัดใหมีกลไกตอบสนองตอขอมูลขาวสารที่ไดรับจากประชาชนอยางรวดเร็วและเปนธรรม

ขอเสนอในการวิจัย : ศกึษาคุณภาพและการใชประโยชนจากระบบขอมูลขาวสารดานยาทกุรูปแบบที่สวนราชการ

สถาบันการศึกษาและภาคเอกชนจัดทําขึ้น รวมทั้งประเมินทัศนคติ ความตองการขอมูลขาวสารสวนที่ขาดทั้งในปจจุบันและในอนาคตในกลุมเปาหมายตางๆ เชน ผูกําหนดนโยบาย ผูบริหาร หนวยงานควบคุมยา หนวยงานวิจัย สถานพยาบาล ผูประกอบวิขาชีพ และผูบริโภค เปนตน เพื่อเปนขอมูลประกอบการพัฒนาและวางระบบขอมูลขาวสารดานยาของประเทศตอไป

9. อุตสาหกรรมการผลิตยาแผนปจจุบนั (11)

ในป พ.ศ.2545 โรงงานผลติยาแผนปจจุบันภาคเอกชนในประเทศไทยมีจํานวนรวมทั้งสิ้น 171 ราย (ลดลงจากป

พ.ศ.2535 ซึ่งมีอยู 188 ราย) ในจํานวนนี้เปนโรงงานของคนไทย 154 ราย (รอยละ 90) ที่เหลือเปนกิจการรวมทุนกับตางชาติ

อุตสาหกรรมยาสวนใหญเปนการผลิตยาสาํเร็จรปู โดยการนําเขาเภสัชเคมีภัณฑทีเ่ปนวัตถุดิบเกือบทั้งหมดจากตางประเทศ รูปแบบยาทีผ่ลติใชเทคโนโลยีทีไ่มซับซอน เชน ยาเม็ด แคปซลู ยาน้ํา ขี้ผึ้ง และครมี เปนตน สวนโรงงานผลติวัตถดุิบมีจํานวน 10 ราย ผลิตวัตถดุิบทางยาไดเพียง 25 รายการ สวนใหญเปนการรวมลงทุนกับตางประเทศ นอกจากนี้ ยังมีการผลติยาโดย

หนวยงานในภาครัฐ ไดแก องคการเภสัชกรรม โรงงานเภสัชกรรมทหาร สภากาชาดไทย และโรงพยาบาลตางๆ ซึ่งไดรับสิทธิพิเศษบางประการ เชน การยกเวนไมตองขอใบอนุญาตผลติยา การยกเวนไมตองขอขึ้นทะเบียนตํารับยาตามเงื่อนไขที่ระบุในพระราชบัญญัติยา และการผกูขาดการจําหนายยาใหกับสวนราชการ (เฉพาะองคการเภสัชกรรม) ตามระเบียบสํานัก

นายกรัฐมนตรีวาดวยการพัสดุ สิทธิพิเศษดังกลาวโดยเฉพาะอยางยิ่งการแขงขันที่ไมเปนธรรมระหวางผูผลติยาภาคเอกชนกับองคการเภสัชกรรมถกูระบุวาเปนอุปสรรคในการพัฒนาอุตสาหกรรมยาในประเทศ

แนวโนมการลดลงของสัดสวนมูลคายาทีผ่ลิตในประเทศและการที่ยานําเขามีมลูคาเปนสัดสวนที่เพิ่มขึ้นในชวงเวลา 10 ปที่ผานมานั้น ชี้ใหเห็นศักยภาพในการแขงขันของอุตสาหกรรมยาของไทยที่ลดลง และการพึ่งพิงยาจากตางประเทศมากขึ้น

(ภาพที่ 1.5) การลดลงของจํานวนโรงงานผลติยาภาคเอกชนสวนหนึ่งเกิดจากการเลิกกิจการของโรงงานของคนไทยและใช

วิธีการวาจางใหโรงงานที่มีศักยภาพและไดมาตรฐานตามหลกัเกณฑ GMP ผลติแทน อีกสวนหนึ่งเปนการยายฐานการผลติของ

บริษัทยาขามชาติไปยังประเทศอินโดนีเซียเพื่อรองรับผลจากการเปดการคาเสรีระหวางกันตามขอตกลงของประเทศในเขตการคาเสรีอาเซียน (ASEAN Free Trade Area – AFTA) ไดแก การปรับลดอัตราอากรขาเขาสาํหรับสินคายาเหลอืเพียงรอยละ 0

– 5 ในวันที่ 1 มกราคม 2546 ในขณะที่บางบริษัทยายโรงงานไปตั้งในประเทศอินเดียเพื่อใหไดสิทธิประโยชนและเปนกลยุทธ

ทางการตลาดที่เหมาะสม และคาดวาโรงงานผลิตยาเหลานี้จะอาศยัความไดเปรียบบางประการมาเปนคูแขงที่สําคัญของ




อุตสาหกรรมยาในประเทศไทยในอนาคต หากรฐับาลไมใหความสนับสนุนและแกไขปญหาอยางจริงจัง ขณะเดียวกันก็มีการดําเนินการลดอปุสรรคทางเทคนิคในการคายาใน AFTA โดยความพยายามที่จะ harmonize ระบบการควบคุมยาซึ่งตองการให

แลวเสร็จภายในป พ.ศ.2545 ในสวนของไทยก็ไดประกาศใชหลักเกณฑวิธีการที่ดีในการผลิตยา (GMP) ฉบับใหมในป

พ.ศ.2545 โดยสอดคลองกับหลกัเกณฑขององคการอนามัยโลก รวมทั้งกําหนดให GMP เปนกฎหมาย ซึ่งจะทําใหยาชื่อสามัญมี

คุณภาพดีขึ้น สรางความเชื่อมั่นใหแกผูบริโภค ถงึแมจะมีราคาเพิ่มขนบางก็ตาม

ภาพที่ 1.5 สัดสวนมูลคายาผลิตในประเทศและยานาํเขา, พ.ศ. 2530 – 2543 (รอยละ)

แหลงขอมูล กองควบคุมยา สาํนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (12)

หมายเหต ุ 1. เฉพาะยาที่ผลิตหรือนําเขาโดยผูประกอบการภาคเอกชน ตามที่รายงานตอสํานักงานคณะกรรมการอาหารและยา ไมรวม

ยาเสพติดใหโทษและวัตถุที่ออกฤทธิ์ตอจิตและประสาท

2. ราคาหนาโรงงาน หรือราคา CIF (กรณียานําเขา)

หนวยงานภาครัฐและเอกชนผูดาํเนินกิจการในภาคอุตสาหกรรมไดพยายามที่จะพัฒนายกระดับการผลิตยาของโรงงานภายในประเทศมาเปนเวลานาน ดังจะเห็นไดจากการใหความสําคัญตอประเด็นการพึ่งพาตนเองทางดานยาและการวิจัยและพัฒนามาตั้งแตประกาศใชนโยบายแหงชาตดิานยาฉบับแรกในป พ.ศ.2524 ตอจากนั้นไดมกีารนําหลกัเกณฑ GMP มา

เผยแพรและชกัชวนใหโรงงานผลิตยาถือปฏิบตัโิดยความสมัครใจในป พ.ศ.2527 รวมทั้งมีการกาํหนดมาตรการตางๆ เพื่อ

สนับสนุน เชน การนําเอามาตรฐาน GMP ของโรงงานเปนเกณฑในการจดัซื้อยาของสถานพยาบาลสังกัดกระทรวงสาธารณสุข

รวมทั้งมีการจัดฝกอบรม/ใหคําปรึกษาทางดานเทคโนโลยกีารผลิตและการตรวจวิเคราะหยาโดยหนวยงานที่เกี่ยวของอยาง

ตอเนื่อง นอกจากนี้ กรมสงเสริมการสงออก กระทรวงพาณิชย และสํานักงานคณะกรรมการอาหารและยายังมีนโยบายและมาตรการสนับสนุนการสงผลติภณัฑยาออกไปจําหนายในตลาดตางประเทศ ซึ่งประสบความสําเรจ็อยางเปนรูปธรรมในระดับหนึ่ง

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

2530 2531 2532 2533 2534 2535 2536 2537 2538 2539 2540 2541 2542 2543

manufacture

import




ปญหาที่สําคัญประการหนึ่งที่ทําใหอุตสาหกรรมการผลิตยาแผนปจจุบันมีการพฒันาอยางลาชานั้น ไดแก การวิจัยและพัฒนาที่มีอยูนอยมาก โดยเฉพาะอยางย่ิงการพัฒนายาใหมซึ่งถูกประเมินวาประเทศไทยไมมีศกัยภาพเพียงพอทั้งในดานเงินลงทุน เทคโนโลยี และบุคลากร การวิจัยและพัฒนาที่ดําเนินการอยูเปนการพัฒนาสูตรตํารับยาสําเร็จรูปใหมีคุณสมบัติทั้งภายในและภายนอกรางกายดีขึ้น เชน ในดานความคงตวั การละลายของตัวยา การศกึษาเปรียบเทียบชีวอนุเคราะหกับยาตนแบบ (bioequivalence study) เปนตน จากการสาํรวจของสมาคมไทยอุตสาหกรรมผลิตยาแผนปจจุบนั พบวาระหวางป พ.ศ.2538 –

2544 โรงงานผลิตยาสวนใหญมีงบประมาณดานการวิจัยและพฒันานอยกวารอยละ 1 ของงบประมาณทั้งหมด

นอกเหนือจากอตุสาหกรรมยาในประเทศจะไดรับผลกระทบจากขอตกลงของ AFTA ดังที่กลาวแลว การยอมรับและ

ปฏิบัติตามขอตกลงวาดวยสิทธิในทรัพยสินทางปญญาที่เกี่ยวกับการคาดวยการแกไขพระราชบัญญัติสิทธิบัตรเพื่อใหความคุมครองยาตนแบบทั้งในแงผลิตภัณฑและกระบวนการผลิตเปนเวลานานถึง 20 ป จะเปนอุปสรรคที่สําคัญในการผลิตยาชื่อ

สามัญโดยโรงงานผลติยาของไทย ซึ่งจะกอใหเกิดผลเสียในแงราคายาและการเขาถึงยาจําเปนของประชาชน รวมทั้งจะเปนอีกสาเหตุหนึ่งที่ทําใหประเทศไทยตองพึ่งพิงยาที่ผลิตจากตางประเทศมากขึ้นในอนาคต

ขอเสนอเพื่อการพัฒนา : หนวยงานที่เกี่ยวของทั้งในภาครัฐและเอกชนตองรวมกันการกําหนดมาตรการสงเสริมการ

ผลิตยาสามัญที่มคีุณภาพดีเพื่อทดแทนการนําเขายาตนแบบโดยเร็ว โดยเนนการประสานความรวมมือจากทกุฝายเพือ่ใหเกิดการใชทรัพยากรของประเทศอยางคุมคา ลดความซ้าํซอนของชนิดยาสามัญที่ผลติและการแขงขันที่ไมจําเปน และใหไดผลิตภัณฑที่สามารถทาํกําไรใหผูผลิตไดตามสมควร ทั้งนี้ หนวยงานในภาครัฐตองใหการสนับสนุนอยางเต็มที่ โดยถือวาการลงทุนในเรื่องการวิจัยและพัฒนายาเปนผลประโยชนสาธารณะ (public interests) โดยภาครัฐเปนผูลงทุนในดานการวิจัยและพัฒนา เมื่อผาน

กระบวนการนี้แลวก็ใหบริษัทผูผลิตจาํหนายในราคาตนทุนบวกกาํไร โดยที่ไมรวมตนทุนการวิจัยและพัฒนา ในการดําเนินการดังกลาว ควรจัดใหมีสํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัยและพัฒนายาขึ้น โดยเปนองคกรอิสระ และใหมีรายไดสวนหนึ่ง (เชน

รอยละ 5) ของมูลคาการขายยาทีไ่ดสิทธิผูกขาด

ขอเสนอในการวิจัย : ศกึษาความเปนไปได (Feasibility) ในการจัดตั้งหนวยงานทดสอบศกึษาคณุภาพการรักษาของ

ยาสามัญในมนุษย (Clinical Studies) ไดแก ตนทุนดําเนินการ กาํลังคนหรือจํานวนนักวิจัยทางการแพทยในประเทศที่เหมาะสม

ในการทําทดสอบ ความพรอม มาตรฐาน GCP และจํานวนของสถานที่ทําการทดสอบที่พอเพียงตอความตองการของ

ผูประกอบการผลิตยา จํานวนอุปกรณเครื่องมือที่จะใชหรือตองมีไวใชในการตรวจผลการทดสอบ และราคาคาบรกิาร

10. การพัฒนาและการจัดการทรัพยากรมนุษยในระบบยา (13)

การศกึษาเภสชัศาสตรระดับปริญญาตรี (4 ป) เริ่มขึ้นในประเทศไทยตั้งแตป พ.ศ.2484 หลังจากนั้นไดมีการพัฒนา

ปรับปรุงมาโดยลําดับ โดยเปลี่ยนเปนหลักสูตร 5 ป ในป พ.ศ.2500 และเปนหลกัสูตร 5 ปกึ่งเฉพาะทาง ในป พ.ศ.2537 ตอมา

ในป พ.ศ.2539 ทบวงมหาวิทยาลัยกาํหนดใหคณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยของรัฐทุกแหงปรับเปนหลักสตูร 6 ป ภายในป

พ.ศ.2550 โดยเนนการเรียนการสอนใหเภสัชกรมีบทบาทดานการบริบาลเภสชักรรม (Pharmaceutical care) เพื่อให

สอดคลองกับแนวโนมสากลที่จะใหเภสัชกรเปลี่ยนบทบาทที่เกี่ยวกับผลิตภัณฑหรือการใชเทคโนโลยีมาเปนการใหบริการแกผูปวยโดยตรง

การพัฒนากาํลังคนในสวนของเภสัชกรอีกสวนหนึ่ง เปนการศึกษาระดับบัณฑิตศกึษา และการศกึษาตอเนื่อง (Continuing Education – CE) คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยของรัฐหลายแหงเปดสอนระดับปริญญาโท – เอกสาขาตางๆ ซึ่ง




โดยทั่วไปแนวโนมเพิ่มขึ้นในชวง 10 ปที่ผานมา อยางไรก็ตาม จํานวนบัณฑิตที่ผลิตไดในแตละปไมมีแนวโนมที่ชัดเจน

สําหรับการจัดการศึกษาตอเนื่องนั้น สภาเภสัชกรรมไดริเริ่มและเตรียมการมาเปนเวลานาน โดยมีจุดมุงหมายที่จะใหเภสัชกรมีการพัฒนาความรูดานวิชาการอยางสม่ําเสมอจากการเขาประชุม อบรม สัมมนา รวมทั้งการศกึษาดวยตนเอง หรือจากการประกอบวิชาชีพเภสัชกรรมโดยตรง ทั้งนี้ ถือเปนขอกําหนดในการรกัษาสถานภาพใบอนุญาตประกอบวิชาชีพเภสัชกรรมอกีดวย

ในป พ.ศ.2544 เภสัชกรที่ปฏิบัตงิานอยูในสาขาตางๆ มีจํานวนรวมทั้งสิ้น 11,601 คน คิดเปนอัตราสวนตอจํานวน

ประชากรประมาณ 1: 5,200 การกระจายเภสัชกรในแตละภาคมคีวามแตกตางกนัมาก โดยมีอตัราสวนตอจํานวนประชากรสูงสุด

เปน 1: 2,583 ในภาคกลาง (รวมกรุงเทพมหานคร) และต่ําสุดเทากับ 1: 14,308 ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เภสัชกรสวนใหญ

(รอยละ 46) เปนเภสัชกรโรงพยาบาล รองลงมา ไดแก เภสชักรการตลาด เภสัชกรชุมชน และเภสัชกรในภาคอุตสาหกรรม สวน

ที่เหลือเปนเภสัชกรที่ปฏิบัติงานดานการคุมครองผูบริโภค และการศกึษา (ภาพที่ 1.6)

ภาพที่ 1.6 สัดสวนของเภสัชกรท่ีปฏิบัติงานในสาขาตางๆ, พ.ศ.2544

ทีม่า : คณะทํางานศึกษาวิเคราะหการพัฒนาและการจัดการทรัพยากรมนษุยในระบบยา (13)

ในระยะ 10 ปที่ผานมา ประมาณรอยละ 70 – 75 ของเภสัชกรทีส่ําเร็จการศกึษาในแตละปไดเขาปฏิบัติงานใน

โรงพยาบาลของรัฐทั้งสวนกลางและสวนภูมิภาค เนื่องมาจากโครงการเภสชักรคูสญัญาซึ่งมีผลตอบัณฑิตใหมตั้งแตป พ.ศ.2532

เปนตนมา โครงการดังกลาวไดถกูยกเลิกไปในป พ.ศ.2543 ซึ่งจะทําใหอัตราการเพิ่มของเภสัชกรโรงพยาบาลภาครัฐลดลงทันที

ในป พ.ศ.2548 เภสัชกรชุมชนเปนสาขาหนึ่งที่มีจํานวนเพิ่มขึ้นอยางตอเนื่อง โดยเฉพาะในชวง 5 ปหลัง ซึ่งคาดวานาจะเกิดจาก

การขยายกิจการรานยาแบบลูกโซ (chain store) และรานยาแบบเอกสิทธิ์ (franschise) แตการทีก่ฎหมายยังอนุญาตใหเภสชักร

ปฏิบัติการในรานยาไดวันละไมนอยกวา 3 ชั่วโมง จึงมีการใชเภสัชกรสาขาอื่นเปนผูมีหนาที่ปฏบิัติการ ความตองการเภสชักรที่

เพิ่มขึ้นในสวนนี้จึงไมชัดเจนนัก

สําหรับเภสัชกรในภาคการศึกษา ไดแก อาจารยในคณะเภสัชศาสตร รวมทั้งเภสัชกรในแหลงฝกงานที่ทําหนาที่เปนอาจารยตามหลกัสูตรเภสัชศาสตรกึ่งเฉพาะทางซึ่งเนนการฝกปฏบิัติงานมากขึ้น ถึงแมรัฐจะจัดใหมีโครงการเภสชักรคูสัญญา

Hospital46%

Market ing16%

Community14%

Industry10%

Consumer protect ion

7%

Educat ion7%




เพื่อแกไขปญหาการกระจายของเภสัชกรไปไดในระดับหนึ่ง แตการขาดแคลนในเชิงปริมาณยังคงมีอยู ตั้งแตป พ.ศ.2536 –

2542 จึงมีการจดัตั้งคณะเภสัชศาสตรขึ้นในมหาวิทยาลัยของรัฐและเอกชนรวม 5 แหง เพื่อผลิตเภสัชกรเพิ่มขึ้น สงผลใหมีความ

ตองการอาจารยที่มีคุณวุฒิมากขึน้ตามไปดวย เภสัชกรภาคอุตสาหกรรมเปนอีกสาขาหนึ่งที่เกิดความขาดแคลนอยางรุนแรงอันเนื่องมาจากโครงการเภสชักรคูสญัญา ในขณะเดียวกันก็มีความตองการเภสชักรสาขานี้เพิ่มขึ้นจากการออกกฎกระทรวง ในป พ.ศ.2537 กําหนดจํานวนเภสัชกรตามจํานวนทะเบียนตํารับยาทีโ่รงงานมีอยู และการยกระดับมาตรฐานโรงงานตามหลักเกณฑ GMP

กระทรวงสาธารณสุขเร่ิมผลิตผูชวยเภสัชกรในป พ.ศ.2518 ซึ่งตอมาไดปรับปรุงเปนหลักสูตรเจาพนักงานเภสัช

กรรมในป พ.ศ.2523 โดยผลติไดโดยเฉลี่ยประมาณ 200 คน ตอป ปจจุบันมีบุคลากรดังกลาวอยูในภาครัฐรวมทั้งสิ้น 2,980 คน

ซึ่งสวนใหญกระจายอยูในโรงพยาบาลชุมชน หลังจากมีเภสชักรปฏิบัติงานในสถานพยาบาลของรัฐมากขึ้น หนวยงานที่มีเจาพนักงานเภสัชกรรมทํางานอยางเปนอิสระจึงมีจํานวนลดลง อยางไรก็ตาม หากเปรียบเทียบกับกรอบอัตรากําลังจะพบวายังคงมีความขาดแคลนบุคลากรประเภทนี้อยูมาก โดยเฉพาะอยางยิ่งในเขตชนบท

ขอเสนอเพื่อการพัฒนา : สถาบันการศกึษาควรพฒันาหลักสตูรตลอดจนวิธีการเรียน การสอน ใหเหมาะสมและสอดคลองกับความเปลีย่นแปลงในระบบสุขภาพ และระบบอื่นๆ ที่เกี่ยวของ เพื่อผลติเภสัชกรใหตรงตามความตองการของตลาดทั้งในเชิงปริมาณ สาขาวิชา และทกัษะความเชี่ยวชาญ การประเมินความตองการเภสัชกรและเจาพนักงานเภสัชกรรมควรดําเนินการบนพื้นฐานของขอมูลและวิธีการที่ถูกตองแมนยํา รวมท้ังตองคํานงึถึง career path ของบุคลากรที่ผลติออกมาในระยะยาว โดยเฉพาะอยางยิ่ง ตองมแีผนการศกึษาตอเนื่องที่มีวัตถุประสงคเพื่อพัฒนายกระดับความสามารถและใหความรูที่ทันสมัยและเปนประโยชนแกการปฏบัิติงาน ดังนั้น สภาวิชาชีพ สถาบันการศกึษา หนวยงานทั้งภาครัฐและเอกชนที่เปนแหลงงานรองรับบุคลากรทั้งสองประเภทควรประเมินความตองการและวางแผนการจัดการทรัพยากรในสวนนี้รวมกัน

ขอเสนอในการวิจัย : ประเมินความตองการกําลงัคนในทุกระบบยอยของระบบยา เชน ภาคการบริการสุขภาพและ

คุมครองผูบริโภค ภาคเภสชัศาสตรศึกษา ภาคอตุสาหกรรมและการวิจัยและพัฒนา ภาคการตลาด เปนตน โดยศึกษาสถานการณและปจจัยแวดลอม โดยเฉพาะอยางยิ่ง ความเปนไปไดและตนทนุ-ผลไดในการใชบุคลากรสาขาอื่นๆ ทดแทนเภสัชกร

11. การคาระหวางประเทศกับระบบยา (14)

การที่ประเทศไทยมีระบบเศรษฐกิจที่ตองพึ่งพิงการคากับตางประเทศโดยมีอาํนาจตอรองต่ําเมื่อเปรียบเทียบกับประเทศคูคาทีส่าํคัญซึ่งสวนใหญเปนประเทศที่พัฒนาแลว เปนสาเหตุหนึ่งที่ทําใหไทยตองยอมรับขอตกลงทางการคาระหวางประเทศ แมในหลายกรณีการปฏบิัติตามขอตกลงเหลานั้นจะสงผลกระทบตอสุขภาพอนามัยของประชาชน

การเจรจาตอรองในการจัดทาํขอตกลงที่เกี่ยวกับสิทธิในทรัพยสินทางปญญาระหวางไทยกับประเทศที่พัฒนาแลวเกิดขึ้นทั้งในเวทีองคการการคาโลกและการเจรจาแบบทวิภาคคีวบคูกันไป กอนการแกไขพระราชบัญญัติสิทธิบัตร พ.ศ.2522

รัฐบาลสหรัฐอเมริกาไดกดดันใหไทยใชมาตรการชั่วคราวซึ่งเปนมาตรการทางการบริหารเพื่อใหมีการผกูขาดทางการตลาดของยาที่บางชนิดที่ไมอยูในขายที่จะไดรับสิทธิบัตร ตอมาภายหลังพระราชบัญญัติสิทธิบัตร พ.ศ.2535 มีผลบังคับใชแลว มาตรการ

ดังกลาวถกูปรับเปลี่ยนเปน “มาตรการตดิตามความปลอดภัยจากการใชยา” (Safety Monitoring Program, SMP) ซึ่งถือปฏิบัติ

อยูจนถึงป พ.ศ.2544 จึงไดแยกการผกูขาดทางการตลาดออกจากการติดตามความปลอดภัยของยาใหม




ตารางที่ 1.5 เปรียบเทียบราคายาตนแบบและราคายาชื่อสามัญ Fluconazole capsule 200 mg ภายหลังสิ้นสุดสิทธิผูกขาดทางการตลาดของยาตนแบบ

พ.ศ.2542 พ.ศ.2543 ประเภทของยา

ราคาตอหนวย (บาท) อัตราสวนราคายาช่ือสามัญ

กับราคายาตนแบบ ราคาตอหนวย (บาท) อัตราสวนราคายาช่ือสามัญ

กับราคายาตนแบบ

ยาตนแบบ 242.40 - 235.80 -

ยาสามัญ 1 41.80 0.17 30.00 0.13

ยาสามัญ 2 31.70 0.13 28.00 0.12

ยาสามัญ 3 24.60 0.10 25.00 0.11

ยาสามัญ 4 24.50 0.10 21.70 0.09

ทีม่า : ดัดแปลงจากศรีเพ็ญ ตันติเวสส และคณะ, พ.ศ.2545 (15)

หมายเหต ุ: ยาตนแบบ Fluconazole capsule ไดรับสิทธิผูกขาดทางการตลาดภายใตโครงการติดตามความปลอดภัยของยาใหม

การที่ประเทศไทยกําหนดใหยาเปนสินคาที่ขอรับสิทธิบัตรไดทัง้สิทธิบัตรกระบวนการผลิตและสิทธิบัตรผลิตภัณฑ ซึ่งดําเนินการตั้งแต พ.ศ.2535 กอนที่ขอกําหนดในขอตกลงวาดวยสิทธิในทรัพยสินทางปญญาที่เกี่ยวกับการคาจะบังคับใชถึง 8

ป (ในป พ.ศ.2543) เปนที่คาดวาจะทําใหเกิดผลเสียตอระบบยาและระบบสุขภาพหลายประการ ไดแก การที่ยาตนแบบที่มี

สิทธิบัตรเหลานั้นไดรับสิทธิผูกขาดทางการตลาดเปนเวลานานกวา 10 – 12 ป เปนสาเหตุใหยามีราคาแพง ประชาชนซึ่งสวน

ใหญมีฐานะยากจนไมสามารถเขาถึงยาจาํเปน นอกจากนี้ ยังเปนการเพิ่มอุปสรรคของการพัฒนาอุตสาหกรรมยาภายในประเทศ โดยเฉพาะอยางยิ่งประเทศไทยเปนประเทศที่ตองนําเขาเภสัชเคมภีัณฑที่ใชเปนวัตถดุิบในการผลติยาเกือบทั้งหมด ซึ่งถือวาเปนอุตสาหกรรมยาขั้นปลาย ผลกระทบตอราคายาและการเขาถึงยาน้ีเห็นไดชัดในกลุมยาตานไวรัสเอดส ถึงแมวาขอตกลงดังกลาว รวมทั้งพระราชบัญญัติสิทธิบัตรจะมีมาตรการเพือ่บรรเทาความเสียหายอันเนื่องมาจากการผูกขาดสินคาที่มสีิทธิบัตร เชน การใชสิทธิโดยรัฐ การบังคับใชสิทธิ การนําเขาซอน เปนตน แตตลอดเวลาทีผ่านมาก็ไมปรากฏวาประเทศไทยไดนํามาตรการเหลานี้มาใช

นอกเหนือจากขอตกลงเกี่ยวกับการคุมครองสิทธิในทรัพยสินทางปญญาที่กลาวขางตน ยังมีขอตกลงทางการคาระหวางประเทศอื่นๆ ที่จะมีผลกระทบตอระบบยาและระบบสุขภาพของไทย ซึ่งบางกรณีไดมีการลงนามใหสัตยาบันแลวหรือมีการปรับปรุงแกไขกฎหมายของไทยใหสอดคลองกับขอตกลง และจะมีผลบังคับใชตามเวลาที่กาํหนด เชน

• ความตกลงทั่วไปเกี่ยวกับการคาบริการ (General Agreement on Trade in Services – GATS)

• ความตกลงวาดวยการใชมาตรการสุขอนามัยและสุขอนามัยพืช (Agreement on the Application of Sanitary

and Phytosanitary Measures – SPS)

• ความตกลงวาดวยอุปสรรคทางดานเทคนิคตอการคา (Agreement on Technical Barriers to Trade – TBT)

• ขอตกลงวาดวยอัตราศลุกากรพิเศษที่เทากันของเขตการคาเสรีอาเซียน (AFTA)

• ขอตกลงภายใตความรวมมือทางเศรษฐกิจเอเชียแปซิฟก (APEC)




ขอเสนอเพื่อการพัฒนา : รัฐควรเรงปรับปรุงโครงสรางองคกรและกระบวนการทํางานของหนวยงานที่รับผิดชอบ

การเจรจาความตกลงทางการคาระหวางประเทศใหมีกลไกประสานงานระหวางหนวยงานที่เกี่ยวของ เพื่อศึกษาวิเคราะหขอมูลอยางรอบดานสาํหรับใชประกอบการตัดสินใจเชิงนโยบาย ตลอดจนกาํหนดมาตรการบรรเทาผลกระทบในกรณีที่ไมสามารถหลีกเลี่ยงการทําความตกลงนั้นๆ

ในสวนของการแกไขปญหาผลกระทบตอระบบสุขภาพของการใหความคุมครองสิทธิในทรัพยสินทางปญญาโดยเฉพาะอยางยิ่งสิทธิบัตรยานั้น จําเปนจะตองนําหลายมาตรการมาใชนอกเหนอืจากการสงเสรมิใหอุตสาหกรรมของประเทศพ่ึงพาตนเองไดซึ่งเปนมาตรการที่ไมสามารถประสบความสําเร็จไดในระยะเวลาอันสั้น มาตรการเหลานี้ ไดแก การเพิ่มความรวมมือกับองคกรระหวางประเทศที่มีหนาที่โดยตรงตอสุขภาพและการเขาถึงยาจาํเปน เชน องคการอนามัยโลก องคกรเอกชน และการรวมกลุมกับประเทศกําลังพัฒนาดวยกันเพื่อเพิ่มอํานาจการตอรองในการเจรจา ขยายตลาดการคา และสนับสนุนการแลกเปลี่ยนหรือถายทอดเทคโนโลยีในอุตสาหกรรมการผลติยา การใชมาตรการที่มีอยูแลวในพระราชบัญญัติสิทธิบัตร (ไดแก

การใชสิทธิโดยรัฐ การบังคับใชสิทธิ และการนําเขาซอน) เปนตน นอกจากนี้ ในระดับสถานพยาบาลและผูประกอบวิชาชีพก็

สามารถชวยบรรเทาความสูญเสียสวนนี้ไดจากการใชยาอยางสมเหตุผล ไมสั่งใชยาที่มีสิทธิบัตรหากไมจาํเปนหรือมียาอ่ืนที่ใชทดแทนได

ขอเสนอในการวิจัย : ศกึษาประสิทธิผลของมาตรการตางๆ เพื่อบรรเทาผลกระทบตอราคายา/คาใชจายดานยา และ

การเพิ่มการเขาถงึยาจําเปนของประชาชน โดยคาดการณอนาคตเมื่อมียาที่มีสิทธิบัตรจาํหนายในประเทศไทยเปนจํานวนมาก

12. วิกฤตเศรษฐกิจ พ.ศ. 2540 กับระบบยา (16)

ผลกระทบของวิกฤตเศรษฐกจิที่เกิดขึ้นในประเทศไทยในป พ.ศ.2540 เปนสิ่งที่สะทอนใหเห็นวา ระบบยาของ

ประเทศไทยไมอยูในภาวะที่พ่ึงพาตนเองได อีกทั้งยังขาดประสิทธิภาพของระบบอยูในระดับหนึ่ง การที่ตองนําเขาเภสัชเคมีภัณฑเกือบทั้งหมด รวมทั้งนําเขายาสําเร็จรูปประมาณครึ่งหนึ่งของมูลคายาทีบ่ริโภคน้ัน เปนปจจัยหนึ่งที่ทําใหราคายาในประเทศปรับตัวสูงขึ้นเมื่อมีการลดคาเงินบาทลง และเนื่องจากยาเปนสิ่งจําเปนในการบําบัด รักษา และปองกันโรค การที่ยามีราคาแพง ก็ยอมสงผลตอเนื่องตอพฤตกิรรมการใหและรับบริการในระบบสุขภาพ

หลังจากการปรบัลดคาเงินบาท กรมการคาภายในไดอนุมัติใหขึ้นราคายารวม 2 ครั้ง ในเดือนตุลาคม พ.ศ.2540 และ

มีนาคม พ.ศ.2541 โดยกําหนดเพดานสูงสุดของอัตราการเพิ่มทั้งหมดไมเกินรอยละ 28.10, 25.25 และ 25.29 สําหรับยานําเขา,

ยาแบงบรรจุ และยาผลิตในประเทศ ตามลาํดับ อยางไรก็ตาม ราคายาที่โรงพยาบาลจัดซื้อบางรายการกลับมีราคาลดลง ซึ่งมีสาเหตุหลายประการ เชน การแขงขันทางการตลาดของอุตสาหกรรมยา มาตรการที่กาํหนดขึ้นในภาครัฐและเอกชนเพื่อรองรับภาวะวิกฤตทางการเงินการคลัง เปนตน

การปรับลดงบประมาณป 2541 ลงเปนจํานวนมากทาํใหรัฐจําเปนตองกําหนดมาตรการระยะสั้นเพื่อลดคาใชจายของ

สวนราชการตางๆ การปฏิรูปสวัสดกิารรักษาพยาบาลเปนมาตรการหนึ่งที่ไดนํามาใช ทั้งนี้ โดยการจํากดัสิทธิประโยชนของสวัสดิการฯ เชน การจํากัดคาอาหารหองพเิศษ การจํากดัวันนอน การจาํกัดการเขารับบริการในสถานพยาบาลเอกชน และใหมีการรวมจาย (co-payment) มาใชกับยานอกบัญชียาหลักแหงชาติ เปนตน การนํามาตรการเหลานี้มาใชทําใหคาใชจายของ

สวัสดิการในภาพรวมลดลงในระยะแรก ซึ่งเมื่อวิเคราะหรายละเอียดพบวา การทีก่ารรวมจายคายานอกบัญชียาหลักฯ มีขอยกเวนในกรณีที่คณะกรรมการแพทยของโรงพยาบาลรบัรองความจําเปนที่ผูปวยตองใชยา ประกอบกับกรมบัญชีกลางขาดกลไก




ตรวจสอบ ทําใหมาตรการนี้มีประสิทธิผลในการควบคุมคาใชจายต่ํากวามาตรการจํากดัวันนอนและการจํากดัการเขารับบริการในสถานพยาบาลเอกชน

กระทรวงสาธารณสุขไดกําหนดแผนแมบทการพัฒนาสุขภาพที่ดีดวยตนทุนต่ํา (Good Health at Low Cost) ขึ้นเพื่อ

รองรับผลกระทบจากวิกฤตครั้งนี้ สวนหนึ่งเปนการปรับปรุงระบบบริหารเวชภณัฑของสถานพยาบาลในสังกัด ซึ่งมุงที่จะพัฒนาองคประกอบตางๆ ไดแก การคดัเลือก การจัดหา การกระจาย และการใชยา ตัวอยางของมาตรการที่นํามาใช เชน การกําหนดจํานวนรายการยาสูงสุดในบัญชีโรงพยาบาลและการควบคุมอัตราเพิ่ม การจํากดัจาํนวนรายการยาที่มีชื่อสามัญเดียวกัน การจดัซือ้ยารวมกันระดับจังหวัด ลดการสํารองยาของหนวยงาน เปนตน จากการติดตามประเมินผลพบวา สํานักงานสาธารณสุขจังหวัดและโรงพยาบาลสวนใหญใหความรวมมือเปนอยางดี ซึ่งชวยทําใหประหยัดคาใชจายดานยาลงไดมาก (ตาราง

ที่ 1.6)

ตารางที่ 1.6 ผลการดําเนินการตามมาตรการจัดซื้อยารวมกนัในระดบัจังหวัด, ปงบประมาณ 2540 – 2544

ดําเนินการ มูลคาจัดซื้อ (ลานบาท) มูลคาประมาณการประหยัด ปงบประมาณ จังหวัด รายการ ปกต ิ จัดซื้อรวม ลานบาท รอยละ

มูลคาซื้อรวม/

จังหวัด (ลานบาท)

2540 33 - 247.14 189.23 57.91 23.44 5.73

2541 60 2,168 691.30 523.69 171.47 24.67 8.73

2542 75 4,451 1,209.90 847.21 335.69 27.75 11.65

2543 74 8,187 1,838.44 1,292.51 551.00 29.50 17.47

2544 74 8,976 2,228.56 1,757.64 435.10 19.52 21.11

ทีม่า : ศูนยขอมูลขาวสารดานเวชภัณฑ กระทรวงสาธารณสุข (17)

ผูประกอบธุรกิจภาคเอกชนไดรบัผลกระทบจากการลดคาเงินบาท การขาดสภาพคลอง และอัตราดอกเบี้ย กลยุทธการแขงขันกันลดราคายาเพื่อรักษาระดับยอดการจาํหนายและการลดตนทุนการผลิตไดถูกนาํมาใช นอกจากนี้ มาตรการควบคุมรายจายในภาครัฐ การปดกิจการของบริษทัหางราน และการเลกิจางพนักงาน สงผลตอเนื่องทําใหจํานวนผูรับบริการในโรงพยาบาลเอกชนลดลงเปนอยางมาก ในการปรับตัวของสถานพยาบาลเหลานี้ ไดมีการกาํหนดมาตรการทีค่ลายคลึงกับมาตรการของกระทรวงสาธารณสุข เชน การนํายาสามัญที่ผลิตภายในประเทศเขาสูบัญชียาโรงพยาบาลมากขึ้น การลดปริมาณยาสํารอง การสรางพันธมิตรทางธุรกิจหรือการจัดตัง้เครือขายอันนํามาซึ่งการจัดซื้อยารวมกัน เปนตน

ภาวะวิกฤตเศรษฐกิจในป พ.ศ.2540 ไดสงผลกระทบตอฐานะการเงินและสภาพความเปนอยูของประชาชนทั่วไป

รวมทั้งพฤติกรรมการรับบริการสุขภาพและการใชจายดานสุขภาพ ในกรณีที่เปนการเจ็บปวยเลก็นอย ผูปวยจะชะลอการรกัษา หรือหากมอีาการรุนแรงจําเปนตองพบแพทย ก็จะเปลี่ยนจากการรับบริการที่โรงพยาบาลเอกชนเปนโรงพยาบาลของรฐั หรือไปซื้อยารกัษาตนเอง ซึ่งทั้งหมดนี้ยอมมีผลตอแบบแผนการใชยา มลูคาและปริมาณยาที่บริโภคอีกดวย

ขอเสนอเพื่อการพัฒนา : วางแผนยุทธศาสตรและแผนปฏิบัติการระดับชาติเพื่อรองรับภาวะวิกฤตตางๆ ซึ่งจะมี

ผลกระทบตอระบบยาของไทย เชน วิกฤตทางเศรษฐกิจ ภาวะสงครามหรือความไมสงบทั้งภายในและนอกประเทศ ภาวะที่มีความตองการใชยาเพิ่มขึ้นในประเทศอยางกะทันหัน เปนตน รวมทั้ง ซักซอมทําความเขาใจกับหนวยงานที่เกี่ยวของเปนระยะๆ




ตลอดจนติดตามศกึษาความเปลี่ยนแปลงของสถานการณและปจจยัแวดลอมอยางใกลชดิเพื่อปรับแผนฯ ดังกลาวใหทันสมัย นอกจากนี้ ตองเรงรัดการพัฒนาศกัยภาพของอุตสาหกรรมการผลิตยาในประเทศไปสูการพึ่งพาตนเองใหไดมากที่สุด

ขอเสนอในการวิจัย : ศกึษาเรียนรูโดยการสรุปบทเรียนและประสบการณที่ไดรบัระหวางการเกดิวิกฤตทางเศรษฐกิจ

พ.ศ.2540 ใหครอบคลุมทกุแงมุมอยางรอบดานและเปนระบบ เพื่อเตรียมวางแผนกลยุทธหรือกาํหนดมาตรการรองรับ

สถานการณที่คลายคลึงกนัซึ่งอาจเกิดขึ้นไดจากสาเหตุตางๆ ในอนาคต

บทสรุป

รายงานการศึกษาวิเคราะหระบบยาของประเทศไทยทั้ง 12 หัวขอที่กลาวขางตน นอกจากจะสะทอนภาพความ

เปลี่ยนแปลงและสถานการณปจจุบันในแตละประเด็นแลว ยังชี้ใหเห็นโครงสรางและความสัมพันธระหวางองคประกอบยอยภายในระบบยา ตลอดจนผลกระทบจากอิทธิพลของปจจัยภายนอก

ภายใตกระแสโลกาภิวัตนซึ่งกอใหเกิดความเปลีย่นแปลงอยางรวดเร็วทั้งทางดานเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม “ยา” ไดมีสถานะที่แตกตางกันไปในมิติตางๆ มากกวาการเปนวัตถุที่ใชในการบําบัดรักษาหรือปองกันโรค เชน สถานะของการ

เปนสินคา, ปจจยันําเขาในการใหบริการสุขภาพ, สิ่งประดิษฐ/เทคโนโลย,ี ทรัพยสินทางปญญา, สิทธิประโยชนในโครงการ

ประกันสุขภาพ เปนตน การควบคุมและการบริหารจดัการในระบบยาเพื่อใหเกิดผลลัพธที่พึงประสงคนั้นจําเปนตองมีวิสัยทัศนและแนวนโยบายที่ชัดเจน รวมทั้งการนํานโยบายไปสูการปฏิบตัิอยางเปนรูปธรรมและมีประสิทธิภาพ ทั้งนี้ การกาํหนดนโยบายหรือมาตรการใดๆ จะตองคํานึงถึงสถานภาพของยาในทุกมิติอยางรอบดาน มิฉะนั้นแลว ความพยายามที่จะพัฒนาในสวนหนึ่งอาจสงผลเสียตออีกสวนหนึ่งโดยไมคาดคดิ

ขอมูลที่นําเสนอในรายงานฉบับนี้ชี้วา ตลอดระยะเวลา 10 ปที่ผานมา ระบบยาของไทยไดมีพัฒนาการกาวหนาไปใน

ระดับหนึ่ง ในขณะเดียวกันก็ยังมีขอบกพรองที่ควรไดรับการแกไขอีกเปนจํานวนมาก แมจะมีการกําหนดนโยบายดานยาของประเทศไวเปนลายลกัษณอักษร แตก็ปรากฏวานโยบายดังกลาวขาดกลไกที่จะนําไปสูการปฏิบตัิ ความเปนไปภายในระบบยาสวนใหญเกิดขึ้นในลักษณะตั้งรับและแยกสวน การพัฒนาเชิงรุกมีโอกาสเกดิขึ้นไดนอยมาก เนื่องมาจากกระบวนการทางนโยบายที่ขาดประสทิธิผล ขาดการเชื่อมโยงระหวางองคประกอบภายในระบบยาตลอดจนปจจยัภายนอก และที่สําคัญที่สุดนาจะไดแกจดุออนเรื่องการวิจัยและพัฒนา ทั้งที่เปนการวิจัยเชิงระบบและการวิจยัดานวิทยาศาสตรเทคโนโลยี หากไมสามารถขจัดปญหาที่กลาวมานี้ได ระบบยาของประเทศไทยก็คงจะไมสามารถพัฒนาตอไปไดอยางมีเอกภาพและยั่งยืน

เอกสารอางอิง 1. คณะทํางานศึกษาวิเคราะหการคดัเลือกยา. รายงานการศกึษาวิเคราะหการคัดเลือกยา. โครงการศกึษาวิเคราะหระบบยาของ

ประเทศไทย, พ.ศ.2545.

2. คณะทํางานศึกษาวิเคราะหการจดัหาและกระจายยา. รายงานการศกึษาวิเคราะหการจดัหาและกระจายยา. โครงการศกึษา

วิเคราะหระบบยาของประเทศไทย, พ.ศ.2545.

3. คณะทํางานศึกษาวิเคราะหการเงนิการคลังที่เกี่ยวกับยา. รายงานการศึกษาวิเคราะหการเงินการคลงัที่เกี่ยวกับยา. โครงการ

ศกึษาวิเคราะหระบบยาของประเทศไทย, พ.ศ.2545.




4. สุวิทย วิบุลผลประเสริฐ (บรรณาธิการ). การสาธารณสุขไทย พ.ศ.2542-2543. สาํนักนโยบายและแผนสาธารณสขุ และ

กองสาธารณสุขตางประเทศ. กรงุเทพมหานคร: โรงพิมพองคการรับสงสินคาและพัสดุภัณฑ, 2545. หนา 8.

5. คณะทํางานศึกษาวิเคราะหการใชยา. รายงานการศกึษาวิเคราะหการใชยา. โครงการศกึษาวิเคราะหระบบยาของประเทศไทย

, พ.ศ.2545.

6. คณะทํางานศึกษาวิเคราะหยาแผนโบราณและยาจากสมุนไพร. รายงานการศกึษาวิเคราะหยาแผนโบราณและยาจาก

สมุนไพร. โครงการศกึษาวิเคราะหระบบยาของประเทศไทย, พ.ศ.2545.

7. คณะทํางานศึกษาวิเคราะหนโยบายแหงชาติดานยาและกฎหมายเกีย่วกับยา. รายงานการศกึษาวิเคราะหนโยบายแหงชาติ

ดานยา. โครงการศึกษาวิเคราะหระบบยาของประเทศไทย, พ.ศ.2545.

8. คณะทํางานศึกษาวิเคราะหนโยบายแหงชาติดานยาและกฎหมายเกีย่วกับยา. รายงานการศกึษาวิเคราะหกฎหมายเกี่ยวกับยา.

โครงการศกึษาวิเคราะหระบบยาของประเทศไทย, พ.ศ.2545.

9. สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยา. รายงานประจําป พ.ศ.2543. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพองคการรับสงสินคาและ

พัสดุภัณฑ, 2544. หนา 125.

10. คณะทํางานศึกษาวิเคราะหระบบขอมูลขาวสารดานยา. รายงานการศึกษาวิเคราะหระบบขอมูลขาวสารดานยา. โครงการศกึษาวิเคราะหระบบยาของประเทศไทย, พ.ศ.2545.

11. คณะทํางานศึกษาวิเคราะหอุตสาหกรรมผลิตยาแผนปจจุบัน. รายงานการศกึษาวิเคราะหอุตสาหกรรมผลิตยาแผนปจจุบัน.

โครงการศกึษาวิเคราะหระบบยาของประเทศไทย, พ.ศ.2545.

12. กองควบคุมยา สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยา. มูลคาการผลิตและนําหรือสัง่ยาแผนปจจุบันเขามาในราชอาณาจกัร.

www.fda.moph.go.th/fda-net/htm/product/drug/fda_drug/stat1.htm (accessed 18/10/01)

13. คณะทํางานศึกษาวิเคราะหการพฒันาและการจดัการทรัพยากรมนุษยในระบบยา. รายงานการศึกษาวิเคราะหการพัฒนาและการจดัการทรัพยากรมนุษยในระบบยา. โครงการศกึษาวิเคราะหระบบยาของประเทศไทย, พ.ศ.2545.

14. คณะทํางานศึกษาวิเคราะหการคาระหวางประเทศกับระบบยา. รายงานการศกึษาวเิคราะหการคาระหวางประเทศกบัระบบยา. โครงการศกึษาวิเคราะหระบบยาของประเทศไทย, พ.ศ.2545.

15. ศรีเพ็ญ ตันติเวสส, สุกัญญา เจียระพงษ, อัญชลี จิตรักนท,ี สุวิมล ฉกาจนโรดม. การมียาสามัญจําหนายในประเทศกับ

คาใชจายดานยาของโรงพยาบาล : กรณีศึกษายาที่ขึ้นทะเบียนภายใตหลกัเกณฑการขึ้นทะเบียนตํารับยาใหม.

วารสารวิชาการสาธารณสุข. 2545; 11 (2): 167 – 176.

16. คณะทํางานศึกษาวิเคราะหวิกฤตทางเศรษฐกิจ พ.ศ.2540 กับระบบยา. รายงานการศกึษาวิเคราะหวิกฤตทางเศรษฐกิจ

พ.ศ.2540 กับระบบยา. โครงการศกึษาวิเคราะหระบบยาของประเทศไทย, พ.ศ.2545.

17. ศูนยขอมลูขาวสารดานเวชภัณฑ กระทรวงสาธารณสุข. ความกาวหนามาตรการพัฒนาประสิทธิภาพระบบบริหาร

เวชภัณฑ ฉบับที่ 10 ธันวาคม 2544.

ภาพรวมระบบยาของประเทศไทย 2545

Business