Η ελληνική επανάσταση του 1821

1

Η ελληνική επανάσταση του 1821

Η ελληνική επανάσταση του 1821 υπήρξε ένα από τα πολλά εθνικοαπελευθερωτικά και φιλελεύθερα

κινήματα που ξέσπασαν στην Αμερική και την Ευρώπη από τα τέλη του 18ου ως και την αυγή του 20ου αιώνα

Ήταν κίνημα εθνικοαπελευθερωτικό ασφαλώς γιατί ζητούσε την ανεξαρτητοποίηση της (έστω

απροσδιόριστης ακόμα γεωγραφικά) Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό και την μετατροπή της σε ανεξάρτητο

κράτος Ήταν όμως παράλληλα και κίνημα φιλελεύθερο γιατί εκτός αυτού στόχευε στην αντικατάσταση

του μοναρχικού θεσμού που εκπροσωπούσε ο σουλτάνος από την αβασίλευτη κοινοβουλευτική

δημοκρατία που θεμελιώθηκε με τα συντάγματα του Αγώνα Περιθωριακά ndash και ιδιαίτερα στα νησιά ndash θα

μπορούσαμε να πούμε πως χρωματίστηκε κι από ταξικά αιτήματα των φτωχών αγροτών και ναυτών ήταν

δηλαδή ως ένα βαθμό και κίνημα κοινωνικό

Γιατί το 1821

Εξεγέρσεις είχαν συμβεί και άλλες πολλές φορές στον υπόδουλο ελλαδικό χώρο είχαν όμως σχεδόν

όλες τους τοπικό χαρακτήρα ή ήταν υποκινούμενες από ξένες δυνάμεις (τη Βενετία την Ισπανία τη Ρωσία)

που πάλευαν για τα δικά τους συμφέροντα1 Τι ήταν αυτό που έκανε την επανάσταση του 1821 να διαφέρει

Τι ήταν εκείνο που της έδωσε τον πανελλαδικό της (αρχικά) χαρακτήρα και την εσωτερική δυναμική Γιατί

είναι σημαντικό να σημειώσουμε πως επρόκειτο για πρώτη φορά για μία εξέγερση οργανωμένη και

διεκπεραιωμένη από τους ίδιους τους Έλληνες χωρίς καμία εξωτερική παρότρυνση ή βοήθεια

τουλάχιστον ως τα 1823

Οι συνθήκες λοιπόν που επέτρεψαν ή οδήγησαν στην επανάσταση του 1821 ήταν οι ακόλουθες

1 Η διεθνής επαναστατική συγκυρία ο Κολοκοτρώνης στην αυτοβιογραφία του λέει πως laquoΗ Γαλλική

επανάστασις και ο Ναπολέων έκαμε κατά την γνώμη μου να ανοίξουν τα μάτια του κόσμου Πρωτύτερα

τα έθνη δεν εγνωρίζοντο τους βασιλείς τους ενόμιζον ως θεούς της γης και ότι και αν έκαμναν το

έλεγαν καλά καμωμένονraquo Και πραγματικά αν έλειπαν η Γαλλική (και πιο πριν η Αγγλική και η

Αμερικανική) Επανάσταση και ο Διαφωτισμός είναι μάλλον αμφίβολο αν θα είχαμε εθνεγερτικά και

δημοκρατικά (φιλελεύθερα) κινήματα όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και οπουδήποτε αλλού την εποχή

που μιλάμε Ήταν οι Γάλλοι Διαφωτιστές που μίλησαν για πρώτη φορά για Έθνος Ελεύθερους

Πολίτες Δημοκρατία Ισονομία Απαράγραπτα Δικαιώματα Κατάχρηση Εξουσίας κοκ αποκα-

θηλώνοντας τον αριστοκρατικό Λόγο του μεσαίωνα που μιλούσε για ελέω Θεού μονάρχες

1 Αναφέρουμε εδώ ενδεικτικά τη ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571) την εξέγερση του Γαλαξιδιού() τις απόπειρες εξεγέρσεων που οργάνωσε στα 1600-1620 ο Διονύσιος ο Φιλόσοφος στους ενετο-τουρκικούς πολέμους στου 1669 (οπότε καταστράφηκε και ο Παρθενώνας) και 1684-1689 τα Ορλωφικά (1770) το κίνημα του Λάμπρου Κατσώνη (1790) και άλλα πολλά που μνημονεύονται στο πολύ γνωστό έργο του Κωνσταντίνου Σάθα Τουρκοκρατούμενη Ελλάς 1453-1821 (εκδ Λιβάνη)

2

laquoγαλαζοαίματουςraquo και laquoφυσικά προνόμιαraquo και δίνοντας την ιδεολογική βάση για να πατήσουν όλες

οι επερχόμενες επαναστάσεις μαζί και η ελληνική

2 Η ύπαρξη μιας ελληνικής (μικρο)αστικής τάξης1 δεκτικής στα νεωτερικά αυτά μηνύματα ήταν

πρωτίστως οι πλούσιοι έμποροι και τραπεζίτες των παροικιών δευτερευόντως όμως και οι εφοπλιστές

και έμποροι του ελλαδικού χώρου (Ύδρας Σπετσών Πηλίου Αθηνών Σμύρνης Κωνσταντινούπολης

κλπ) που είχαν γνωρίσει μεγάλη ακμή από τα τέλη του 18ου αιώνα και μετά αιμοδοτώντας και το

πνευματικό κίνημα που αργότερα αποκλήθηκε laquoΝεοελληνικός Διαφωτισμόςraquo Γόνοι αυτής κυρίως της

τάξης ήταν που λόγω μόρφωσης και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων ήρθαν πρώτοι σε επαφή με τα

πνευματικά και πολιτικά κινήματα της Δυτικής Ευρώπης μεταγγίζοντας τα πολύτιμα διδάγματά τους στην

τουρκοκρατούμενη Ελλάδα2 Γόνοι αυτής της τάξης ήταν που έφτιαξαν τη Φιλική Εταιρεία στην Οδησσό

στα 1814 γόνοι αυτής της τάξης που συγκρότησαν τον Ιερό Λόχο του Αλέξανδρου Υψηλάντη που

διακρίθηκε για τον ηρωισμό του στη μάχη του Δραγατσανίου στις 7 Ιουνίου 1821 στην Βλαχία (βλ

παρακάτω) Από κοντά τους - και μέχρι την εκδήλωση της Γαλλικής Επανάστασης που φόβισε πολλούς

κάνοντάς τους να οπισθοδρομήσουν - και ένα κομμάτι του ανώτερου και ανώτατου κλήρου3 που

πρωτοστάτησε στην ανανέωση του εκκλησιαστικού λόγου των γραμμάτων και του φιλοσοφικού

στοχασμού στηριγμένο στα δυτικά πρότυπα

3 Οι απηνείς διώξεις των κλεφταρματολών στις αρχές του 19ου αιώνα που έσπρωξαν ένα πολύ μεγάλο

μέρος τους στο πλευρό των Ελλήνων επαναστατών Η αρχή είχε γίνει στην Πελοπόννησο μετά τα

laquoΟρλωφικάraquo (1770)4 οπότε ο σουλτάνος ξεκίνησε μία ανηλεή καταδίωξη των κλεφτών που συνεχίστηκε

για πολλά χρόνια5 Στις αρχές του 19ου αιώνα τη σκυτάλη πήρε ο Αλή πασάς των Ιωαννίνων (1788-1822)

που στράφηκε κατά των αρματολών της Ηπείρου και της Στερεάς προκειμένου να μειώσει την επίφοβη

δύναμή τους6 Στη Μακεδονία προκρίθηκε μία άλλη τακτική αντί να καταργηθούν τα αρματολίκια ή να

καταδιωχθούν οι Έλληνες νομείς τους παραχωρήθηκαν σε Αλβανούς που θεωρούνταν πιο laquoέμπιστοιraquo

Το αποτέλεσμα σε κάθε περίπτωση ήταν οι δυσαρεστημένοι ή διασωθέντες από τη σφαγή να στραφούν

εναντίον των Τούρκων και να αναζητήσουν μία νέα πορεία ακολουθώντας τα επαναστατικά κηρύγματα

των Φιλικών Τα Επτάνησα άλλωστε στα οποία κατέφυγαν πολλοί (μαζί τους και ο Κολοκοτρώνης)

1 Αστική τάξη αποκαλείται η πιο εύπορη μερίδα της επιχειρηματικής τάξης που ασχολείται με τη βιομηχανία το εμπόριο τη ναυτιλία τις τράπεζες κοκ Μικροαστική είναι η χαμηλότερης οικονομικής επιφάνειας laquoξαδέρφηraquo της (βιοτέχνες μικρέμποροι μικροκτηματίες μεσαίοι και ανώτεροι υπάλληλοι δικηγόροι γιατροί κλπ) Είναι προφανές πως στα πλαίσια της τουρκοκρατούμενης Ελλάδας δε μπορούσαμε να μιλάμε τόσο για laquoαστική τάξηraquo ανάλογη των δυτικών προτύπων αλλά περισσότερο για εύπορους μικροεπιχειρηματίες δηλαδή μικροαστούς Πραγματικούς Κροίσους συναντούσαμε μόνο στις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού και ίσως σε κάποια μεγάλα και κοσμοπολίτικα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (Κωνλη Σμύρνη Αλεξάνδρεια)

2 Από τον Ρήγα Φεραίο και τον Δημήτριο Καταρτζή ως τον Άνθιμο Γαζή τον Αδαμάντιο Κοραή και σχεδόν όλους τους άλλους Διαφωτιστές του Γένους

3 Μεθόδιος Ανθρακίτης Ευγένιος Βούλγαρης Ιώσηπος Μοισιόδαξ κά

4 Επαναστατικό κίνημα που ξέσπασε στην Πελοπόννησο την Κρήτη και τις Κυκλάδες στα 1770 υποκινημένο από τον Αλεξέι Ορλώφ επί τούτου απεσταλμένο αξιωματικό του ρωσικού στρατού Λόγω του ανοργάνωτου και τοπικού χαρακτήρα του καταπνίγηκε πολύ γρήγορα

5 Η οικογένεια των (κατά παράδοση κλεφτών) Κολοκοτρωναίων ξεκληρίστηκε από τότε

6 Η άλωση του Σουλίου (του χωριού των Μποτσαραίων και των Τζαβελαίων) στα 1803 η θανάτωση του Βλαχάβα στον Όλυμπο και του Κατσαντώνη στην Ήπειρο ήταν τα γνωστότερα επεισόδια αυτού του πολυετούς laquoπολέμουraquo Βασικοί εκτελεστές του Αλή πασά ήταν ο Γιουσούφ Αράπης και ο (ευρύτερα γνωστός από το θέατρο σκιών) Βελή Γκέκας ο οποίος σκοτώθηκε στην αναμέτρησή του με την ομάδα του Κατσαντώνη

3

στάθηκαν γιrsquo αυτούς μεγάλο σχολείο καθώς τους έφεραν σε επαφή με τα γαλλικά ιδεώδη και τη διεθνή

πολιτική πραγματικότητα Βέβαια υπήρχαν κι εκείνοι που τουλάχιστον στην αρχή έβλεπαν την

επανάσταση ως ένα laquoόχημαraquo για να πάρουν απλώς εκδίκηση ή για να διαπραγματευτούν τη θέση τους

στο οθωμανικό πλέγμα εξουσίας με καλύτερους όρους Ωστόσο και εκείνοι (ή τουλάχιστον οι

περισσότεροι) καθrsquo οδόν κερδήθηκαν από τα νεόκοπα εθνικά ιδανικά μαθαίνοντας σταδιακά να

βλέπουν τον εαυτό τους (και) ως αγωνιστή ενός έθνους που πάλευε συλλογικά για νrsquo αποκτήσει αυτό το

πρωτόγνωρο πράγμα που ονομαζόταν laquoελευθερίαraquo1

4 Η οικονομική κρίση που μάστιζε από το 1815 το ελληνικό εμπόριο διαμορφώνοντας ένα έδαφος πιο

πρόσφορο στην ανάπτυξη επαναστατικών ιδεών Ήταν η εποχή που ο γαλλικός στόλος έπειτα από

χρόνια αγγλικού αποκλεισμού επανεμφανίστηκε στη Μεσόγειο παίρνοντας πίσω το μερίδιό του από την

αγορά που του είχαν πάρει οι Έλληνες τον καιρό των Ναπολεόντειων πολέμων (1795-1815) Τα κέρδη

των Ελλήνων εφοπλιστών έπεσαν και πολλοί ναύτες των νησιών βρέθηκαν στην ανεργία Ήταν αυτοί

ακριβώς οι ναύτες που πρωτοστάτησαν λίγα χρόνια αργότερα στα λαϊκά κινήματα που ξέσπασαν στα

νησιά (την Ύδρα την Άνδρο και τη Σάμο) ζητώντας γη και απαιτώντας από τους εφοπλιστές να

πλαισιώσουν τον Εθνικό Αγώνα

5 Η κόπωση και οι διαλυτικές τάσεις που είχε αρχίσει να παρουσιάζει η Οθωμανική αυτοκρατορία οι

οποίες διευκόλυναν το όποιο επαναστατικό εγχείρημα Ιδιαίτερα πόλεμος της Υψηλής Πύλης με τον Αλή

πασά στα 1821-1822 έδωσε μία πρώτης τάξεως ευκαιρία στους Έλληνες να ξεσηκωθούν καθώς μεγάλο

μέρος του Οθωμανικού στρατού ήταν απασχολημένο στα Γιάννινα Και γιrsquo αυτό ακριβώς το λόγο η

Φιλική Εταιρεία κήρυξε τότε την επανάσταση

Η Φιλική Εταιρεία

Η Φιλική Εταιρεία ιδρύθηκε το 1814 στην Οδησσό της Ρωσίας (σήμερα της Ουκρανίας) από τρεις

Έλληνες μικρεμπόρους τον Νικόλαο Σκουφά τον Αθανάσιο Τσακάλωφ και τον Εμμανουήλ Ξάνθο Μαζί

τους από τα πρώτα τους βήματα ήταν και οι αδελφοί Σέκερη μεγαλέμποροι από την Κωνσταντινούπολη

που προσέφεραν σημαντικότατη οικονομική υποστήριξη Αποστολή της ήταν η προετοιμασία του Αγώνα η

συγκέντρωση χρημάτων η εξεύρεση όπλων και φυσικά η κατάστρωση του επαναστατικού σχεδίου

Τα μέλη της ως τα 1818 ήταν ελάχιστα έπειτα όμως από τότε αυξήθηκαν ραγδαία (υπολογίζονται σε

χιλιάδες) Ανάμεσά τους και πρωταγωνιστικές προσωπικότητες της Επανάστασης όπως ο Κολοκοτρώνης ο

Αναγνωσταράς ο Ανδρούτσος ο Διάκος ο Περραιβός ο Γιωργάκης Ολύμπιος ο Παπαφλέσσας (που ανήκε

μάλιστα και στη διοικούσα επιτροπή) ο Κωλέττης ο Μαυροκορδάτος και πολλοί άλλοι

Γενικός αρχηγός ως τα 1818 δεν υπήρχε η διοίκηση ήταν συλλογική Στα 1818 έγινε κρούση στον

Ιωάννη Καποδίστρια να τεθεί επικεφαλής όμως εκείνος αρνήθηκε καθώς θεωρούσε το εγχείρημα άκαιρο

και καταστροφικό Στα 1820 έπειτα από αλλεπάλληλες επαφές δόθηκε η αρχηγία στον Αλέξανδρο

1 Τέτοια ήταν η περίπτωση και του Γιώργου Καραϊσκάκη ο οποίος ως τα 1823 και ενώ είχε προσχωρήσει στην επανάσταση διαπραγματευόταν με τους Τούρκους το αρματολίκι των Αγράφων που ήταν και ο κατεξοχήν του στόχος το ουσιαστικό κίνητρο που τον υποκινούσε σε ότι έκανε Για αυτές του τις συναλλαγές μάλιστα είχε διωχθεί και καταδικαστεί από την επαναστατική κυβέρνηση ενώ οι κάτοικοι του Μεσολογγίου τον θεωρούσαν προδότη Από τα 1824 προκειμένου να εξιλεωθεί και καθώς η Εθνική Ιδέα τον κέρδιζε άλλαξε στάση αφοσιωνόμενος ολόψυχα στην επανάσταση και αναδεικνυόμενος σε έναν από τους ηρωικότερους εκπροσώπους της

4

Υψηλάντη γόνο της γνωστής φαναριώτικης οικογένειας που είχε σταδιοδρομήσει στον ρωσικό στρατό με

την ελπίδα πως λόγω θέσης και στρατιωτικών ικανοτήτων θα βοηθούσε την όλη προσπάθεια αποφασιστικά

Οι Φιλικοί όρκιζαν τα μέλη τους με ένα μυστηριακό τελετουργικό που είχαν πιθανώς δανειστεί (όπως

και τη δομή της Εταιρείας τους) από τον τεκτονισμό Στα μέλη τους έκαναν λόγο για κάποια απροσδιόριστη

laquoΑρχήraquo που υποτίθεται πως βρισκόταν από πίσω Κανείς δεν ήξερε ή δεν μπορούσε να μάθει ποια ήταν

αυτή το μυαλό όμως όλων πήγαινε στον τσάρο Αλέξανδρο της ομοδόξου Ρωσίας στην οποία όλοι οι

Έλληνες παραδοσιακά προσβλέπανε (από τον 18ο αι τουλάχιστον κι έπειτα) για την προστασία τους έναντι

των Τούρκων και την απελευθέρωσή τους1

Οι ίδιοι οι Φιλικοί γνωρίζανε αυτές τις εικασίες αλλά δεν κάνανε τίποτα για να τις διαψεύσουν ndash ίσα-

ίσα τις ενίσχυαν και οι ίδιοι Πολλοί από τους ηγέτες της Εταιρείας αν όχι όλοι έτρεφαν και οι ίδιοι την

ελπίδα πως την κρίσιμη στιγμή και παρά το συντηρητικό κλίμα που επικρατούσε στην Ευρώπη μετά την

ήττα του Ναπολέοντα και την σύμπηξη της Ιερής Συμμαχίας (βλ παρακάτω) η Ρωσία θα στεκόταν στο πλάι

τους Στην περιβόητη μάλιστα προκήρυξή του προς τους Έλληνες το 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης έγραφε

laquoΚινηθήτε ω φίλοι και θέλετε ιδή μίαν Κραταιάν δύναμιν να υπερασπισθή τα δίκαιά μαςraquo Όμως η πορεία

των γεγονότων θα τους διέψευδε δραματικάhellip

Το ξέσπασμα της επανάστασης

Α Το κίνημα των παραδουνάβιων ηγεμονιών

Το σχέδιο της Φιλικής Εταιρείας προέβλεπε ταυτόχρονο ξέσπασμα της επανάστασης σε όλη την Ελλάδα

μαζί και στις ελληνοδιοίκητες παραδουνάβιες ηγεμονίες της Βλαχίας και της Μολδαβίας Ο λόγος που αυτές

οι τελευταίες συμπεριελήφθησαν ήταν διπλός αφενός γιατί ήταν αποστρατικοποιημένες χωρίς δηλαδή

παρουσία τουρκικού στρατού2 και θα μπορούσαν άρα να αποτελέσουν προνομιακό πεδίο για τη

συγκέντρωση και προπαρασκευή επαναστατικών στρατευμάτων αφετέρου επειδή θα μπορούσαν να

αποτελέσουν κέντρο για μία παμβαλκανική (στο μέτρο του εφικτού) εξέγερση που θα συνένωνε όλους τους

χριστιανούς ραγιάδες κατά το πρότυπο κάπως του Ρήγα3

Στις 22 Φεβρουαρίου 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης διέβη τον ποταμό Προύθο και μπήκε στο Ιάσιο

(πόλη της Μολδαβίας) Δύο μέρες αργότερα στις 24 Φεβρουαρίου εξέδωσε τη γνωστή του προκήρυξη που

1 Υπήρχαν μάλιστα και σχετικές προφητείες που μιλούσαν για το laquoξανθόν γένοςraquo που θα ερχόταν να μας

απελευθερώσει Σε ενίσχυση αυτών των προφητειών έρχονταν και σύγχρονα απτά γεγονότα το επαναστατικό κίνημα του 1770 γνωστό και laquoΟρλωφικάraquo (από τον Αλεξέι Ορλώφ αξιωματικό του ρωσικού στρατού) που είχε υποκινήσει η Ρωσία στα πλαίσια του ρωσοτουρκικού πολέμου που μαινόταν εκείνη την εποχή αλλά και η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) διπλωματικό αποτέλεσμα του ίδιου πολέμου που έθετε ουσιαστικά τα ελληνικά εμπορικά πλοία υπό την άμεση προστασία της Ρωσίας

2 Βάσει της συμφωνίας του Βουκουρεστίου που είχε υπογραφεί μεταξύ Ρωσίας και Οθωμανικής αυτοκρατορίας το

1812 3 Ο οποίος στα 1797 μέσα από τους στίχους του Θούριου καλούσε όλους τους υπόδουλους λαούς της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας σε γενικό ξεσηκωμό Βουλγάροι κι΄ Ἀρβανῆτες Ἀρμένοι καὶ Ρωμιοί Ἀράπιδες καὶ ἄσπροι μὲ μία κοινὴ ὁρμή Γιὰ τὴν ἐλευθερίαν νὰ ζώσωμεν σπαθί Πῶς εἶμασθ΄ ἀντρειωμένοι παντοῦ νὰ ξακουσθῇ

5

αναφέραμε ήδη laquoΜάχου Υπέρ Πίστεως και Πατρίδοςraquo η οποία αποτέλεσε και το εναρκτήριο σάλπισμα της

επανάστασης

Δίπλα στον Υψηλάντη προσέτρεξαν αμέσως ο Ιωάννης Φαρμάκης και ο Γιωργάκης Ολύμπιος οι δύο

Έλληνες Φιλικοί που είχαν επί τούτου καταφθάσει στην περιοχή με τις ένοπλες ομάδες τους Μαζί τους και

400 περίπου Έλληνες φοιτητές των παραδουνάβιων ηγεμονιών

και της Ευρώπης που σχημάτισαν τον Ιερό Λόχο1

Ανταποκρίθηκαν επίσης και πολλοί εθελοντές όχι μόνο Έλληνες

μα και Βλάχοι Αλβανοί Σέρβοι και Βούλγαροι Τέλος τα μέλη

της Εταιρείας ήρθαν σε συνεννόηση και με τον Ρουμάνο ηγέτη

Θεόδωρο Βλαδιμηρέκσου - ο οποίος είχε ήδη ξεκινήσει την

περισσότερο κοινωνικού παρά εθνικού χαρακτήρα επανάστασή

του - και αποφάσισαν να συμπήξουν κοινό μέτωπο

Στις αρχές Απριλίου ο επαναστατικός στρατός αριθμούσε

πλέον κάποιες χιλιάδες ήταν όμως ανοργάνωτος και χωρίς

συνοχή δύο ελαττώματα που την κρίσιμη στιγμή θα απέβαιναν

μοιραία Επίσης βρέθηκε εξαρχής πολιτικά και στρατιωτικά

απομονωμένος μιας και η Ρωσία όχι μόνο δεν τον βοήθησε

όπως πολλοί ανέμεναν αλλά αντίθετα στράφηκε επιθετικά

εναντίον του Ο τσάρος Αλέξανδρος μόλις πληροφορήθηκε το

διάβημα του Υψηλάντη από το Λάυμπαχ (Λιουμπλιάνα) όπου

βρισκόταν αμέσως το αποκήρυξε και καθαίρεσε τον ίδιο από

τον ρωσικό στρατό δίνοντας την άδεια στην Οθωμανική

αυτοκρατορία να περάσει στρατεύματα στη Βλαχία για να τον

χτυπήσουν

Ήταν η εποχή που η Ευρώπη είχε μόλις βγει από τη δίνη

των Ναπολεόντειων πολέμων (1795-1815) και οι Ευρωπαίοι

μονάρχες έτρεμαν κάθε επαναστατικό σκίρτημα εθνικού ή

κοινωνικού χαρακτήρα Ο Ρώσος αυτοκράτορας

συμμεριζόμενος αυτόν τον κοινό φόβο δεν ήθελε με τίποτα να

νομιμοποιήσει ένα κίνημα που με τις κατακτήσεις του θα έδινε

πιθανώς πάτημα σε δικές του υπόδουλες εθνότητες

(Ουκρανούς Λεττονούς Εσθονούς κλπ) ή δημοκρατικά

κινήματα να αρθρώσουν παρόμοια αιτήματα Επίσης δεν ήθελε

να έρθει σε σύγκρουση με τα υπόλοιπα μέλη της Ιερής

Συμμαχίας (Αγγλία Γαλλία Αυστροουγγαρία) που τάχθηκαν

εξαρχής κατά

Έτσι οι Έλληνες επαναστάτες βρέθηκαν εξαρχής

απομονωμένοι αντιμέτωποι με μια στρατιά 30000 Τούρκων

1 Εις ανάμνησιν του ομώνυμου στρατιωτικού σώματος του αρχαίου Θηβαίου στρατηγού Επαμεινώνδα

Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος

Η ώρα ήλθεν ω Άνδρες Έλληνες Πρό πολλού οι λαοί της Ευρώπης πολεμούντες υπέρ των ιδίων Δικαιωμάτων και ελευθερίας αυτών μας επροσκάλουν εις μίμησιν αυτοί καίτοι οπωσούν ελεύθεροι επροσπάθησαν όλαις δυνάμεσι να αυξήσωσι την ελευθερίαν και διrsquo αυτής πάσαν αυτών την Ευδαιμονίαν

Οι αδελφοί μας και φίλοι είναι πανταχού έτοιμοι οι Σέρβοι οι Σουλιώται και όλη η Ηπειρος οπλοφορούντες μας περιμένωσινmiddot ας ενωθώμεν λοιπόν με Ενθουσιασμόν η Πατρίς μάς προσκαλεί

Η Ευρώπη προσηλώνουσα τους οφθαλμούς της εις ημάς απορεί διά την ακινησίαν μας Ας αντηχήσωσι λοιπόν όλα τα Όρη της Ελλάδος από τον Ήχον της πολεμικής μας Σάλπιγγος και αι κοιλάδες από την τρομεράν κλαγγήν των Αρμάτων μας Η Ευρώπη θέλει θαυμάση τας ανδραγαθίας μας οι δε τύραννοι ημών τρέμοντες και ωχροί θέλουσι φύγει απrsquo έμπροσθέν μας

Οι φωτισμένοι λαοί της Ευρώπης ενασχολούνται εις την αποκατάστασιν της ιδίας ευδαιμονίαςmiddot και πλήρεις ευγνωμοσύνης διά τας προς αυτούς των Προπατόρων μας ευεργεσίας επιθυμούσι την ελευθερίαν της Ελλάδος

Ημείς φαινόμενοι άξιοι της προπατορικής αρετής και του παρόντος αιώνος είμεθα Εύελπεις να επιτύχωμεν την υπεράσπισιν αυτών και βοήθειανmiddot πολλοί εκ τούτων φιλελεύθεροι θέλουσιν έλθη διά να συναγωνισθώσι με ημάς Κινηθήτε ω φίλοι και θέλετε ιδή μίαν Κραταιάν δύναμιν να υπερασπισθή τα δίκαιά μας Θέλετε ιδή και εξ αυτών των εχθρών μας πολλούς οίτινες παρακινούμενοι από την δικαίαν μας αιτίαν να στρέψωσι τα νώτα προς τον εχθρόν και να ενωθώσι με ημάς[hellip]

6

που είχαν έρθει για να τους καταπνίξουν Ακόμα και ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε από την Κωνσταντινούπολη

αφόρισε όπως είχε κάνει παλιότερα και με τον Ρήγα τον Υψηλάντη και κάλεσε τον ντόπιο πληθυσμό να

δηλώσει υποταγή1

Ο Βλαδιμηρέσκου κάτω από την πίεση των γεγονότων άρχισε να διαφοροποιεί τη θέση του κινώντας

υποψίες για συναλλαγή Οι δικοί του τον κατηγορούσαν για αυταρχισμό και κοτζαμπασισμό Στο τέλος τον

εκτέλεσαν κατrsquo εντολή του Υψηλάντη

Η ώρα της κρίσεως για τον απειθάρχητο και αριθμητικά και ποιοτικά κατώτερο στρατό του Υψηλάντη

ήρθε στο Δραγατσάνι στις 7 Ιουνίου Ο οθωμανικός στρατός είχε στρατοπεδεύσει ενώ ο ελληνικός ερχόταν

τμηματικά Λόγω άστοχων (και αστόχαστων) ενεργειών του επικεφαλής του ιππικού η μάχη ξεκίνησε πριν

καταφθάσει ο Υψηλάντης με το κύριο σώμα του στρατού και γρήγορα μετατράπηκε σε σφαγή Οι

επαναστάτες ηττήθηκαν κατά κράτος ενώ ο Ιερός Λόχος αποδεκατίστηκε (έχασε πάνω από τα μισά του

μέλη) Οι διασωθέντες υποχώρησαν καταδιωκόμενοι προς τη Μολδαβία όπου μετά από αλλεπάλληλες

μάχες εξοντώθηκαν2 Οι υπόλοιποι που δεν είχαν συμμετάσχει στη μάχη τρομοκρατήθηκαν και

λιποτάκτησαν Ο ίδιος ο Υψηλάντης διέφυγε προς την Αυστροουγγαρία με σκοπό να κατευθυνθεί προς την

Ιταλία και από κει να διεκπεραιωθεί στην επαναστατημένη Ελλάδα όμως συνελήφθη και φυλακίστηκε Η

επανάσταση για εκείνον είχε τελειώσει πρόωρα και άδοξα Τον αγώνα του όμως συνέχισε ο αδελφός του

Δημήτριος στην Πελοπόννησο

1 Παρrsquo όλη όμως τη δήλωση νομιμοφροσύνης του δεν μπόρεσε να διαφύγει τον θάνατο Στις 10 Απριλίου 1821

έπειτα από το ξέσπασμα της επανάστασης και στην Ελλάδα απαγχονίστηκε στην κεντρική πύλη του Πατριαρχείου Κωνλης (που από τότε μένει κλειστή) ως υπόλογος για την στάση του laquoαπείθαρχουraquo ποιμνίου του Την ίδια τύχη μοιράστηκαν και άλλοι ιεράρχες και προεστοί που είχαν συλληφθεί ως laquoόμηροιraquo μα και ο Τούρκος προκαθήμενος Χατζή Χαλίλ που αρνήθηκε να εκδώσει φετφά (καταδικαστική απόφαση) κατά του Πατριάρχη

2 Ο Αθανάσιος Καρπενησιώτης αναμετρήθηκε ξανά με τους Τούρκους στο Γαλάτσι όπου και έπεσε Ο Γιωργάκης

Ολύμπιος έπειτα από καταδίωξη αποκλείστηκε στη μονή Σέκου κοντά στα σύνορα της Μολδαβίας με την Αυστροουγγαρία και στο τέλος ανατινάχτηκε με τους συντρόφους του Ο Ιωάννης Φαρμάκης πιάστηκε ζωντανός και πέθανε μετά από βασανιστήρια

7

Β Ο ελλαδικός ξεσηκωμός

Στην νότιο Ελλάδα (Στερεά Πελοπόννησο και νησιά) οι συνθήκες ήταν πολύ πιο ευνοϊκές για να ριζώσει

η επανάσταση Υπήρχαν πάρα πολλοί (περισσότεροι από οπουδήποτε αλλού) κλέφτες και αρματολοί ndash

μυημένοι οι περισσότεροι στη Φιλική Εταιρεία - και ένα ορεινό τοπίο που διευκόλυνε τον κλεφτοπόλεμο

(στον οποίο αναγκαστικά κατέφευγαν οι υποδεέστεροι στρατιωτικά επαναστάτες) Υπήρχαν επίσης χιλιάδες

εμπειροπόλεμοι ναύτες laquoψημένοιraquo από την πειρατεία αλλά και από τις παράτολμες επιχειρήσεις που

αναλάμβαναν την εποχή του ναυτικού αποκλεισμού της Γαλλίας1 που μπορούσαν να πλαισιώσουν τον

ναυτικό αγώνα Επιπλέον η μεγάλη απόσταση που χώριζε τις περιοχές αυτές από τα μεγάλα διοικητικά

και στρατιωτικά κέντρα των Οθωμανών (τη Θεσσαλονίκη τη Λάρισα και τα Γιάννινα) τους εξασφάλιζε μία

σχετική προστασία δυσκολεύοντας την όποια τουρκική απάντηση Τέλος καθοριστικής σημασίας ήταν και η

συγκυρία όπως αναφέραμε και παραπάνω την εποχή αυτή ένα σημαντικό μέρος του τουρκικού στρατού

ήταν απασχολημένο με την καταστολή του Αλή πασά στα Γιάννινα Ο σερασκέρης (αρχιστράτηγος) της

Πελοποννήσου ήταν και αυτός εκεί με ένα σημαντικό μέρος των δυνάμεών του οπότε οι εναπομείναντες

Τούρκοι ήταν πιο ευπρόσβλητοι

Ωστόσο το ξέσπασμα της επανάστασης δεν ήρθε τόσο εύκολα Οι προεστοί της Πελοποννήσου

(γνωστοί και ως κοτζαμπάσηδες) όπως και οι εφοπλιστές-προεστοί των νησιών δεν ήταν πρόθυμοι να

ξεκινήσουν Το ρίσκο (για τα προνόμιά τους) τους φαινόταν μεγάλο και οι προετοιμασίες ανεπαρκείς Μαζί

τους συντάσσονταν και άλλες προσωπικότητες όπως ο Παλαιών Πατρών Γερμανός και ο διωγμένος από

τους Τούρκους Φαναριώτης Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος που περίμενε στην Ιταλία την κατάλληλη στιγμή

για να έρθει στην επαναστατημένη Ελλάδα Στην Πελοπόννησο χρειάστηκε η επίμονη δουλειά των Φιλικών

(ιδιαίτερα του Παπαφλέσσα που διαπληκτίστηκε άσχημα με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό στην περιβόητη

σύσκεψη της Βοστίτσας2) και των οπλαρχηγών για να πειστούν οι πρόκριτοι να προχωρήσουν Στα νησιά

όπως έχουμε ήδη πει καθοριστικό ρόλο έπαιξαν οι απλοί ναύτες κάποιοι μικροί καραβοκύρηδες και ο

λαός που πήραν την κατάσταση στα χέρια τους3

Στη Μακεδονία τη Θεσσαλία και τη Θράκη τα όποια επαναστατικά σκιρτήματα καταπνίγηκαν αμέσως

Οι λίγοι αρματολοί ήταν αποκομμένοι μεταξύ τους κι ασυντόνιστοι και ο λαός (οι χωρικοί) πρακτικά άοπλος

Οι Φιλικοί λόγω αυτών ακριβώς των αρνητικών συνθηκών δεν είχαν απλωθεί πολύ ούτε είχαν κάνει κάποια

συστηματική προετοιμασία Επιπλέον οι προεστοί ιδιαίτερα στο Πήλιο ήταν ιδιαίτερα αρνητικοί Μοναδική

1 Αντίμετρο των Άγγλων για τον ηπειρωτικό αποκλεισμό που τους είχε επιβάλει ο Ναπολέοντας

2 Συνέλευση εκπροσώπων των προεστών με τον Π Π Γερμανό και τον Παπαφλέσσα (ως εκπρόσωπο της Φιλικής) στο

Αίγιο (τότε Βοστίτσα) τον Ιανουάριο του 1821 Ο Παπαφλέσσας είχε εισηγηθεί άμεση εκκίνηση της επανάστασης οι υπόλοιποι όμως δίσταζαν Τελικά δεν πάρθηκε καμιά απόφαση

3 Στην Ύδρα των Μιαούληδων και των Κουντουριώτηδων είχαμε τον Αντώνη Οικονόμου μικρό καραβοκύρη που

κατέλαβε στις 30 Μαρτίου του 1821 το λιμάνι και κατέλυσε την εξουσία των προκρίτων κηρύσσοντας την επανάσταση Αργότερα συνελήφθη από τους προκρίτους και δολοφονήθηκε Στην Άνδρο των Εμπειρίκων είχαμε τον αγρότη Δημήτριο Μπαλή που ξεκίνησε αγροτικό κίνημα κατά των προυχόντων μεγαλογαιοκτημόνων (τους οποίους αποκαλούσε laquoτουρκάρχοντεςraquo) καταλαμβάνοντας τα χωράφια τους πυρπολώντας τους πύργους τους και περνώντας τους από laquoλαϊκά δικαστήριαraquo (κατά τα πρότυπα των Γάλλων Γιακωβίνων) Στο τέλος απομονώθηκε συνελήφθη στην Τήνο και απαγχονίστηκε κατrsquo εντολή του Δημήτριου Υψηλάντη Στη Σάμο ηγέτης της τοπικής επανάστασης ήταν ο Λυκούργος Λογοθέτης που έφτιαξε ένα τοπικό κίνημα τους laquoΚαρμανιόλουςraquo (από την γαλλική laquoκαρμανιόλαraquo [λαιμητόμο] δημιούργημα της Γαλλικής Επανάστασης και έμβλημα της επαναστατικής βίας) οι οποίοι ανέλαβαν τη διοίκηση του νησιού (που έμεινε έξω από τα όρια του πρώτου ελληνικού κράτους) ως το 1834 (βλ σχετικά ένα παλιό ντοκυμανταίρ της ΕΡΤ εδώ)

8

αξιόλογη προσπάθεια ανάφλεξης στάθηκε εκείνη του Εμμανουήλ Παππά στη Χαλκιδική που κατάφερε για

λίγο να ριζώσει στην περιοχή και να φτάσει μάλιστα μέχρι τα πρόθυρα της Θεσσαλονίκης πριν κατασταλεί κι

αυτή βίαια από τους Τούρκους

Στην Ήπειρο είχαμε κι εκεί την ίδια περίπου εικόνα Εστίες εξέγερσης είχαμε αρκετές ndash ήταν άλλωστε

εκεί πολλοί γνωστοί οπλαρχηγοί που κατέφυγαν αργότερα στη Στερεά και την Πελοπόννησο (Μακρυγιάννης

Καραϊσκάκης Μπότσαρης Μπακόλας κά) ndash όμως η ισχυρή παρουσία του τουρκικού στρατού λόγω του

πολέμου της Πύλης με τον Αλή πασά και η απουσία ενός συνολικού σχεδίου δεν άφηναν πολλά περιθώρια

επιτυχίας Επιπλέον κάποιοι από τους αρματολούς (όπως πχ ο Ανδρέας Ίσκος) δίσταζαν να αναλάβουν

δράση ενώ άλλοι (ανάμεσά τους και ο Καραϊσκάκης) παλινωδούσαν για καιρό μεταξύ της παλιάς τους

ιδιότητας (του έμμισθου αρματολού) και της νέας (του μαχητή του έθνους) καθυστερώντας να

προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες Η μάχη του Πέτα στις 4 Ιουλίου 18221 με το συντριπτικό αποτέλεσμα

που είχε εις βάρος των Ελλήνων εκρίζωσε κάθε πυρήνα αντίστασης που υπήρχε ως τότε στην Ήπειρο Όσοι

θέλησαν να συνεχίσουν μεταφέρθηκαν στη Στερεά

Τα πρώτα χρόνια της επανάστασης (1821-1823)

Έμειναν λοιπόν η Πελοπόννησος και η Στερεά ως κύρια θέατρα των συγκρούσεων Η Φιλική Εταιρεία

είχε ορίσει ως ημερομηνία έναρξης της επανάστασης την 25η Μαρτίου 1821 στην πραγματικότητα όμως

ξεκίνησε τέσσερις μέρες νωρίτερα στις 21 Μαρτίου με την κατάληψη των Καλαβρύτων Στις 23 Μαρτίου ο

Κολοκοτρώνης με τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη τον Νικηταρά και τον Παπαφλέσσα εισβάλλουν στην

Καλαμάτα ενώ παράλληλα ξεσηκώνεται και η Πάτρα με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό να ορκίζει τους

αγωνιστές στην κεντρική πλατεία του Αγίου Γεωργίου Την ίδια μέρα καταλαμβάνεται και η Βοστίτσα

(Αίγιο)

Στα μέσα Μαΐου γίνεται και η περιβόητη μάχη στο Βαλτέτσι όπου ο Κολοκοτρώνης κατατροπώνει τον

κύριο όγκο των τουρκικών δυνάμεων της Πελοποννήσου ενώ στις 23 Σεπτεμβρίου ακολουθεί η Άλωση της

Τριπολιτσάς του διοικητικού κέντρου της ευρύτερης περιοχής Το Ναύπλιο θα παραμείνει στα χέρια των

Τούρκων ως τα 1822 οπότε και η κατάληψη της Πελοποννήσου θα ολοκληρωθεί Οι Τούρκοι από δω και στο

εξής θα αποτραβηχτούν στα τρία κάστρα της Ακροκορίνθου της Πάτρας και της Κορώνης που θα

παραμείνουν απόρθητα μέχρι το τέλος σχεδόν της επανάστασης

Αντίστοιχη πορεία ακολούθησε αν και με μικρή καθυστέρηση η Στερεά Το Γαλαξίδι επαναστάτησε στις

26 Μαρτίου τα Σάλωνα στις 27 η Λιβαδειά στις 31 και η Θήβα στις 3 Απριλίου Λίγο αργότερα προσχώρησε

και η Αθήνα

Οι Τούρκοι μόλις πληροφορήθηκαν την εξέγερση των Ελλήνων έστειλαν τον Ομέρ Βρυώνη από τα

Γιάννινα για να τους χτυπήσει Κατεβαίνοντας από Θεσσαλία συνάντησε την πρώτη αντίσταση στην

Αλαμάνα (ποταμό Σπερχειό) έξω από τη Λαμία όπου ήταν συγκεντρωμένες οι δυνάμεις του Αθανάσιου

Διάκου του Πανουργιά και του Δυοβουνιώτη Στη μάχη που ακολούθησε (23 Απριλίου 1821) οι δύο

τελευταίοι καπετάνιοι αναγκάστηκαν να αποτραβηχτούν και έμεινε μόνος ο Διάκος με τους 500 συντρόφους

1 Έξω από το ομώνυμο χωριό της Άρτας Των ελληνικών δυνάμεων ηγούνταν ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και ο

Μάρκος Μπότσαρης συμμετείχαν όμως και ο Μπακόλας με τον Καραϊσκάκη (ως ένα σημείο γιατί μετά αποχώρησε διαφωνώντας πάνω στο σχέδιο της μάχης) Συμμετείχαν επίσης και πολλοί Φιλέλληνες (όπως άλλωστε σε όλες σχεδόν τις μάχες της επανάστασης) οι οποίοι έπεσαν σχεδόν μέχρι ενός

9

του να υπερασπίζονται τη γνωστή γέφυρα ελάχιστα χιλιόμετρα πιο κει από το σημείο που άλλοτε είχε

σταθεί ο Λεωνίδας με τους 300+700 οπλίτες του Το τραγικό και συνάμα ηρωικό τέλος του είναι γνωστό1

Επόμενος σταθμός του Ομέρ Βρυώνη στάθηκε το Χάνι της Γραβιάς στους πρόποδες του Παρνασσού (8

Μαΐου 1821) Σrsquo αυτό κλεισμένος ο Οδυσσέας Ανδρούτσος με 120 περίπου στρατιώτες κατάφερε να

ανακόψει την ορμή του τουρκικού στρατού προξενώντας του τέτοιες απώλειες ώστε να ματαιώσει τη

σχεδιαζόμενη κάθοδό του (με πλοία μέσω του Κορινθιακού) στην Πελοπόννησο Ο Ομέρ Βρυώνης από κει

κατευθύνθηκε τελικά στην Αθήνα την οποία και υπέταξε όπως και όλη την Ανατολική Στερεά Ωστόσο η

επιτυχία του στάθηκε πρόσκαιρη Αμέσως μετά την αποχώρησή του τα laquoπροσκυνημέναraquo μέρη

ξανασηκώθηκαν ενώ πλέον μπήκε στο παιχνίδι και το Μεσολόγγι με τη Δυτική Στερεά

Τον Απρίλιο του 1822 ήρθε το πρώτο πραγματικά τραγικό γεγονός που συγκλόνισε τους Έλληνες αλλά

και τη Δύση δυναμώνοντας ακόμα περισσότερο το ρεύμα φιλελληνισμού που είχε ήδη δημιουργηθεί η

σφαγή της Χίου Αιτία στάθηκε η εξέγερση του νησιού υποκινημένη από τον λαϊκό Αντώνη Μπουρνιά και

τον Λυκούργο Λογοθέτη (που είχαμε δει στη Σάμο) ο οποίος προσέτρεξε στο νησί κατόπιν πρόσκλησης του

πρώτου Η αντίδραση των Τούρκων ήταν κτηνώδης κατέσφαξαν τον πληθυσμό και όσους αιχμαλώτισαν

τους πούλησαν για σκλάβους Υπολογίζεται πως από τους 120000 χριστιανούς κατοίκους του νησιού

παρέμειναν μετά μόλις 2000 40000 σφάχτηκαν 50000 πουλήθηκαν σκλάβοι και άλλες 25000 περίπου

διέφυγαν ως πρόσφυγες κατευθυνόμενοι κυρίως στα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου

Ο ελληνικός στόλος προσπάθησε να αναχαιτίσει τον τουρκικό πριν δέσει στο νησί όμως δεν τα

κατάφερε Έτσι την εκδίκηση ανέλαβε να την πάρει κατόπιν εορτής ο Κωνσταντίνος Κανάρης Τη νύχτα της

6ης Ιουνίου 1822 laquoγλίστρησεraquo αθόρυβα μέσα στον κόλπο της Χίου όπου ήταν ελλιμενισμένος ο τουρκικός

στόλος και με ένα πυρπολικό σκάφος ανατίναξε την φρεγάτα πάνω στην οποία βρισκόταν ο αρχηγός των

τουρκικών δυνάμεων και βασικός υπαίτιος της θηριώδους σφαγής Καρά Αλής Οι 2000 ναύτες του

πληρώματος μαζί και ο ίδιος ο Αλής βρήκαν το θάνατο Ο Κανάρης είχε μόλις αρχίσει να οικοδομεί το μύθο

του ως laquoμπουρλοτιέρης της επανάστασηςraquo

Τον επόμενο μήνα (Ιούλιο 1822) ο σουλτάνος έστειλε στην Πελοπόννησο τον Δράμαλη επικεφαλής

ενός τεράστιου στρατού 35000 περίπου αντρών προκειμένου να καταπνίξει επιτέλους την laquoστάσηraquo Ήταν η

δεύτερη προσπάθεια των Τούρκων μετά από κείνη του Ομέρ Βρυώνη Όπως κι ο προκάτοχός του ο

Δράμαλης ξεκίνησε την εκστρατεία του από την Θεσσαλία και κατευθύνθηκε μέσω Στερεάς στην Αθήνα Από

κει κατέβηκε στην Κόρινθο και κατευθύνθηκε έπειτα στο Άργος Στις ορεινές όμως διαβάσεις (δερβενάκια)

μεταξύ των δύο πόλεων στο φυσικό σύνορο μεταξύ του κορινθιακού και αργολικού κάμπου ο τεράστιος

στρατός του παγιδεύτηκε από τις ενωμένες δυνάμεις του Παπαφλέσσα του Πλαπούτα του Νικηταρά και

άλλων και πρακτικά καταστράφηκε Ο ίδιος πέθανε λίγο αργότερα στην Ακροκόρινθο όπου κατέφυγε με

τους επιζώντες στρατιώτες του

Η στρατιωτική αυτή νίκη που οφειλόταν κατrsquo αρχήν στο ευφυές στρατήγημα του Θεόδωρου

Κολοκοτρώνη αποτέλεσε μία μείζονος σημασίας επιτυχία για την επανάσταση που ήρθε να αντισταθμίσει

την απογοήτευση από την επώδυνη ήττα στο Πέτα και να εδραιώσει τη θέση των αγωνιστών στην

Πελοπόννησο Τον επόμενο χειμώνα (Δεκέμβρη 1822) ήρθε και το άλλο σπουδαίο γεγονός η ήττα του Ομέρ

Βρυώνη και του Κιουταχή μπροστά στα τείχη του Μεσολογγιού Επρόκειτο για την πρώτη πολιορκία της

1 Αυτό που δεν είναι ευρύτερα γνωστό είναι πως μαζί του έπεσε και ο γνωστός επίσκοπος Σαλώνων (Άμφισσας)

Ησαΐας που είχε μόλις εγκαταλείψει το ιερατικό σχήμα για να υπηρετήσει ένοπλος την επανάσταση

10

πόλης που είχε ξεκινήσει τον Οκτώβριο του 1822 και η οποία είχε λήξει με νίκη των Ελλήνων Η

επανάσταση και στη Δυτική Στερεά είχε διασωθεί

Το 1823 τα πολεμικά μέτωπα έδειχναν να έχουν σταθεροποιηθεί Καμία μείζονος σημασίας μάχη δεν

δόθηκε Μοναδική εξαίρεση η μάχη στο Κεφαλόβρυσο δίπλα στο Καρπενήσι όπου σκοτώθηκε ο Μάρκος

Μπότσαρης ένας από τους πιο ανιδιοτελείς Έλληνες επαναστάτες Βεβαίως η laquoνηνεμίαraquo αυτή δε σήμαινε

πως η Τουρκία είχε εγκαταλείψει την προσπάθεια να καταστείλει τους Έλληνες Κάθε άλλοhellip

Τα πολιτικά γεγονότα

Από την πρώτη στιγμή του ξεσπάσματος της ελληνικής επανάστασης τέθηκε επί τάπητος το ζήτημα του

στρατιωτικού συντονισμού και της πολιτικής διεύθυνσής της Τρεις ήταν οι ομάδες συμφερόντων που

διεκδικούσαν τα σκήπτρα

1 Οι δημογέροντες ή προεστοί (στην Πελοπόννησο τους αποκαλούσαν κοτζαμπάσηδες) ήταν οι

παραδοσιακοί κοινοτάρχες που εκλέγονταν κάθε χρόνο διά βοής από τους χωρικούς (οπωσδήποτε

όμως με την έγκριση ή υπό την υπόδειξη των Τούρκων) με αποστολή τη ρύθμιση των

μικροζητημάτων που ανέκυπταν στις κοινότητες τη συλλογή των φόρων και βεβαίως την καταστολή

της οποιαδήποτε εξεγερτικής διάθεσης ή παραβατικής συμπεριφοράς Ήταν οι λεγόμενες

laquoκεφαλέςraquo των Ελλήνων που προβάλλανε τώρα ως laquoφυσική ηγεσίαraquo και αντικαταστάτες της

καταρρέουσας οθωμανικής εξουσίας

2 Οι πλοιοκτήτες των νησιών ομάδα αντίστοιχη με εκείνη των προεστών (κατείχαν άλλωστε στους

τόπους τους την ίδια θέση και λειτουργία) με μια διαφορά όμως στη νοοτροπία λόγω της

επιχειρηματικής τους ιδιότητας Βρίσκονταν σε μόνιμο ανταγωνισμό με τους στεριανούς ομολόγους

τους (και ιδιαίτερα με τους Πελοποννήσιους) για την κατάληψη των κυβερνητικών αξιωμάτων

3 Οι οπλαρχηγοί ήταν οι λαϊκοί ήρωες της επανάστασης με κύρος μεγεθυμένο από τις στρατιωτικές

τους επιτυχίες Παλιοί αρματολοί κάποιοι από αυτούς διεκδικούσαν επίσης λόγο και μερίδιο στην

νομή της εξουσίας Ηγετική φυσιογνωμία ανάμεσά τους ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης

Γύρω από αυτές τις ομάδες συμφερόντων περιφέρονταν ως δορυφόροι αναζητώντας ρόλο και θέση

και διάφορες προσωπικότητες που προέρχονταν από περιοχές εκτός της επαναστατημένης Ελλάδας Οι

γνωστότερες από αυτές ήταν ο Δημήτριος Υψηλάντης (αδελφός του Αλέξανδρου και αρχηγός της Φιλικής

Εταιρείας) ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (ο εκπρόσωπος της λεγόμενης laquoομάδας των Φαναριωτώνraquo) και ο

Ιωάννης Κωλέττης (τέως γιατρός του Αλή πασά και νυν επαγγελματίας πολιτικός)

Κατά την πρώτη φάση του Αγώνα ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο η κυριαρχία των προκρίτων είναι

απόλυτη Στην Πελοποννησιακή Γερουσία που συγκροτήθηκε τον Μάιο του 1821 τα μέλη προέρχονταν

αποκλειστικά από τη δική τους ομάδα (τάξη) και τους ιερείς1 ενώ απουσίαζαν πλήρως οι εκπρόσωποι των

στρατιωτικών Το ίδιο είχε συμβεί και στα προγενέστερα τοπικά συμβούλια (Μεσσηνιακή Γερουσία Αχαϊκό

Διευθυντήριο Καγκελαρία του Άργους) που είχαν συγκροτηθεί αμέσως μετά το ξέσπασμα της

επανάστασης προκειμένου να συντονίσουν τις κατά τόπους επιχειρήσεις Το ίδιο και στην προεπαναστατική

σύσκεψη της Βοστίτσας που είδαμε προηγουμένως

1 Επικεφαλής τέθηκε ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης ο laquoαφέντηςraquo (μπέης όπως δηλώνει και το όνομά του) της Μάνης

11

Στη Ρούμελη η κατάσταση ήταν περίπου ίδια συγκροτήθηκαν και εκεί δύο περιφερειακά κέντρα ο

Οργανισμός της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος (με έδρα το Μεσολόγγι) και ο Άρειος Πάγος (= Γερουσία)

Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος (με έδρα τα Σάλωνα (Άμφισσα)) απrsquo τα οποία επίσης απουσίαζαν όλα τα

μεγάλα ονόματα των τοπικών στρατιωτικών Η διαφορά ήταν πως εδώ μαζί με τους προεστούς την

ηγεμονία μοιράζονταν και οι Φαναριώτες που είχαν συμμαχήσει μαζί τους ο Μαυροκορδάτος είχε εκλεγεί

πρόεδρος στη Δυτική Χέρσο Ελλάδα ο Φωκίων Νέγρης στη Ανατολική

Στα νησιά με εξαίρεση τη Σάμο του Λυκούργου Λογοθέτη και των laquoΚαρμανιόλωνraquo η εξουσία παρέμεινε

σταθερά στα χέρια των τοπικών προυχόντων-πλοιοκτητών ιδιαίτερα μετά την εξόντωση των λαϊκών

αμφισβητιών τους

Αυτή η κατάσταση ωστόσο ερέθιζε τους στρατιωτικούς που έψαχναν τρόπο να αντιδράσουν Και τον

βρήκαν όταν στην Ύδρα κατέφθασε ο Δημήτριος Υψηλάντης ως εκπρόσωπος της Ύπατης Αρχής της Φιλικής

τον Ιούνιο του 1821 Ο Υψηλάντης διεκδίκησε την στρατιωτική ηγεσία του αγώνα και πέτυχε πρόσκαιρα να

τεθεί επικεφαλής της Πελοποννησιακής Γερουσίας Μαζί του συντάχθηκαν και οι βασικότεροι οπλαρχηγοί

Όμως σύντομα οι προεστοί δυσφόρησαν από τον υποσκελισμό τους και στράφηκαν εναντίον του Και η μάχη

κύρους και εξουσίας που έδιναν με τους στρατιωτικούς οξύνθηκε περισσότερο1

Στις 20 Δεκεμβρίου 1821 συνήλθε στην Επίδαυρο η Α Εθνοσυνέλευση Συμμετείχαν αντιπρόσωποι απrsquo

όλες τις επαναστατημένες περιοχές της Ελλάδας και πάλι όμως οι οπλαρχηγοί απουσίαζαν Από τη

συνέλευση αυτή βγήκε η Διακήρυξη του Αγώνα και το laquoΠροσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδοςraquo (1

Ιανουαρίου 1822) δηλαδή το πρώτο ελληνικό σύνταγμα το οποίο θέσπιζε τα βασικά δικαιώματα των

Ελλήνων πολιτών και καθιέρωνε τη διάκριση των εξουσιών σε εκτελεστική (Εκτελεστικόν) νομοθετική

(Βουλευτικόν) και δικαστική (Δικαστικόν)2 Πρόεδρος του Εκτελεστικού διορίστηκε ο Μαυροκορδάτος

(που συμμαχώντας με τους προεστούς είχε αναδειχθεί πλέον σε πρωταγωνιστικό πολιτικό παράγοντα) και

του Βουλευτικού ο Υψηλάντης Εκπρόσωποι των στρατιωτικών πουθενά

Ήταν η πρώτη προσπάθεια συγκρότησης κεντρικής πανελλαδικής διοίκησης όμως ακόμα τα τοπικά

σώματα των προυχόντων (και δη η Πελοποννησιακή Γερουσία) δεν καταργήθηκαν προκειμένου να

χρησιμεύσουν όπως φάνηκε αργότερα ως διαπραγματευτικό χαρτί των μελών τους και μέσα

διεκπεραίωσης των τοπικών συμφερόντων τους Ο Υψηλάντης αν και φαινομενικά τιμήθηκε με μία θέση

υψηλή και τυπικά ισοδύναμη με εκείνη του προέδρου του εκτελεστικού ωστόσο στην πράξη υποβιβάστηκε

καθώς έχασε τα ηνία της κυβέρνησης άρα και της επανάστασης Ο λόγος δεν ήταν μόνο ο φθόνος των

προεστών ούτε οι περιορισμένες όπως μαρτυρείται ικανότητές του αλλά και το ότι φάνταζε (όπως και

ολόκληρη η Φιλική) πολύ laquoπροοδευτικόςraquo για την μοναρχική Ευρώπη στη βοήθεια της οποίας

προσβλέπανε οι μαχόμενοι Έλληνες

Τον επόμενο χρόνο μεταξύ 29 Μαρτίου και 18 Απριλίου 1823 συγκλήθηκε η Β Εθνοσυνέλευση στο

Άστρος Κυνουρίας3 Βασικό αντικείμενο των εργασιών της η αναθεώρηση του συντάγματος που

ονομάστηκε πλέον laquoΝόμος της Επιδαύρουraquo Σύμφωνα με τις προβλέψεις του οι τοπικές κυβερνήσεις

(Πελοποννησιακή Γερουσία κλπ) πλέον καταργούνταν όπως και ο βαθμός του Αρχιστρατήγου που ανήκε

στον Κολοκοτρώνη Το τελευταίο αυτό μέτρο ήταν άλλο ένα πλήγμα στην τάξη των καπεταναίων που

1 Είναι ενδεικτικό πως σε δύο τουλάχιστον περιπτώσεις στα Βέρβαινα και τη Ζαράκοβα οι οπλαρχηγοί κινήθηκαν απειλητικά εναντίον τους συγκρατήθηκαν όμως την τελευταία στιγμή από τον Κολοκοτρώνη με την απειλή του τι θα έλεγε η Ευρώπη αν τους έβλεπε να σκοτώνουν τους αφέντες τους

2 Ήταν έργο κυρίως του Ιταλού φιλέλληνα Βιτσέντζο Γκαλλίνα που το συνέταξε κατά τα δυτικά πρότυπα

3 Κοντινό στη θάλασσα χωριό στα σύνορα Αρκαδίας με Αργολίδα

12

εξακολουθούσαν να μην έχουν κανένα έρεισμα στην εξουσία αν και στις πλάτες τους στηριζόταν η

επανάσταση Μαζί με τους καπεταναίους υποβιβάστηκαν οριστικά και οι Φιλικοί ο Υψηλάντης έχασε τη

θέση του Πρόεδρος του Εκτελεστικού ορίστηκε ο Ορλάνδος του Βουλευτικού ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης

Τα κρίσιμα χρόνια 1824-1827

Επρόκειτο για μία δεύτερη ndash και οριστική όπως φάνηκε ndash νίκη του laquoαρχοντικούraquo κόμματος έναντι του

laquoκαπετανίστικουraquo που όμως δεν έγινε δεκτή ασμένως από τους ηττημένους1 Έτσι μέσα από μια

αλληλουχία γεγονότων οδηγηθήκαμε στον πρώτο εμφύλιο πόλεμο (Ιανουάριος-Μάρτιος 1824) μεταξύ των

Πελοποννήσιων στρατιωτικών από τη μια και του κύκλου του Μαυροκορδάτου από την άλλη2 Για πρώτη

φορά Έλληνες σκότωναν Έλληνες Το επαναστατημένο έθνος διχασμένο από τα αντίρροπα συμφέροντα των

ομάδων εξουσίας αιματοκυλούνταν

Στο τέλος ο Κολοκοτρώνης και οι στρατιωτικοί χάσανε Όμως η νηνεμία δεν κράτησε για πολύ Οι

προεστοί της Πελοποννήσου νοιώθοντας πως είχαν πλέον υποσκελιστεί από τους νησιώτες (Κουντουριώτη

κά) ήρθαν σε ρήξη μαζί τους Και συμμαχώντας με τους πρώην αντιπάλους τους τον κύκλο δηλαδή του

Κολοκοτρώνη ξεκίνησαν τον δεύτερο εμφύλιο (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1824) στον οποίο όμως χάσανε Οι

νησιώτες και ο Μαυροκορδάτος για πρώτη φορά παίρνανε τα ηνία της εξουσίας ενώ ο Κολοκοτρώνης με

τους υπόλοιπους πελοποννήσιους αρχηγούς φυλακίστηκαν σε ένα μοναστήρι στην Ύδρα (έδρα των

Κουντουριώτηδων)

Το (φαινομενικά) ενιαίο μέτωπο των Ελλήνων είχε διαρραγεί η ομοψυχία είχε χαθεί Μίσος και

διχόνοια είχε εμφωλεύσει στις καρδιές όλων αποδυναμώνοντας όπως είναι φυσικό και την μαχητικότητα

του στρατεύματος Σε αυτήν ακριβώς τη χρονική στιγμή έτυχε να έρθει στην Πελοπόννησο και ο γιος του

Μωχάμετ Άλι της Αιγύπτου Ιμπραήμ Τον είχε στείλει ο πατέρας του σε βοήθεια του σουλτάνου κατόπιν

εκκλήσεως του τελευταίου ο οποίος έβλεπε πως δεν μπορούσε μόνος του να αντιμετωπίσει τους Έλληνες Η

ανταμοιβή του θα ήταν η παραχώρηση στο χαλιφάτο της Αιγύπτου (αυτόνομης περιοχής του Οθωμανικού

κράτους) της Κρήτης και της Πελοποννήσου

Ο Ιμπραήμ ξεκίνησε με έναν στρατό 17000 αντρών κι έκανε πρώτα στάση στην Κρήτη όπου τσάκισε την

τοπική επανάσταση που καρκινοβατούσε από το 1821 Όσο ήταν εκεί ένα τμήμα του στρατού του

κατευθύνθηκε στην Κάσο την οποία κυριολεκτικά κατέσφαξε (Καταστροφή της Κάσου Ιούνης 1824)

Παράλληλα και σε συνεννόηση μαζί του τουρκική απόβαση σημειώθηκε και στα Ψαρά (δυτικά της Χίου) τα

οποία ερημώθηκαν πλήρως (Καταστροφή των Ψαρών Ιούλιος 1824) Τον Αύγουστο του 1824 ο στόλος του

Ιμπραήμ προσπάθησε να καταλάβει και τη Σάμο όμως αναχαιτίστηκε από το ελληνικό ναυτικό που

αντιστάθμισε έτσι την αποτυχία του να σώσει τα πρώτα δύο νησιά

Στις αρχές του 1825 αφού το έργο του είχε τελειώσει στην Κρήτη ο Ιμπραήμ κατευθύνθηκε στην

Πελοπόννησο Αποβιβάστηκε στις 11 Φεβρουαρίου στη Μεθώνη (στη δυτική ακτή της Μεσσηνίας) και από

κει ξεκίνησε τις επιχειρήσεις του Κατέλαβε το Ναβαρίνο (την αρχαία Πύλο)3 και την Κορώνη (στο

1 Οι καπεταναίοι γύρω από τον Κολοκοτρώνη μαζεύτηκαν στην Τρίπολη μαζί με τον Υψηλάντη και απείλησαν να ρίξουν την κυβέρνηση Μαζί τους ήταν και ο Οδυσσέας Ανδρούτσος που βρισκόταν σε μόνιμη σύγκρουση με τον Μαυροκορδάτο

2 Με τον οποίο είχαν συμμαχήσει οι προεστοί και οι νησιώτες

3 Την οποία υπερασπιζόταν ο Μακρυγιάννης

13

μεσσηνιακό κόλπο) και ξεκίνησε να ανεβαίνει Οι Έλληνες βυθισμένοι ακόμη στην κρίση τους προσπαθούν

να αμυνθούν στο Κρεμμύδι (7 Απριλίου) και στο Μανιάκι (20 Μαΐου) Μεσσηνίας όμως χάνουν (στη

δεύτερη μάχη πέφτει νεκρός και ο ηρωικός και κοσμαγάπητος Γρηγόριος Δικαίος ή Παπαφλέσσας) Στις 10

Ιουνίου ο Ιμπραήμ καταλαμβάνει την Τριπολιτσά Στις 12 Ιουνίου βαδίζει προς το Άργος και το Ναύπλιο

όπου όμως αναχαιτίζεται από τις ενωμένες δυνάμεις του Μακρυγιάννη και του Υψηλάντη που έχουν

ταμπουρωθεί στη θέση Μύλοι λίγο έξω από το Ναύπλιο

Όλα δείχνουν πως είναι ασυγκράτητος Ακόμη και ο Κολοκοτρώνης που η κυβέρνηση του

Κουντουριώτη απελευθερώνει εσπευσμένα κάτω από το βάρος των στιγμών δεν μπορεί να τον

αντιμετωπίσει κατά μέτωπο1 Ο πληθυσμός φοβάται και προσκυνά διάφοροι προεστοί και καπεταναίοι

δείχνουν διάθεση συνδιαλλαγής Ήταν τότε που ο Γέρος του Μοριά ξεστόμισε τη γνωστή του φράση laquoφωτιά

και τσεκούρι στους προσκυνημένουςraquo προσπαθώντας με την απειλή της επαναστατικής βίας να

αποτρέψει το laquoτούρκεμαraquo της Πελοποννήσου Κι ήταν τότε που εμφανίστηκε και ο γνωστός Νενέκος

έμμισθος καπετάνιος (κάπος) των προεστών της Ηλείας που συμμάχησε με τον Ιμπραήμ2 αφήνοντας στην

Ιστορία το όνομά του ως συνώνυμο της προδοσίας (κάτι σαν το ελληνικό αντίστοιχο του Νορβηγού

Κουίσλιγκ που είδαμε στον Β παγκόσμιο πόλεμο)

Η επανάσταση στην Πελοπόννησο είχε σχεδόν ηττηθεί Αν και η Αργολίδα με τη Μάνη μένανε ακόμα

ελεύθερα αν και ο Κολοκοτρώνης τριγυρνούσε στα βουνά ωστόσο η πλάστιγγα έγερνε δραματικά υπέρ των

Τούρκων Και έγειρε ακόμα περισσότερο στα στις 10 Απριλίου 1826 όταν έπεσε το Μεσολόγγι ύστερα από

ενός χρόνου πολιορκία από τις συνδυασμένες δυνάμεις του Κιουταχή και του Ιμπραήμ3 Λίγους μήνες

αργότερα τον Αύγουστο του 1826 κατελήφθη και η Αθήνα από τις δυνάμεις του Κιουταχή Οι λιγοστοί

υπερασπιστές της υποχωρήσανε στην Ακρόπολη όπου μείνανε κλεισμένοι ως τον επόμενο Μάιο του 1827

οπότε και την παραδώσανε στους Τούρκους Ο Καραϊσκάκης που προσέτρεξε για βοήθειά τους δεν

κατάφερε να αναστρέψει την κατάσταση αντιθέτως βρήκε τραγικό θάνατο στη μάχη του Φαλήρου στις 22

Απριλίου 1827 στην τελευταία μεγάλη μάχη που έδωσαν τα ελληνικά στρατεύματα όπου και

κατατροπώθηκαν

Η επανάσταση πρακτικά είχε τελειώσει Μόνο τα νησιά του Σαρωνικού με την Ύδρα και τις Σπέτσες

έμεναν υπό ελληνικό έλεγχο ndash μαζί και οι περιοχές της Πελοποννήσου που προαναφέρθηκαν Το ηθικό των

επαναστατών ήταν καταπτοημένο και οι δυνάμεις τους λίγες Όλα έδειχναν να βαδίζουν προς το τέλος

Ώσπου έτειναν χείρα βοηθείας οι ξένοι Τι είχε συμβεί

Οι ξένες δυνάμεις

Από την πρώτη μέρα που ξεκίνησε ο Αγώνας των Ελλήνων δημιουργήθηκε στην Ευρώπη ένα ισχυρό

ρεύμα συμπάθειας και πολιτικής στήριξης Διανοούμενοι νομομαθείς στρατιωτικοί4 λογοτέχνες5 ποιητές1

1 Γιrsquo αυτό επιλέγει την τακτική του κλεφτοπολέμου με σκοπό να τον φθείρει Μία τακτική που θα ακολουθήσει για τα επόμενα δύο χρόνια ως τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου με ικανοποιητικά αλλά όχι θεαματικά αποτελέσματα

2 Μάλιστα ενώ κάποτε είχε την ευκαιρία να τον δολοφονήσει απαλλάσσοντας την Πελοπόννησο από την απειλή του δεν το έκανε τιμώντας έτσι τη συμφωνία του μαζί του και προσδοκώντας προφανώς τα ανάλογα οφέλη

3 Ήταν η γνωστή Έξοδος του Μεσολογγιού που απαθανάτισε καλλιτεχνικά ο Σολωμός

4 Οι πιο γνωστοί ήταν ο Γάλλος Φαβιέρος που πολέμησε στη μάχη των Αθηνών και ο ναύαρχος Γκόρντον

5 Σαν τον Βίκτωρα Ουγκό τον θεωρούμενο ηγέτη του γαλλικού επαναστατικού ρομαντισμού

14

μα και πολλοί άλλοι ευκατάστατοι αστοί ή ευγενείς εμπνευσμένοι από το επαναστατικό κλίμα που είχε

διαμορφώσει η Γαλλική Επανάσταση και από τον προϋπάρχοντα (ήδη από την εποχή της Αναγέννησης)

φιλελληνισμό είδαν στα πρόσωπα των επαναστατών τους καθημαγμένους διαδόχους του Πλάτωνα και του

Περικλή και τάχθηκαν εξαρχής στο πλευρό τους Πολλοί ανώνυμοι οι περισσότεροι ήρθαν μάλιστα και στην

Ελλάδα πολέμησαν μαζί με τους Έλληνες και πέθαναν γιrsquo αυτούς2

Όμως όλοι αυτοί μαζί δεν φτιάχνανε ένα κράτος Και δεν είχαν και καμία σχέση με την πολιτική των

χωρών τους που όπως είδαμε ήταν στην αρχή τουλάχιστον εχθρικές προς τους Έλληνες Στα 1821 όπως

είπαμε οι μεγάλες μοναρχίες της Ευρώπης (Αγγλία Γαλλία Αυστροουγγαρία και Ρωσία) ήταν οργανωμένες

στην Ιερή Συμμαχία Ένα ΝΑΤΟ θα λέγαμε της εποχής δημιουργημένο αμέσως μετά τη λήξη των

ναπολεόντειων πολέμων (1815) που είχε ως μοναδικό στόχο την κατάπνιξη κάθε επαναστατικής κίνησης

που θα διασάλευε την εδαφική τους ακεραιότητα και το κοινωνικό καθεστώς Σrsquo αυτή τη συγκυρία μέσα

ξεπηδώντας η ελληνική επανάσταση ήταν αδύνατο να βρει υποστηρικτές

Ως και τα 1822 οι Ευρωπαίοι ηγέτες αρνούνταν να συναντήσουν έστω αντιπροσωπεία των Ελλήνων

και αποκαλούσαν τους επαναστάτες ληστές και έκνομους Οι Έλληνες προκειμένου να αμβλύνουν το φόβο

και την καχυποψία τους προσπάθησαν από την αρχή να κρύψουν τον κοινωνικό χαρακτήρα της

επανάστασης και να καταπνίξουν τον όποιο κοινωνικό ή πολιτικό ριζοσπαστισμό επιμένοντας πως ο

χαρακτήρας της επανάστασης ήταν αμιγώς εθνικός Και στηρίζανε το αίτημά τους για ανεξαρτησία όχι

γενικώς στο δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών που θα φάνταζε απειλητικό για πολυεθνικές αυτοκρατορίες

όπως η Ρωσία και η Αυστροουγγαρία αλλά στην βαναυσότητα των αλλόθρησκων Τούρκων και στον

καταναγκαστικό τρόπο με τον οποίο είχαν υποτάξει τους Έλληνες (σε αντίθεση βέβαια με τους Ευρωπαίους

ηγεμόνες στους οποίους τα υπόδουλα έθνη είχαν προστρέξει υποτίθεται εθελοντικά προσβλέποντας στην

δίκαιη κρίση τους)

Βεβαίως οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν εξαπατούνταν από αυτές τις διπλωματικές υποκρισίες και παρέμεναν

εχθρικοί Αυτό που άρχισε σιγά-σιγά να τους κάμπτει ήταν οι συνεχόμενες επιτυχίες των Ελλήνων ως τα

1823 που δημιουργούσαν νέα δεδομένα στην περιοχή Το ενδεχόμενο δημιουργίας ενός ανεξάρτητου ή

αυτόνομου ελληνικού κράτους στην περιοχή του Αιγαίου στην έξοδο σχεδόν των Δαρδανελλίων που

αποτελούσαν μόνιμο πεδίο ανταγωνισμού Αγγλίας και Ρωσίας δεν φάνταζε πια απίθανο Οπότε ο στόχος

των δύο αυτών δυνάμεων σταδιακά μετατοπίστηκε αντί να επιδιώκουν την παρεμπόδιση αυτής της

εξέλιξης αναλογίστηκαν μήπως θα μπορούσαν να την ελέγξουν αξιοποιώντας την προς το συμφέρον τους

Αν μας έθεταν υπό την προστασία τους οι Άγγλοι θα μπορούσαν να μας χρησιμοποιήσουν ως όργανα

αναχαίτισης του ρωσικού επεκτατισμού στα Βαλκάνια αν αντιθέτως μας προσεταιρίζονταν οι Ρώσοι θα

γινόταν η Ελλάδα το δικό τους laquoμακρύ χέριraquo στην περιοχή

Έτσι ξεκίνησε ο μεταξύ τους ανταγωνισμός Η αρχή έγινε στα 1823 από την Αγγλία όταν υπουργός

εξωτερικών ανέλαβε ο φιλέλληνας Γεώργιος Κάνιγκ Για πρώτη φορά η Ελλάδα αναγνωριζόταν ως εμπόλεμο

έθνος ενώ οι αγγλικές αρχές στα Επτάνησα δέχτηκαν εντολές να τηρούν απέναντι στους Έλληνες ευνοϊκή

στάση Η απάντηση της Ρωσίας ήρθε τον επόμενο χρόνο με το laquoσχέδιο των τριών τμημάτωνraquo με το οποίο

προβλεπόταν η δημιουργία τριών αυτόνομων ελληνικών ηγεμονιών στον ηπειρωτικό χώρο και ειδικό

1 Οι Άγγλοι ρομαντικοί (πχ ο Σέλλεϋ κι ο Μπάυρον) ο Γερμανός Σίλλερ μα και ο Πούσκιν ο laquoπατέραςraquo της ρωσικής ποίησης

2 Κάποιοι απογοητεύτηκαν από αυτά που είδαν κουράστηκαν από τις κακοπάθειες ή δείλιασαν και έφυγαν Κάποιοι άλλοι πάλι ξεπεσμένοι και ανεπάγγελτοι στον τόπο τους ήρθαν εδώ σε αναζήτηση ευκαιριών και νέας καριέρας Ήταν όμως οι λιγότεροι

15

καθεστώς αυτονομίας για τα νησιά Αν και οι Έλληνες κι οι Τούρκοι το απέρριψαν ήταν ωστόσο η πρώτη

φορά που γινόταν λόγος για αυτόνομο έστω κράτος

Κατά τη διάρκεια των ελληνικών εμφυλίων (1824) η Αγγλία πήρε πάλι τα ηνία με το πρώτο laquoδάνειο της

Ανεξαρτησίαςraquo1 που παραχώρησε στην ελληνική κυβέρνηση για τις ανάγκες του Αγώνα Ο Υψηλάντης και ο

Κολοκοτρώνης εναντίον των οποίων τα χρήματα αυτά τελικά αξιοποιήθηκαν τα κατήγγειλαν ως τις νέες

αλυσίδες που θα δέσουν το έθνος όμως δεν εισακούστηκαν Την επόμενη χρονιά (1825) εκταμιεύτηκε και

δεύτερο δάνειο με τους ίδιους επαχθείς όρους2 το οποίο χρησιμοποιήθηκε κι αυτό από τον Κωλέττη και τον

κύκλο του για τη διαφθορά συνειδήσεων και την εξόντωση των αντιπάλων τους

Την ίδια χρονιά υπό το βάρος των νέων συνθηκών που είχε δημιουργήσει η έλευση του Ιμπραήμ η

κυβέρνηση του Μαυροκορδάτου και του Κουντουριώτη απέστειλε στην Αγγλία το λεγόμενο laquoψήφισμα της

υποτέλειαςraquo με το οποίο της ζητούσε να θέσει την Ελλάδα υπό την προστασία της με αντάλλαγμα να της

ορίσει έναν βασιλιά της αρεσκείας της Πλέον η Ελλάδα εκχωρούσε μόνη της την πολιτική της ανεξαρτησία

και τα δημοκρατικά της συντάγματα προκειμένου να έχει διεθνή υποστήριξη

Από κει και πέρα τα πράγματα ακολούθησαν την πορεία που είχε προδιαγράψει η κεκτημένη ταχύτητα

του ρωσο-αγγλικού ανταγωνισμού παρά το γεγονός της καθίζησης της επαναστατικής ορμής των Ελλήνων

Την άνοιξη του 1826 οι δύο χώρες υπέγραψαν το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης με το οποίο

συμφωνούσαν να επέμβουν μεσολαβητικά προκειμένου να δημιουργηθεί ένα αυτόνομο ελληνικό κράτος

υποτελές στον σουλτάνο Τον επόμενο χρόνο (Ιούνιο του 1827) προσχώρησε στη συμφωνία και η Γαλλία και

οι τρεις πλέον χώρες έστειλαν ναυτική δύναμη προκειμένου να επιβάλουν τη διακοπή των ελληνοτουρκικών

εχθροπραξιών Το αποτέλεσμα ήταν η γνωστή ναυμαχία του Ναβαρίνου τον Οκτώβριο του 1827 κατά την

οποία ο στόλος του Ιμπραήμ καταστράφηκε αναγκάζοντάς τον να εγκαταλείψει την Πελοπόννησο διά ξηράς

Η ίδρυση του πρώτου αυτόνομου ελληνικού κράτους ήρθε στις 14 Σεπτεμβρίου 1829 με τη συνθήκη

της Αδριανούπολης Στα όριά του περιλαμβάνονταν μόνο η Πελοπόννησος η Στερεά με τη Εύβοια οι

Κυκλάδες και οι Σποράδες Τα σύνορα με την Οθωμανική αυτοκρατορία ορίζονταν στη γραμμή Αμβρακικού-

Παγασητικού Τον Φεβρουάριο του 1830 με το πρωτόκολλο του Λονδίνου το καθεστώς της αυτονομίας

μετατράπηκε σε πλήρη ανεξαρτησία η έκταση όμως του κράτους περιορίστηκε κάπως (τα σύνορα

κατέβηκαν στη γραμμή Μαλιακού-Αχελώου) Η οριστικοποίηση των συνόρων στην αρχική τους έκταση

ήρθε την επόμενη χρονιά (26 Σεπτεμβρίου 1831) με άλλο πρωτόκολλο του Λονδίνου Έπειτα από δέκα

μαρτυρικά χρόνια αγώνων διχασμών ηρωισμών και προδοσιών το νέο ελληνικό κράτος ήταν έτοιμο να

ξεκινήσει τον ανεξάρτητο βίο του

Ο Καποδίστριας

Την υπογραφή στις δύο πρώτες συνθήκες αναγνώρισης του ελληνικού κράτους έβαλε από ελληνικής

πλευράς ο πρώτος κυβερνήτης του Ιωάννης Καποδίστριας (1827-1831) Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας

1 Επρόκειτο για ένα δάνειο 800000 λιρών από το οποίο εισπράξαμε μόλις 308000 λίρες καθώς τα υπόλοιπα κρατήθηκαν ως προμήθειες και τοκοχρεολύσια

2 Από τα 2000000 λίρες του ονομαστικού ποσού εισπράξαμε μόλις 572000

16

της Κέρκυρας1 (με καταγωγή όμως από την Ίστρια της Αδριατικής2) με πλούσια εμπειρία αλλά και διεθνή

αναγνώριση από τη συμμετοχή του στη διακυβέρνηση της Επτανήσου Πολιτείας (1800-1807)3 και εν

συνεχεία στο ρωσικό διπλωματικό σώμα4 είχε κληθεί να αναλάβει τις τύχες της σπαρασσόμενης και μισο-

ηττημένης Ελλάδας στα 1827 με απόφαση της Γ Εθνοσυνέλευσης της Τροιζήνας (Μάρτιος ndash Μάιος 1827)

Ήταν η εποχή που οι πρόκριτοι αναζητούσαν μία λύση διεξόδου από τις διαρκείς μεταξύ τους έριδες και

η πρόταση του Κολοκοτρώνη (ο οποίος πιθανώς να προσέβλεπε και σε μία αποκατάστασή του έπειτα από τις

διαρκείς ταπεινώσεις του από τους laquoπολιτικούςraquo) για τον Κερκυραίο πολιτικό5 ήρθε κι έκατσε laquoγάντιraquo Ο

Καποδίστριας προσκλήθηκε για πρόεδρος με επταετή() θητεία και αυξημένες αρμοδιότητες προκειμένου

με αυτές να επιβληθεί επί των αντιτιθέμενων παρατάξεων και να ολοκληρώσει το έργο της επανάστασης

που έδειχνε πια να βαλτώνει Μαζί του έφερνε υποσχέσεις για οικονομική βοήθεια από τη Ρωσία και τη

Γαλλία αλλά και ένα προσωπικό κύρος που θα μετρούσε ίσως στις διαπραγματεύσεις των Ελλήνων με τους

ξένους

Με το που ήρθε στα 1828 έβαλε μπρος για την ανασυγκρότηση της καθημαγμένης χώρας Πήρε μέτρα

για την αναθέρμανση της γεωργίας και την καταπολέμηση της φτώχειας ανασυγκρότησε το στρατό6

μερίμνησε για τα ορφανά του πολέμου (με την ίδρυση του Ορφανοτροφείου στην Αίγινα) έφτιαξε κρατικές

υπηρεσίες (εφορία δικαστήρια νομισματοκοπείο κά) έκοψε νόμισμα7 Ήταν αυτός που όπως λέγεται

εισήγαγε την καλλιέργεια πατάτας στην Ελλάδα προκειμένου να καταπολεμηθεί άμεσα η πείνα αυτός που

έφτιαξε το πρώτο αρχαιολογικό μουσείο στην Αίγινα Ιδιαίτερο βάρος έριξε στην εκπαίδευση έχοντας όμως

ως πρώτιστο στόχο την εξυπηρέτηση των άμεσων παραγωγικών αναγκών της χώρας και όχι των

σπουδαστικών ονείρων της ντόπιας ελίτ Για το λόγο αυτό δεν ίδρυσε αμέσως Πανεπιστήμιο (θα το έκανε

αργότερα όμως δεν πρόλαβε) αλλά προέταξε την επαγγελματική εκπαίδευση με την ίδρυση πολλών

τεχνικών σχολών (που λειτουργούσαν στα πλαίσια του Ορφανοτροφείου) της Γεωργικής Σχολής στην

Τίρυνθα της Εμπορικής Σχολής στη Σύρο και της Προτύπου σχολής στην Αίγινα (επίσης στα πλαίσια του

Ορφανοτροφείου) από την οποία θα αποφοιτούσαν οι δάσκαλοι Παράλληλα βέβαια έδωσε ιδιαίτερη

βαρύτητα στην καταπολέμηση του αναλφαβητισμού ιδρύοντας πολλά σχολεία στοιχειώδους εκπαίδευσης

τα οποία ελλείψει δασκάλων ήταν αλληλοβοηθητικά (οι μεγαλύτεροι δηλαδή μαθητές δίδασκαν τους

μικρότερους)

Στόχος του από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε την εξουσία ήταν να τσακίσει την πολυαρχία Ήξερε

πόσο είχε κοστίσει στην επανάσταση ο φατριασμός και ήθελε να ξεμπερδεύει μια για πάντα Όμως

μαθημένος καθώς ήταν στα τσαρικά πρότυπα έγινε βάναυσος και απολυταρχικός Στηριγμένος στις

1 που ήταν καταχωρημένη μάλιστα και στο περιβόητο libro drsquo oro (Χρυσή Βίβλο) τον κατάλογο με τα αριστοκρατικά γένη της νήσου που κάηκε στα 1797 όταν οι Γάλλοι του Ναπολέοντα πήραν στην κατοχή τους τα Επτάνησα ανατρέποντας τους Βενετούς και το ηλικίας τεσσάρων αιώνων αριστοκρατικό καθεστώς τους

2 απrsquo όπου και το όνομά του [Καποδίστριας lt capo drsquo Istria = ακρωτήρι της Ίστριας]

3 Σύντομη περίοδος αυτοδιοίκησης των Ιόνιων νησιών ως ανεξάρτητου κράτους

4 Από το 1808 είχε ενταχθεί στο διπλωματικό σώμα του τσάρου Αλέξανδρου προβιβαζόμενος σταδιακά σε σκιώδη υπουργό εξωτερικών θέση από την οποία παραιτήθηκε το 1821 λόγω της διαφωνίας του με την πολιτική που εκείνος ακολουθούσε πάνω στο ελληνικό ζήτημα

5 Στα απομνημονεύματά του ισχυρίζεται πως ήταν δική του ιδέα η πρόσκληση του Καποδίστρια Τον ήξερε άλλωστε από παλιά από την εποχή που είχε καταφύγει στα Ιόνια για να γλυτώσει από τις διώξεις των Τούρκων

6 Ενοποιώντας τα έως τότε διάσπαρτα σώματα σε ενιαίο τακτικό στρατό και υπάγοντας τον στόλο (που έως τότε διοικούνταν από τους καραβοκυραίους-ιδιοκτήτες του) στη δικαιοδοσία του κράτους Επίσης ιδρύοντας τη Σχολή Ευελπίδων

7 Τον φοίκινα που αντικατέστησε το τουρκικό γρόσι

17

αυξημένες εξουσίες του ανάγκασε το Βουλευτικόν (βουλή) και το Εκτελεστικόν (κυβέρνηση) να

αυτοδιαλυθούν και χρίστηκε κατά κάποιον τρόπο laquoδικτάτοραςraquo κυβερνώντας προσωπικά την Ελλάδα με τη

βοήθεια ενός γνωμοδοτικού οργάνου που ο ίδιος δημιούργησε του laquoΠανελληνίουraquo Κατrsquo αυτόν τον τρόπο

όμως όχι μόνο στέρησε την εξουσία από τους παραδοσιακούς κατόχους της αλλά και τους προσέβαλε

ευθέως

Η υποβάθμιση των προκρίτων συνεχίστηκε και με την αφαίρεση των παραδοσιακών φοροεισπρακτικών

δικαστικών και διοικητικών αρμοδιοτήτων τους που ανατέθηκαν στις αντίστοιχες κρατικές υπηρεσίες που

είχαν μόλις συσταθεί και σε πρόσωπα φίλα προσκείμενα στον κυβερνήτη Ήταν πλέον σαφές πως στο νέο

συγκεντρωτικό κράτος του Καποδίστρια οι παλαιές laquoκεφαλέςraquo του τόπου δεν είχαν θέση Λίγοι είχαν

ευνοηθεί - όπως πχ ο Κολοκοτρώνης και ο κύκλος του (Πλαπούτας κά) οι οποίοι ακριβώς γιrsquo αυτό λίγο

αφότου ο Καποδίστριας έφυγε από τη μέση και ήρθε ο αντικαταστάτης του Όθωνας (1833) σύρθηκαν από

τους εχθρούς τους (Κωλέττη κα) στα δικαστήρια και τις φυλακές αντιμετωπίζοντας κάποιοι εξ αυτών

(ανάμεσά τους και ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης) ακόμα και την ποινή του θανάτου() ως υπονομευτές του

κράτους και πρόξενοι εμφύλιων ταραχών

Είχε αρχίσει να σχηματίζεται απέναντι στον Καποδίστρια μία ισχυρή αντιπολίτευση αποτελούμενη από

όλους τους δυσαρεστημένους πρόκριτους εφοπλιστές και πολιτικούς Μαζί είχαν συνταχθεί και όσοι

οπλαρχηγοί είχαν συνδεθεί με το κόμμα των laquoπολιτικώνraquo από παλιά (όπως πχ ο Μακρυγιάννης) ακόμα

όμως και διανοούμενοι που δυσανασχετούσαν με τον κλιμακούμενο αυταρχισμό του Κυβερνήτη

Προμετωπίδα τους όλοι αυτοί είχαν την επαναφορά του συντάγματος και της δημοκρατίας στην ουσία όμως

αυτό που ήθελαν ήταν η επανένταξή τους (μέσω των εκλογών και των λοιπών δημοκρατικών θεσμών) στους

μηχανισμούς και τις θέσεις εξουσίας Έξωθεν (διακριτικούς) αρωγούς τους είχαν την Αγγλία και τη Γαλλία

που θεωρούσαν πάντοτε τον Καποδίστρια ενεργούμενο των Ρώσων και προσέβλεπαν στην ανατροπή του

Κι έτσι φτάσαμε στην ανοιχτή ρήξη Στα 1831 ξέσπασε παράλληλη στάση στην Ύδρα και τη Μάνη με

αρχηγούς τον Μιαούλη και τον Τζανή Μαυρομιχάλη (αδελφό του Πετρόμπεη που βρισκόταν εκείνη την

εποχή στο Ναύπλιο) Μανιάτικα στρατεύματα κινήθηκαν απειλητικά προς το Ναύπλιο ενώ παράλληλα ο

Μιαούλης κύκλωσε τον ελλιμενισμένο στόλο στον Πόρο και ανατίναξε δύο πλοία Η αντίδραση του

Καποδίστρια ήταν άμεση Με τη διπλωματική βοήθεια των ξένων δυνάμεων (που δεν μπορούσαν να

υποστηρίξουν ανοιχτά τους στασιαστές) και ιδιαίτερα της Ρωσίας κατέστειλε τη στάση και φυλάκισε τον

Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη υποκινώντας με το σόι του βεντέτα Στις 27 Σεπτεμβρίου 1831 μία μόλις ημέρα

μετά την υπογραφή του τελευταίου Πρωτοκόλλου του Λονδίνου που αναφέραμε παραπάνω καθώς πήγαινε

στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα στο Ναύπλιο δέχτηκε επίθεση από τον Κωνσταντίνο και τον Γεώργιο

Μαυρομιχάλη (αδελφό και γιο του Πετρόμπεη αντίστοιχα) και με έναν σχεδόν εξ επαφής πυροβολισμό στο

κεφάλι έπεσε νεκρός Ο Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης κατακρεουργήθηκε επιτόπου από το πλήθος ενώ ο

Γεώργιος κατέφυγε προς στιγμήν στη Γαλλική πρεσβεία αμέσως μετά όμως παραδόθηκε δικάστηκε και

καταδικάστηκε σε θάνατο διrsquo απαγχονισμού

Οι δολοφόνοι του Καποδίστρια είχαν τιμωρηθεί μαζί τους όμως είχε χαθεί και ένας από τους πλέον

ικανούς κυβερνήτες που διοίκησαν ποτέ αυτόν τον τόπο Η απώλειά του σηματοδότησε μία ευρύτερη

ανακατάταξη των πολιτικών συσχετισμών Το ρωσικό κόμμα (δηλαδή οι καποδιστριακοί) κρατήθηκε για δύο

χρόνια στην εξουσία όμως με το που ήρθε ο Όθωνας μπήκε στο περιθώριο και διώχθηκε παραχωρώντας τη

θέση του στο αγγλικό και κυρίως το γαλλικό Η Ρωσία έχασε τα ερείσματα που πρόσκαιρα είχε καταφέρει να

αποκτήσει στην εγχώρια πολιτική σκηνή και τα πρωτεία πήρε πάλι (και οριστικά αυτή τη φορά) η Αγγλία Η

δημοκρατία laquoμπήκε στον γύψοraquo μέχρι το 1843 ο Όθωνας και το περιβάλλον του κυβέρνησαν τη χώρα

18

απολυταρχικά Ώσπου με την επανάσταση της 3ης Σεπτέμβρη επανήλθαν οι δημοκρατικοί θεσμοί και μαζί μrsquo

αυτούς τα laquoτζάκιαraquo

2

laquoγαλαζοαίματουςraquo και laquoφυσικά προνόμιαraquo και δίνοντας την ιδεολογική βάση για να πατήσουν όλες

οι επερχόμενες επαναστάσεις μαζί και η ελληνική

2 Η ύπαρξη μιας ελληνικής (μικρο)αστικής τάξης1 δεκτικής στα νεωτερικά αυτά μηνύματα ήταν

πρωτίστως οι πλούσιοι έμποροι και τραπεζίτες των παροικιών δευτερευόντως όμως και οι εφοπλιστές

και έμποροι του ελλαδικού χώρου (Ύδρας Σπετσών Πηλίου Αθηνών Σμύρνης Κωνσταντινούπολης

κλπ) που είχαν γνωρίσει μεγάλη ακμή από τα τέλη του 18ου αιώνα και μετά αιμοδοτώντας και το

πνευματικό κίνημα που αργότερα αποκλήθηκε laquoΝεοελληνικός Διαφωτισμόςraquo Γόνοι αυτής κυρίως της

τάξης ήταν που λόγω μόρφωσης και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων ήρθαν πρώτοι σε επαφή με τα

πνευματικά και πολιτικά κινήματα της Δυτικής Ευρώπης μεταγγίζοντας τα πολύτιμα διδάγματά τους στην

τουρκοκρατούμενη Ελλάδα2 Γόνοι αυτής της τάξης ήταν που έφτιαξαν τη Φιλική Εταιρεία στην Οδησσό

στα 1814 γόνοι αυτής της τάξης που συγκρότησαν τον Ιερό Λόχο του Αλέξανδρου Υψηλάντη που

διακρίθηκε για τον ηρωισμό του στη μάχη του Δραγατσανίου στις 7 Ιουνίου 1821 στην Βλαχία (βλ

παρακάτω) Από κοντά τους - και μέχρι την εκδήλωση της Γαλλικής Επανάστασης που φόβισε πολλούς

κάνοντάς τους να οπισθοδρομήσουν - και ένα κομμάτι του ανώτερου και ανώτατου κλήρου3 που

πρωτοστάτησε στην ανανέωση του εκκλησιαστικού λόγου των γραμμάτων και του φιλοσοφικού

στοχασμού στηριγμένο στα δυτικά πρότυπα

3 Οι απηνείς διώξεις των κλεφταρματολών στις αρχές του 19ου αιώνα που έσπρωξαν ένα πολύ μεγάλο

μέρος τους στο πλευρό των Ελλήνων επαναστατών Η αρχή είχε γίνει στην Πελοπόννησο μετά τα

laquoΟρλωφικάraquo (1770)4 οπότε ο σουλτάνος ξεκίνησε μία ανηλεή καταδίωξη των κλεφτών που συνεχίστηκε

για πολλά χρόνια5 Στις αρχές του 19ου αιώνα τη σκυτάλη πήρε ο Αλή πασάς των Ιωαννίνων (1788-1822)

που στράφηκε κατά των αρματολών της Ηπείρου και της Στερεάς προκειμένου να μειώσει την επίφοβη

δύναμή τους6 Στη Μακεδονία προκρίθηκε μία άλλη τακτική αντί να καταργηθούν τα αρματολίκια ή να

καταδιωχθούν οι Έλληνες νομείς τους παραχωρήθηκαν σε Αλβανούς που θεωρούνταν πιο laquoέμπιστοιraquo

Το αποτέλεσμα σε κάθε περίπτωση ήταν οι δυσαρεστημένοι ή διασωθέντες από τη σφαγή να στραφούν

εναντίον των Τούρκων και να αναζητήσουν μία νέα πορεία ακολουθώντας τα επαναστατικά κηρύγματα

των Φιλικών Τα Επτάνησα άλλωστε στα οποία κατέφυγαν πολλοί (μαζί τους και ο Κολοκοτρώνης)

1 Αστική τάξη αποκαλείται η πιο εύπορη μερίδα της επιχειρηματικής τάξης που ασχολείται με τη βιομηχανία το εμπόριο τη ναυτιλία τις τράπεζες κοκ Μικροαστική είναι η χαμηλότερης οικονομικής επιφάνειας laquoξαδέρφηraquo της (βιοτέχνες μικρέμποροι μικροκτηματίες μεσαίοι και ανώτεροι υπάλληλοι δικηγόροι γιατροί κλπ) Είναι προφανές πως στα πλαίσια της τουρκοκρατούμενης Ελλάδας δε μπορούσαμε να μιλάμε τόσο για laquoαστική τάξηraquo ανάλογη των δυτικών προτύπων αλλά περισσότερο για εύπορους μικροεπιχειρηματίες δηλαδή μικροαστούς Πραγματικούς Κροίσους συναντούσαμε μόνο στις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού και ίσως σε κάποια μεγάλα και κοσμοπολίτικα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (Κωνλη Σμύρνη Αλεξάνδρεια)

2 Από τον Ρήγα Φεραίο και τον Δημήτριο Καταρτζή ως τον Άνθιμο Γαζή τον Αδαμάντιο Κοραή και σχεδόν όλους τους άλλους Διαφωτιστές του Γένους

3 Μεθόδιος Ανθρακίτης Ευγένιος Βούλγαρης Ιώσηπος Μοισιόδαξ κά

4 Επαναστατικό κίνημα που ξέσπασε στην Πελοπόννησο την Κρήτη και τις Κυκλάδες στα 1770 υποκινημένο από τον Αλεξέι Ορλώφ επί τούτου απεσταλμένο αξιωματικό του ρωσικού στρατού Λόγω του ανοργάνωτου και τοπικού χαρακτήρα του καταπνίγηκε πολύ γρήγορα

5 Η οικογένεια των (κατά παράδοση κλεφτών) Κολοκοτρωναίων ξεκληρίστηκε από τότε

6 Η άλωση του Σουλίου (του χωριού των Μποτσαραίων και των Τζαβελαίων) στα 1803 η θανάτωση του Βλαχάβα στον Όλυμπο και του Κατσαντώνη στην Ήπειρο ήταν τα γνωστότερα επεισόδια αυτού του πολυετούς laquoπολέμουraquo Βασικοί εκτελεστές του Αλή πασά ήταν ο Γιουσούφ Αράπης και ο (ευρύτερα γνωστός από το θέατρο σκιών) Βελή Γκέκας ο οποίος σκοτώθηκε στην αναμέτρησή του με την ομάδα του Κατσαντώνη

3



































4
































5
























χτυπήσουν






















6






















7


































8





















(Αίγιο)

















9









































10






































11









































12






































13






































14








































15




































16












ξένους


























17





ευθέως






































18



3



































4
































5
























χτυπήσουν






















6






















7


































8





















(Αίγιο)

















9









































10






































11









































12






































13






































14








































15




































16












ξένους


























17





ευθέως






































18



4
































5
























χτυπήσουν






















6






















7


































8





















(Αίγιο)

















9









































10






































11









































12






































13






































14








































15




































16












ξένους


























17





ευθέως






































18



5
























χτυπήσουν






















6






















7


































8





















(Αίγιο)

















9









































10






































11









































12






































13






































14








































15




































16












ξένους


























17





ευθέως






































18



6






















7


































8





















(Αίγιο)

















9









































10






































11









































12






































13






































14








































15




































16












ξένους


























17





ευθέως






































18



7


































8





















(Αίγιο)

















9









































10






































11









































12






































13






































14








































15




































16












ξένους


























17





ευθέως






































18



8





















(Αίγιο)

















9









































10






































11









































12






































13






































14








































15




































16












ξένους


























17





ευθέως






































18



9









































10






































11









































12






































13






































14








































15




































16












ξένους


























17





ευθέως






































18



10






































11









































12






































13






































14








































15




































16












ξένους


























17





ευθέως






































18



11









































12






































13






































14








































15




































16












ξένους


























17





ευθέως






































18



12






































13






































14








































15




































16












ξένους


























17





ευθέως






































18



13






































14








































15




































16












ξένους


























17





ευθέως






































18



14








































15




































16












ξένους


























17





ευθέως






































18



15




































16












ξένους


























17





ευθέως






































18



16












ξένους


























17





ευθέως






































18



17





ευθέως






































18



18



Η ελληνική επανάσταση του 1821

Education